Nước cờ E3 và vòng xoáy hạt nhân Iran

Từ chỗ được xem là biện pháp kỹ thuật nhằm duy trì tính ràng buộc của thỏa thuận hạt nhân năm 2015, động thái này nhanh chóng biến thành tâm điểm đối đầu giữa các cường quốc, đồng thời khoét sâu thêm những đường rạn nứt trong trật tự an ninh toàn cầu. Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) tỏ ra thận trọng khi giữ thế “hai cánh cửa mở”.

Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio khẳng định Washington sẵn sàng đối thoại trực tiếp với Tehran, còn Đại diện cấp cao EU về chính sách an ninh và đối ngoại Kaja Kallas kêu gọi tận dụng “30 ngày cơ hội” để tìm giải pháp. Ngoại trưởng Pháp Jean-Noel Barrot nhấn mạnh việc kích hoạt cơ chế này “không đồng nghĩa chấm dứt đàm phán”. Rõ ràng, E3 muốn phát đi tín hiệu cứng rắn để gây sức ép, nhưng cũng để ngỏ lối thoát cho đối thoại, nhằm tránh kịch bản đứt gãy toàn diện.

Trái ngược, Nga và Trung Quốc lên án gay gắt. Bộ Ngoại giao Nga cảnh báo quyết định này có thể gây “hậu quả không thể khắc phục”, đồng thời coi đây là một phần trong chiến dịch chính trị của phương Tây nhằm hợp thức hóa lợi ích riêng. Bắc Kinh cũng chỉ trích động thái này là phá hoại nền tảng đối thoại vốn đã mong manh. Cả Moscow lẫn Bắc Kinh đều tận dụng cơ hội để gia tăng vị thế đối trọng, biến hồ sơ Iran thành một bàn cờ chiến lược với phương Tây. Tehran thì phản ứng bằng thế “vừa cứng, vừa mềm”.

Một mặt, Iran soạn thảo kế hoạch rút khỏi Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT), phát đi thông điệp sẵn sàng đáp trả quyết liệt. Mặt khác, nước này vẫn khẳng định sẵn sàng đàm phán “công bằng và thiện chí”, đồng thời bảo lưu quyền phát triển năng lượng hạt nhân hòa bình. Đại sứ Iran tại Liên hợp quốc Amir Saeid Iravani nhấn mạnh Tehran sẽ không nhượng bộ trước ép buộc, nhưng vẫn duy trì cam kết ngoại giao dựa trên nguyên tắc bình đẳng và tôn trọng lẫn nhau.

Thỏa thuận hạt nhân năm 2015, từng được ca ngợi như biểu tượng của ngoại giao đa phương, đã rơi vào khủng hoảng sau khi Mỹ đơn phương rút lui năm 2018. Việc E3 kích hoạt lại cơ chế trừng phạt trước hạn tháng 10 tới vừa thể hiện nỗ lực cứu vãn uy tín, vừa phơi bày thế bế tắc: càng gia tăng sức ép, tiến trình đối thoại càng mong manh.

Giới quan sát cảnh báo, vấn đề Iran không chỉ bó hẹp trong khu vực Trung Đông, mà là thước đo cho khả năng cộng đồng quốc tế quản trị an ninh hạt nhân toàn cầu. Khi các bên đều chọn cách tiếp cận cứng rắn, nguy cơ vòng xoáy leo thang vượt ngoài tầm kiểm soát ngày càng rõ rệt. Trong bối cảnh ấy, điều thế giới cần không phải thêm những đòn trừng phạt, mà là một lộ trình ngoại giao linh hoạt và cân bằng, để biến nước cờ E3 thành cơ hội thay vì ngòi nổ cho một khủng hoảng mới.

Như Thảo