Nỗi đau lịch sử mang tên Donbass và cuộc đàm phán hòa bình về Ukraine

Khi Tổng thống Trump gợi ý “trao đổi lãnh thổ” để chấm dứt xung đột ở Ukraine, Donbass lập tức trở thành tâm điểm tranh cãi (trong ảnh: Binh sĩ Ukraine bắn pháo trong cuộc xung đột với Nga gần Bahmut). Ảnh: REUTERS/TTXVN

Theo tờ New York Times (NYT), Donbass - vùng đất giàu tài nguyên và là nơi diễn ra các cuộc giao tranh chính của cuộc chiến, một lần nữa trở thành trọng tâm của mọi cuộc đàm phán hòa bình giữa Nga và Ukraine. Với hàng nghìn người đã ngã xuống, Donbass không chỉ là một vấn đề địa lý mà còn là nỗi đau lịch sử sâu sắc đối với người Ukraine. Liệu một thỏa thuận hòa bình có thể đạt được mà không yêu cầu Kiev phải "nhượng lại" vùng đất này? Và quan trọng hơn, liệu Ukraine có sẵn sàng chấp nhận một sự đánh đổi đau đớn như vậy?

Nguồn tin của NYT lưu ý, cuộc gặp gần đây giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã cho thấy sự khác biệt rõ rệt trong cách tiếp cận vấn đề Donbass. Với Tổng thống Trump, đây là một giao dịch, một cuộc "trao đổi lãnh thổ" để đạt được hòa bình, tránh nguy cơ Ukraine mất nhiều hơn nữa. Ông tin rằng việc từ bỏ Donbass là một bước đi thực tế, có lợi cho Ukraine vì "vùng đất này có thể sớm thất thủ và khi đó Ukraine sẽ không còn quân bài nào để đàm phán thêm".

Tuy nhiên, đối với Tổng thống Zelensky, câu chuyện lại hoàn toàn khác. Nhà lãnh đạo Ukraine đã chia sẻ với Tổng thống Trump rằng ông nội của ông (Zelensky) đã chiến đấu để giải phóng các thành phố ở Donbass khỏi Đức Quốc xã trong Thế chiến II. "Có rất nhiều gia đình như vậy đã hy sinh để bảo vệ vùng đất này. Mọi chuyện không hề đơn giản như một số người vẫn nghĩ", ông Zelensky nói, nhấn mạnh rằng đối với người Ukraine, Donbass là một phần máu thịt của lịch sử và không thể dễ dàng từ bỏ. Hơn nữa, Hiến pháp Ukraine cũng cấm việc nhượng lại lãnh thổ.

Áp lực song hành

Trước tình hình trên, Tổng thống Zelensky đang phải đối mặt với một tình thế tiến thoái lưỡng nan. Các cuộc thăm dò cho thấy hầu hết người dân Ukraine vẫn phản đối việc nhượng bất kỳ lãnh thổ nào cho Nga. Điều này đặt ông vào một vị thế chính trị đầy rủi ro. Nếu Tổng thống Zelensky ủng hộ một thỏa thuận nhượng lãnh thổ, ông sẽ phải đối mặt với sự phản đối gay gắt trong nước. Ngược lại, nếu ông từ chối, Ukraine có thể phải đối mặt với "phản ứng" cứng rắn của ông Trump và mất đi sự ủng hộ quan trọng của Mỹ.

Cựu Bộ trưởng Ngoại giao Ukraine Vadym Prystaiko gọi đây là một "viên thuốc độc" mà Ukraine sẽ phải nuốt. Ông Zelensky đã tránh trả lời trực tiếp các câu hỏi về việc từ bỏ lãnh thổ, nhấn mạnh rằng ông chỉ có thể thảo luận vấn đề này với Tổng thống Nga Vladimir Putin.

Theo các cựu quan chức Ukraine và nhà phân tích chính trị, cách duy nhất để Tổng thống Zelensky có thể thuyết phục người dân chấp nhận nhượng lại lãnh thổ là đổi lấy một cam kết an ninh mạnh mẽ do Mỹ hậu thuẫn. Điều này đã không xảy ra kể từ khi ông Trump loại trừ khả năng gia nhập NATO của Ukraine. Balazs Jarabik, cựu cố vấn chính trị của Liên minh châu Âu (EU) tại Kiev, cho rằng Ukraine có thể chấp nhận nhượng lại lãnh thổ "để đổi lấy một thỏa thuận hòa bình mang lại sự đảm bảo an ninh của phương Tây cho Ukraine". Tuy nhiên, sự đảm bảo này phải đủ mạnh mẽ, ví dụ như sự kết hợp giữa quân đội châu Âu và sự hỗ trợ trên không của Mỹ, để ngăn chặn các cuộc tấn công khác trong tương lai từ Nga.

Nhận định của các nhà phân tích cũng cho thấy lý do Ukraine phản đối việc trao trả lãnh thổ. Maksym Skrypchenko, Chủ tịch Trung tâm Đối thoại xuyên Đại Tây Dương, một nhóm nghiên cứu tại Kiev, cho biết: "Chính quyền Trump tin rằng 'những cuộc trao đổi đất đai' này thực sự có lợi cho Ukraine vì họ tin rằng Donbas sẽ sớm thất thủ...". Tuy nhiên, ông Skrypchenko nhấn mạnh rằng người Ukraine lại có quan điểm khác. Việc từ bỏ Donbass đồng nghĩa với việc "giao nộp các thành phố và công sự vốn có thể giúp Nga dễ dàng bắt đầu một cuộc tấn công tiếp theo trong tương lai".

Lịch sử lặp lại?

Các cuộc đàm phán về Donbass không phải là mới. Vào năm 2015, Ukraine đã từng cân nhắc việc cấp quyền tự trị cho một số khu vực ở Donbass sau khi đạt được thỏa thuận hòa bình tại Belarus. Khi trở thành tổng thống vào năm 2019, ông Zelensky đã từng cởi mở với ý tưởng trao "quy chế đặc biệt" cho Donbass, nhưng sau đó đã phải đối mặt với áp lực chính trị trong nước.

Sau cuộc xung đột toàn diện vào tháng 2/2022, Tổng thống Zelensky đã cân nhắc lại việc trao một số hình thức tự trị cho Donbass, nhưng sau khi quân đội Ukraine đẩy lùi lực lượng Nga, quan điểm của ông lại thay đổi hoàn toàn. Hiện vẫn chưa rõ làn sóng ngoại giao gần đây do ông Trump dẫn đầu nhằm chấm dứt cuộc chiến đẫm máu nhất châu Âu kể từ Thế chiến II sẽ đi đến đâu. Tuy nhiên, Donbass - vùng lãnh thổ giàu khoáng sản, chủ yếu bao gồm hai khu vực Donetsk và Luhansk - sẽ là trung tâm của bất kỳ cuộc đàm phán nào.

Mặc dù gần đây Tổng thống Trump đã tuyên bố Mỹ sẽ tham gia vào các cam kết đảm bảo an ninh cho Ukraine, câu hỏi cũ vẫn còn đó: liệu Nga có chấp nhận những đảm bảo như vậy hay không? Theo chuyên gia Harry Nedelcu, Giám đốc cấp cao tại Rasmussen Global, một tổ chức tư vấn có trụ sở chính tại Copenhagen và Brussels, Nga đã phát động xung đột ở Donbass một thập kỷ trước, một phần là để ngăn chặn Ukraine gia nhập NATO. Do đó, việc Nga đồng ý với những đảm bảo an ninh theo yêu cầu từ phía Ukraine vào lúc này là điều khó xảy ra. "Về cơ bản, chúng ta lại quay về vạch xuất phát", chuyên gia Nedelcu nhận định và dự đoán "sẽ có thêm nhiều cuộc giao tranh xảy ra" trong tương lai gần.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc