Nữ NSND quê Bắc Ninh nổi danh với phim 'Thương nhớ đồng quê' hồi tưởng sau 30 năm

Bước ngoặt sau câu nói: "Cô Ngữ của tôi đây rồi!"

"Thương nhớ đồng quê" ra mắt vào năm 1995, là tác phẩm điện ảnh chính kịch được hợp tác sản xuất giữa Đài truyền hình NHK của Nhật Bản và hãng phim Hội Điện ảnh Việt Nam. Dựa theo truyện ngắn của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp, bộ phim dưới bàn tay của đạo diễn Đặng Nhật Minh đã trở thành một biểu tượng khi nhắc tới những tác phẩm điện ảnh Việt Nam.

Phim lấy bối cảnh những năm 80 của thế kỷ trước, thời điểm đời sống xã hội Việt Nam có nhiều đổi khác nhưng vẫn có nhiều người một lòng thương nhớ đồng quê.

Trong một lần chia sẻ, đạo diễn Đặng Nhật Minh từng kể, khó khăn nhất trong việc tìm diễn viên là vai chị Ngữ. Đến phút chót, ông vẫn không ưng ý một ai. Nhà biên kịch Nhuệ Giang đã gợi ý ông xuống Bắc Ninh trực tiếp gặp Thúy Hường - ca sĩ của đoàn quan họ Bắc Ninh.

Trong "Cine7 - Ký ức phim Việt" tuần này là cuộc gặp gỡ đầy cảm xúc với NSND Thúy Hường - người đã làm nên thành công vang dội của vai diễn Ngữ. Nữ nghệ sĩ quê Bắc Ninh nhớ lại, khi đó bà rất ngờ nghệch, không biết gì về phim ảnh. Đạo diễn Đặng Nhật Minh hẹn đến nhà; vốn là dân quan họ, khách đến nhà, nghệ sĩ thường trang điểm rất kỹ.

Cảnh khóc ấn tượng của NSND Thúy Hường trong "Thương nhớ đồng quê".

Thời điểm năm 1995, con gái thường đánh mắt xanh, tô môi đỏ. Đạo diễn nhìn cô gái Thúy Hường lúc đó và lắc đầu. Ông nói: "Thúy Hường ơi, em đi rửa mặt đi". Sau khi rửa mặt và mặc áo cánh nâu, quàng khăn mỏ quả bước ra, Đặng Nhật Minh cười rất to và ôm bà, nói: "Cô Ngữ của tôi đây rồi".

Trong chương trình, NSND Thúy Hường lần đầu chia sẻ về những áp lực khi là một diễn viên không chuyên nhưng phải đối mặt với một vai diễn có nội tâm sâu sắc, nhiều trường đoạn đắt giá: khi đọc lá thư chồng gửi về, khi nghe những lời đồn đoán của hàng xóm hay khoảnh khắc được Nhâm an ủi.

Đặc biệt, nữ nghệ sĩ tiết lộ về cảm xúc bất ngờ khi phát hiện đạo diễn yêu cầu trang điểm già dặn, có phần "xấu hơn" so với thực tế và có một chi tiết đã giúp bà lấy cảm xúc chân thực cho vai diễn.

Theo đó, đạo diễn bảo nhân viên đoàn phim hóa trang cho Thúy Hường "già hơn, môi thâm, đen" nhưng không cho soi gương. Tò mò không biết mặt mũi mình ra sao, nữ nghệ sĩ đã soi trộm, thấy mình xấu quá. "Năm 1995, khi quay Thương nhớ đồng quê, tôi vẫn còn trẻ. Tôi khóc vì thấy mình quá xấu. Đóng phim là phải thế này à", bà kể lại.

Lúc ấy, quay phim đi qua thấy, bảo có cảnh khóc nên tận dụng luôn tâm trạng của bà. Đó là cảnh cô Ngữ ngồi nấu cơm dưới bếp với mẹ và nói chuyện chồng có người khác, không có lửa sao có khói, anh ấy có vợ hai, anh ấy bỏ con rồi mẹ ạ…! Lúc đó, Thúy Hường khóc nức nở. Ê kíp quay đúng một cúp "ăn" ngay. Bà nói "xin cảm ơn đạo diễn Đặng Nhật Minh, người đã tạo chỗ đứng cho tôi hôm nay".

NSND Lê Vân vai Quyên (bên trái) và NSND Thúy Hường vai Ngữ (bên phải)

Tâm huyết của Đặng Nhật Minh qua Thương nhớ ở ai

Ngoài ra, một trong những yếu tố tạo nên thành công bất hủ của "Thương nhớ đồng quê" qua lời chia sẻ của chính đạo diễn Đặng Nhật Minh chính là hình ảnh gần gũi và chân thực của làng quê Việt Nam. "Tôi nghĩ phim là hình ảnh, phải nhìn chứ không phải để nghe. Nếu có thoại thì cũng rất súc tích và gợi chứ không phải thoại một cách dông dài thế này thế kia", ông quan niệm.

Trong quá trình đi tìm bối cảnh quay phim, NSND Đặng Nhật Minh đã phát hiện được hai ngôi làng Thụy Hương và Hương Gia thuộc Hà Nội. Hai ngôi làng với bối cảnh đậm chất thôn quê Việt Nam đã dần trở thành "làng phim trường" được nhiều đạo diễn yêu thích sau khi xuất hiện trong bộ phim này.

Hình ảnh ngôi làng vừa thân thuộc nhưng hiện lên một cách xơ xác và tiêu điều khi con người dần rời bỏ đồng quê mà hướng về nơi phố thị được cho là những hình ảnh ám ảnh người xem nhất của bộ phim.

Với tính cách tỉ mẩn, chú trọng vào chi tiết, bộ phim được ông sử dụng ít lời thoại, thay vào đó là ngôn ngữ hình ảnh nhiều màu sắc và đầy tính nghệ thuật. Không chỉ là không gian làng quê hiện lên bằng những sinh hoạt, lễ hội của làng quê Bắc bộ Việt Nam mà còn có biết bao khung cảnh quen thuộc không dừng lại ở mô tả hiện thực, mà còn được gửi gắm vào những ẩn dụ sâu kín: Đó là cảnh cặp ếch giao hoan giữa trời mưa động, tổ chim với những chú chim non chưa mở mắt, chiếc ti vi với hình ảnh người đẹp hở hang...

Những phân cảnh chân thực trong phim Thương nhớ đồng quê.

Đạo diễn Đặng Nhật Minh cũng đặc biệt tâm huyết của cao trào bộ phim với chi tiết 2 em bé bị tai nạn ô tô do tài xế say rượu. Ông từng rất băn khoăn về sự bi thảm của chi tiết này nhưng ông đã tôn trọng tác giả để đưa vào nhằm lên án sự công nghiệp hóa mang lại đau khổ cho người nông dân. Đây không chỉ là biến động của giai đoạn công nghiệp hóa làng quê mà còn là sự biến động trong mỗi người dân ở làng quê ấy.

"Thương nhớ đồng quê" đã tái hiện chân thực bối cảnh làng quê Việt Nam những năm 80 của thế kỷ 20, thời điểm mà tình hình kinh tế và xã hội Việt Nam đang gặp nhiều thử thách với sự chênh lệch rõ ràng giữa thành phố và làng quê. Phim miêu tả tình thế khó xử của làng quê khi trai tráng bỏ lên thành thị, bỏ làng lại cho phụ nữ, trẻ nhỏ và những người già.

Bộ phim cũng khắc họa một cách tinh tế và đầy ám ảnh mối quan hệ phức tạp giữa Nhâm (Tạ Ngọc Bảo đóng) và hai người phụ nữ xuất hiện bên cạnh tuổi 17 của anh. Đó là NSND Thúy Hường trong vai Ngữ - chị dâu của Nhâm - đại diện cho hình ảnh người phụ nữ truyền thống: cam chịu, tần tảo, nhẫn nhục nhưng mang trong mình rất nhiều đè nén bức bối. Đối lập với Ngữ là NSND Lê Vân trong vai Quyên - người đàn bà vượt biên trở về làng, đại diện cho tân thời, tự do, táo bạo nhưng cũng ẩn chứa nỗi lạc lõng khi mất đi phần nào cội rễ. Nhâm - Ngữ - Quyên là "tam giác" cảm xúc mà đạo diễn Đặng Nhật Minh đã dày công xây dựng, một hướng đi được phát triển sâu sắc hơn so với truyện ngắn gốc của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp.

Không chỉ thành công trong nước, "Thương nhớ đồng quê" đã vươn ra thế giới, xuất hiện tại hơn 60 liên hoan phim quốc tế như Busan (Hàn Quốc), Toronto (Canada), Chicago (Hoa Kỳ) và thu về nhiều giải thưởng. Đây được xem là bộ phim Việt Nam đạt kỷ lục về số lần được mời tham dự các liên hoan phim quốc tế tính đến thập niên đầu tiên của thế kỷ 21.

TRAILER THƯƠNG NHỚ ĐỒNG QUÊ

An Khánh