NSND Phạm Thị Thành: Sáng lập Nhà hát Tuổi Trẻ, nâng tầm kịch Lưu Quang Vũ

Thông tin NSND Phạm Thị Thành - nguyên Giám đốc Nhà hát Tuổi Trẻ, nguyên Phó Cục trưởng Cục Nghệ thuật Biểu diễn qua đời ở tuổi 85 khiến giới sân khấu bàng hoàng, tiếc thương.

Người đặt nền móng cho Nhà hát Tuổi Trẻ

NSND Phạm Thị Thành sinh năm 1941 tại Huế trong gia đình quyền quý, truyền thống khoa bảng, dòng dõi hoàng tộc. Cha bà là luật sư, nhà văn, Đổng lý văn phòng nội các (quan đại thần nhà Nguyễn, triều Bảo Đại) Phạm Khắc Hòe - người có công lớn trong việc vận động vua Bảo Đại thoái vị và được Chủ tịch Hồ Chí Minh rất tin tưởng. Ông là người soạn thảo chiếu thoái vị cho vua Bảo Đại ngày 22/8/1945.

NSND Phạm Thị Thành thời trẻ.

Mẹ bà là Công Tôn Nữ Diệu Phẩm (cháu nội nhà thơ - hoàng tử Tuy Lý Vương Miên Trinh, con trai thứ 11 của vua Minh Mạng). Bà có anh trai là nhà báo Phạm Khắc Lãm - nguyên Tổng Giám đốc Đài Truyền hình Việt Nam, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Người Việt Nam ở nước ngoài và Tiến sĩ Phạm Khắc Chi - nguyên Hiệu trưởng đầu tiên của Đại học Văn Lang - đại học tư thục đầu tiên của Việt Nam.

Được thừa hưởng từ cha tình yêu văn chương và được mẹ dẫn dắt hướng về nghệ thuật, từ năm 14 tuổi, NSND Phạm Thị Thành đã gia nhập đoàn văn công Trung ương. Năm 1970, bà được cử sang Nga học đạo diễn sân khấu. Sau 7 năm học, bà về nước và cùng đạo diễn Hà Nhân viết đề án thành lập nhà hát Tuổi Trẻ.

Đề án được chấp nhận, năm 1987, Nhà hát Tuổi Trẻ được thành lập. Bà Hà Nhân làm Giám đốc, Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Thị Thành làm Phó Giám đốc. Ngày tuyển sinh cho Nhà hát hơn 1.200 thí sinh đến dự thi chỉ chọn ra được 20 người.

Trong khóa học đầu tiên ngày ấy có nhiều người sau này trở thành nghệ sĩ có tên tuổi như: NSND Lan Hương, NSND Lê Khanh, NSND Minh Hằng, NSND Ngọc Huyền, NSND Anh Tú, NSƯT Chí Trung.

NSND Phạm Thị Thành (áo đen, giữa) cùng lứa diễn viên kịch nói khóa đầu tiên của nhà hát Tuổi Trẻ.

NSƯT Sĩ Tiến – Giám đốc Nhà hát Tuổi Trẻ – cho biết, cùng với đạo diễn Hà Nhân, NSND Phạm Thị Thành là một trong hai người phụ nữ đặt nền móng cho sự ra đời của Nhà hát Tuổi Trẻ năm 1987. Với sứ mệnh phục vụ khán giả trẻ, nhà hát trở thành điểm hẹn nghệ thuật suốt gần nửa thế kỷ. Bà từng giữ cương vị Phó Giám đốc, sau đó là Giám đốc giai đoạn 1991–1996.

“Cô Phạm Thị Thành luôn truyền cảm hứng bằng sự tận hiến và thái độ chân thành, cởi mở. Những vở diễn của cô đã làm nên lịch sử của Nhà hát Tuổi Trẻ, biến ước mơ thành hiện thực. Chúng tôi may mắn được học tập dưới sự dìu dắt của cô”, NSƯT Sĩ Tiến chia sẻ.

Nữ đạo diễn tiên phong, đưa kịch Lưu Quang Vũ đến đỉnh cao

Trong giới sân khấu, NSND Phạm Thị Thành được coi là một trong “tứ trụ đạo diễn sân khấu phía Bắc” cùng Doãn Hoàng Giang, Lê Hùng và Đoàn Anh Thắng. Bà bắt đầu sự nghiệp đạo diễn ở nhà hát Tuổi Trẻ với 2 vở kịch thiếu nhi là Hoàng tử học nghề và Hòn đá cháy.

Bà cũng được ghi nhận là đạo diễn đầu tiên đưa bi kịch Shakespeare và hài kịch Moliere lên sân khấu Việt với 2 tác phẩm kinh điển thế giới là Romeo và Juliet và Trưởng giả học làm sang.

Đặc biệt, NSND Đặng Thị Thành là người đầu tiên đưa kịch bản của nhà soạn kịch Lưu Quang Vũ lên sân khấu với vở Sống mãi tuổi 17 tại nhà hát Tuổi Trẻ năm 1979.

Trong thập niên 1980, loạt tác phẩm của Lưu Quang Vũ dưới bàn tay dàn dựng của Phạm Thị Thành như Mùa hạ cuối cùng, Trái tim trong trắng, Ông vua hóa hổ, Người tốt nhà số 5, Nếu anh không đốt lửa... đã góp phần tạo nên đời sống sân khấu sôi động ở Hà Nội và nhiều địa phương.

Hai người phối hợp ăn ý, được gọi là "cặp đôi" đạo diễn - tác giả sân khấu vàng lúc bấy giờ. Tính tới cả thập niên 90 (thế kỷ 20) và những năm đầu thế kỷ 21, Phạm Thị Thành dàn dựng chừng 25 kịch bản của Lưu Quang Vũ - một con số mà chưa đạo diễn nào theo kịp.

NSND Phạm Thị Thành và nhà viết kịch Lưu Quang Vũ.

Với phong cách sắc sảo, sáng tạo, bà luôn đề cao tính thời sự, sự hấp dẫn trong mỗi vở diễn: “Một tác phẩm hay phải mang tính thời đại, có xung đột mới, gay cấn mới và nhân vật được xây dựng rõ nét”, bà từng nói.

Các tác phẩm bà dàn dựng tạo nên thời kỳ vàng son của sân khấu kịch thập niên 1980–1990. Trong sự nghiệp của mình, NSND Phạm Thị Thành dàn dựng hơn 200 vở diễn, trong đó có gần 20 huy chương vàng và một số huy chương bạc cho tác phẩm tại các kỳ liên hoan, hội diễn.

Khi tuổi đã cao, bà vẫn gắn bó với nghệ thuật, đảm nhận các vai trò, như: Phó giám đốc Trung tâm nghiên cứu bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc, Phó chủ tịch Hội liên hiệp Văn học - Nghệ thuật Hà Nội, Chủ tịch Hiệp hội Câu lạc bộ UNESCO Việt Nam, thành viên Ban Chấp hành Hiệp hội Sân khấu Quốc tế dành cho thiếu nhi và thanh niên.

NSND Phạm Thị Thành vẫn được tín nhiệm giao đạo diễn các chương trình nghệ thuật quy mô lớn: lễ kỷ niệm 990 năm Thăng Long – Hà Nội, 330 năm thành lập Khánh Hòa, 100 năm Đà Lạt, Festival Huế.

Bà được phong tặng Nghệ sĩ Ưu tú (1988), Nghệ sĩ Nhân dân (1997) và Giải thưởng Nhà nước về Văn học - Nghệ thuật (2012).

Tiếc thương người thầy của nhiều thế hệ nghệ sĩ

Sự ra đi của NSND Phạm Thị Thành để lại khoảng trống lớn trong lòng đồng nghiệp và nhiều thế hệ học trò.

NSƯT Nguyệt Hằng – một trong những nghệ sĩ trưởng thành từ bàn tay dìu dắt của bà tại Nhà hát Tuổi Trẻ – nghẹn ngào: “Thương nhớ cô! Người đã đón nhận và dìu dắt chúng cháu từ những bước đầu bỡ ngỡ. Mong cô an nghỉ nơi ấy".

"Một người uyên bác, học rộng, một đạo diễn tài ba như cô, giờ đây chẳng còn nhận ra chúng tôi, những học trò cưng của cô là ai nữa. Thương cô thật nhiều, mãi biết ơn...", NSND Ngọc Huyền chia sẻ.

NSND Phạm Thị Thành cùng các thế hệ học trò NSND Lê Khanh, NSND Ngọc Huyền, NSND Lan Hương "Em bé Hà Nội".

NSND Hồng Vân xúc động và tri ân sâu sắc NSND Phạm Thị Thành. Chị cho biết, thành công và dấu ấn của sân khấu kịch Phú Nhuận trong giai đoạn mới ra đời là nhờ sự hỗ trợ tận tình của NSND Phạm Thị Thành cùng các bậc thầy, bậc tiền bối như NSND Doãn Hoàng Giang, NSND Đoàn Bá, NSND Huỳnh Nga.

"Chúng con vô cùng biết ơn những bậc tiền bối đã truyền dạy cho chúng con biết khai thác và giữ gìn những điều tốt đẹp nhất của nghệ thuật sân khấu... Chúng con xin kính tiễn cô NSND Phạm Thị Thành!”, NSND Hồng Vân chia sẻ.

NSƯT Hữu Châu thì nhớ lại kỷ niệm gần 30 năm trước, khi được bà giao một vai nhỏ trong vở Trái tim trong trắng (Lưu Quang Vũ) tại Sân khấu Idecaf.

Sau vài suất diễn, nữ đạo diễn ôm anh và nhắn nhủ: “Nội lực của Châu đầy đặn, sâu dày lắm, ráng giữ như thế suốt hành trình sau này con nhé”. Hữu Châu xúc động chia sẻ: “Con vẫn giữ lời dặn ấy đến hôm nay. Nghe tin dữ, con kính tiễn Cô về cõi an lành”.

Lê Chi