NSND Ngô Mạnh Lân - cây đại thụ của nghệ thuật hoạt hình Việt Nam

Họa sĩ, NSND Ngô Mạnh Lân sinh năm 1934 tại xã Tả Thanh Oai, huyện Thanh Trì (Hà Nội). Ông vinh dự được trao tặng danh hiệu NSND năm 1997 và Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật năm 2007.

Ngô Mạnh Lân là học viên nhỏ tuổi nhất tại khóa học đầu tiên của Trường Mỹ thuật Việt Nam ở chiến khu Việt Bắc do danh họa Tô Ngọc Vân phụ trách (lịch sử mỹ thuật Việt Nam thường gọi là Khóa Kháng chiến).

Tốt nghiệp, ông vào phục vụ trong quân đội, từng tham gia chiến dịch Ðiện Biên Phủ và có nhiều ký họa trên đường kháng chiến. Sau khi hòa bình lập lại, năm 1955, ông được cử đi học thiết kế mỹ thuật hoạt hình tại Học viện Ðiện ảnh Quốc gia toàn Liên bang (VGIK) của Liên Xô trước đây. Tốt nghiệp loại xuất sắc, năm 1962, ông trở về nước làm việc tại Xưởng phim Hoạt họa búp bê Việt Nam, nay là Công ty cổ phần Hãng phim hoạt hình Việt Nam.

Năm 1963, ông cho ra mắt bộ phim hoạt hình đầu tiên của mình mang tên “Một ước mơ”. Trong thời gian từ năm 1963 đến 1995, ông đã thực hiện 14 bộ phim hoạt hình để lại nhiều dấu ấn với công chúng và đoạt nhiều giải thưởng cao quý của quốc gia và quốc tế.

Ðiều đặc biệt, ngay từ những năm 70 của thế kỷ trước, trong khói lửa chiến tranh chống Mỹ, cứu nước, ông đã sáng tạo nên những bộ phim kinh điển về nghệ thuật của hoạt hình Việt Nam, đồng thời lập những kỷ lục cho đến nay chưa có bộ phim hoạt hình nào ở nước ta có thể vượt qua. Ðó là phim hoạt hình búp bê “Chuyện Ông Gióng” đoạt giải Bồ câu Vàng tại Liên hoan Phim quốc tế Leipzig 1970 (CHDC Ðức cũ), trong đó tổ khúc nhạc phim là một trong những tác phẩm của nhạc sĩ Nguyễn Xuân Khoát được trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh. Bộ phim hoạt hình cắt giấy “Thạch Sanh” năm 1976 với độ dài hơn 43 phút đến nay vẫn là bộ phim ấn tượng và độc đáo nhất cả về hình thức và dung lượng của hoạt hình Việt Nam.

Ngay tại Liên hoan Phim Việt Nam lần đầu tiên được tổ chức vào năm 1970, ông đã đoạt hai giải Bông sen Vàng cho các bộ phim “Mèo con”, “Con sáo biết nói” và một giải Bông sen Bạc cho bộ phim “Những chiếc áo ấm”.

Tiếp ngay sau đó, tại Liên hoan Phim Việt Nam lần thứ II năm 1973, bộ phim “Chuyện Ông Gióng” đoạt giải Bông sen Vàng. Ngoài ra, tại các kỳ Liên hoan Phim Việt Nam tiếp theo, ông còn giành thêm ba giải Bông sen Bạc cho các phim “Rừng hoa” (1975), “Bước ngoặt” (1983), “Trê cóc” (1996).

Vượt lên tất cả, mỗi bộ phim của ông đều như một cuốn sách giáo khoa về cách làm phim búp bê, phim cắt giấy; để lại tấm gương về lòng yêu nghề, sự cẩn trọng nghiêm túc với nghề, tấm gương đạo đức cao quý của một nghệ sĩ, một người thầy đối với rất nhiều thế hệ học trò. Ðó cũng chính là giá trị lớn nhất từ cuộc đời và sự nghiệp ông để lại cho nghệ thuật phim hoạt hình Việt Nam.

Ông là một trong các nghệ sĩ điện ảnh Việt Nam có ảnh được đặt tại Học viện Ðiện ảnh Quốc gia toàn Liên bang (VGIK) của Liên Xô trước đây do những thành tích xuất sắc trong học tập.

Ông cũng là một trong rất ít những nghệ sĩ điện ảnh đi đầu trong nghiên cứu khoa học và đạt học vị Tiến sĩ; là tác giả của phần nghiên cứu công phu về Phim hoạt hình Việt Nam từ năm 1959 - 1975 (tập 1), Phim hoạt hình Việt Nam từ năm 1975-2003 (tập 2) của bộ sách Lịch sử Ðiện ảnh Việt Nam nhân dịp kỷ niệm 50 năm Ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh thành lập ngành Ðiện ảnh Việt Nam (1953 - 2003).

Với những đóng góp to lớn cho nền điện ảnh và phim hoạt hình Việt Nam, họa sĩ, NSND Ngô Mạnh Lân đã được Ðảng, Nhà nước trao tặng nhiều phần thưởng cao quý: Danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân (1997), Huân chương Lao động hạng nhất (1998), Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật (2007).

Không chỉ là một đạo diễn phim hoạt hình, Hội viên Hội Ðiện ảnh Việt Nam, ông còn là một họa sĩ, Hội viên Hội Mỹ thuật Việt Nam. Bên cạnh sự nghiệp lớn về phim hoạt hình, ông đã để lại một khối gia tài đồ sộ về hội họa và đồ họa có giá trị về lịch sử và nghệ thuật. Những bức ký họa kháng chiến, tranh sơn dầu trong thời gian học ở Liên Xô đã sớm cho thấy tài năng toàn diện của ông.

Dành trọn cuộc đời cho nghệ thuật điện ảnh, nhưng những bức tranh, những tác phẩm đồ họa với rất nhiều thể loại: tranh cổ động, bìa tem, bìa sách, truyện tranh ghi dấu những chặng đường lịch sử, phát triển của đất nước đã cho thấy tài năng sáng tạo, sức làm việc, sự cống hiến vô cùng to lớn của ông cho văn học nghệ thuật nước nhà.

Gia đình ông cả ba thế hệ đều có những đóng góp xuất sắc cho điện ảnh Việt Nam. Người vợ tào khang NSND Ngọc Lan, nổi tiếng với vai diễn trong phim “Lửa trung tuyến” (của Ðạo diễn, NSND Phạm Văn Khoa), đồng thời là nữ diễn viên Việt Nam duy nhất có vinh dự kéo cờ tại Liên hoan Phim quốc tế Mátxcơva năm 1961, cũng là nơi ông bà gặp mối duyên bền chặt suốt cuộc đời.

Con gái đầu của ông là nhà lý luận phê bình, Tiến sĩ nghệ thuật Ngô Phương Lan, nguyên Cục trưởng Cục Ðiện ảnh, Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật năm 2012; cháu ngoại là đạo diễn điện ảnh trẻ Ðinh Tuấn Vũ đã sớm có những tác phẩm điện ảnh được ghi nhận. Ông bà có một gia đình hạnh phúc trọn vẹn với con gái, con trai, dâu rể, các cháu đều thành đạt và luôn tự hào về người chồng, người cha, người ông của đại gia đình.

NSND Ngô Mạnh Lân đã đi xa, nhưng nụ cười hiền của ông, tấm lòng trìu mến và tình yêu thương ông để lại cho gia đình, bạn bè, đồng nghiệp, học trò và rất nhiều thế hệ khán giả, bạn đọc nhỏ tuổi qua những tác phẩm đi cùng năm tháng sẽ mãi còn đọng lại.