Nước Mỹ, quyền lực và đồng tiền

“Yêu nhau yêu cả đường đi...”

Khi vừa rời khỏi vị trí người đứng đầu Bộ Hiệu quả Chính phủ Mỹ (DOGE - trùng tên với đồng Dogecoin mà ông Musk yêu thích), ông Musk đã công khai chỉ trích dự luật thuế và chi tiêu khổng lồ của ông Trump. Như những lời ông này đã đăng trên mạng xã hội hồi đầu tháng: “Tôi xin lỗi, nhưng tôi không thể chịu đựng được nữa. Dự luật chi tiêu khổng lồ, vô lý và mang lợi ích nhóm của Quốc hội này khiến mọi người ghê tởm. Những người đã bỏ phiếu cho dự luật này phải cảm thấy xấu hổ”.

Ông Trump ban hành sắc lệnh thành lập DOGE ngay trong ngày nhậm chức.

Hạ viện Mỹ thông qua dự luật vào tháng 5 với tỷ lệ phiếu sít sao. Dự luật ủng hộ việc cắt giảm chi tiêu cho giáo dục, chăm sóc sức khỏe và năng lượng xanh để hỗ trợ miễn giảm thuế, chi tiêu cho quân đội và biên giới. Dự luật đã được đệ trình Thượng viện xem xét, nhưng một số thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa bày tỏ lo ngại về chi phí khổng lồ của nó. Theo Văn phòng ngân sách Quốc hội Mỹ (CBO), dự luật sẽ làm chính quyền liên bang gánh thêm khoản nợ 3.800 tỷ USD.

Cũng đầu tháng 6/2025, ông Trump đã đăng loạt bài trên mạng xã hội, nói rằng ông Musk đã “phát điên” và đe dọa sẽ hủy bỏ các hợp đồng khổng lồ mà Tesla và SpaceX của Musk đã ký với chính quyền liên bang. Ông Musk đáp trả bằng cách nói rằng “đó chính là điều tôi muốn”, thậm chí còn công khai cân nhắc thành lập chính đảng thứ 3.

Cuộc xung đột giữa quyền lực và tiền bạc này đã nhanh chóng leo thang thành cơn bão chính trị được nhiều người quan tâm. Các nghị sĩ thuộc đảng Cộng hòa hiện đang rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan. Chủ tịch Hạ viện Mỹ Mike Johnson tìm cách xoa dịu tình hình, cho biết những bất đồng về chính sách không nên biến thành hận thù cá nhân. Tỷ phú Bill Ackman, trùm đầu cơ, người từng ủng hộ ông Trump trong cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2024, kêu gọi hai bên bắt tay và làm hòa vì lợi ích quốc gia.

Ai chiếm ưu thế?

Sự nổi tiếng nhanh chóng của ông Elon Musk trên chính trường ở mức độ rất lớn rõ ràng là nhờ vào liên minh với Tổng thống Donald Trump. Vì vậy, khi ông Musk trả lời “đồng ý” trên một bài đăng ở mạng xã hội X có nội dung kêu gọi luận tội ông Trump và kiến nghị nước Mỹ nên thành lập một chính đảng mới để đại diện cho 80% cử tri trung dung, e rằng ông không chỉ phải đối diện với sự lạnh nhạt của đảng Dân chủ, mà còn vấp phải phản ứng dữ dội từ những người ủng hộ trung thành của ông Trump.

Ông Musk điều hành DOGE thông qua một ủy ban cố vấn.

Theo Steve Bannon, cha đẻ của phong trào “Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại” (MAGA) và là cựu cố vấn của ông Trump, thì việc ông Musk chĩa mũi nhọn vào dự luật có thể trở thành thành tựu lập pháp quan trọng nhất, thậm chí là duy nhất trong nhiệm kỳ 2 của ông Trump chính là lý do đầu tiên khiến mối quan hệ giữa hai nhân vật này trở nên đổ vỡ. Tuy nhiên, một lý do cơ bản khác khiến mối quan hệ này đi tới hồi kết được cho là do ông Musk đánh giá sai tình hình, nghĩ rằng việc viết một tấm séc có trị giá cao trong cuộc bầu cử là có thể đổi lấy ảnh hưởng lâu dài từ tổng thống. Bannon cho biết: “Ông Trump là nhân vật chính trị ít chịu sự thao túng của những người ủng hộ tài chính nhất trong lịch sử. Ông ấy căn bản không quan tâm”.

Ông Trump vốn được biết đến là người đã trải qua nhiều sóng gió, những vụ bê bối và cáo buộc hình sự không làm ảnh hưởng đến ông. Gần đây, ông Trump còn ra lệnh điều tra chính quyền của cựu Tổng thống Joe Biden, điều này cho thấy ông rất quen với các động thái tương tự.

Theo phân tích của tờ Washington Post, đế chế kinh doanh của ông Musk phụ thuộc nhiều vào các khoản tín dụng theo quy định trong ngành ô tô cũng như các hợp đồng hàng không vũ trụ và quốc phòng, trong đó các công ty của ông nhận được ít nhất 38 tỷ USD tiền tài trợ của Chính phủ Mỹ.

Tuy nhiên, ông Musk có thể tạo ra nhiều trở ngại cho tham vọng của ông Trump. Chẳng hạn, ông Trump từng tuyên bố cắm cờ Mỹ trên sao Hỏa, song ông Musk lại có thể làm đình trệ các tên lửa SpaceX; ông Musk cũng có thể lôi kéo những người có quan điểm cứng rắn về tài chính trong Quốc hội Mỹ để ngăn chặn dự luật cải cách thuế lớn lao và tuyệt vời mà ông Trump luôn ấp ủ mà không được Thương viện Mỹ thông qua; thậm chí ông Musk cũng có thể tài trợ cho những nhân vật có thể thách thức đảng Công hòa trong các cuộc bầu cử và bầu cử sơ bộ vào năm tới.

Mặt khác, ông Musk có thể không thắng khi phải đối đầu với cả chính quyền của ông Trump, nhưng ông có thể khiến ông Trump và đảng Cộng hòa phải trả giá đắt về chính trị và cá nhân. Tình hình có thể dịu đi, nhưng đừng mong đợi cuộc chiến này sẽ sớm kết thúc.

Ai chịu tổn thất?

Những người bị tổn thương nhiều nhất khi ông Trump và ông Musk chỉ trích lẫn nhau chính là các cổ đông của Tesla. Vào ngày hai ông khẩu chiến, giá cổ phiếu Tesla giảm hơn 14% và giá trị thị trường của công ty đã bốc hơi hơn 150 tỷ USD. Kể từ khi ông Trump lên cầm quyền, phong trào phản đối mang tên “Tesla Takedown” (lật đổ Tesla) diễn ra hầu như vào mỗi cuối tuần trên khắp nước Mỹ, khiến doanh số của hãng này giảm mạnh.

Năm 2024, khi ông Musk tuyên bố sẽ quyên góp số tiền lớn cho chiến dịch tranh cử của ông Trump, cổ phiếu của Tesla đã tăng giá nhanh chóng.

Nhìn vào hiệu suất của Tesla, doanh thu của hãng xe này trong quý I/2025 giảm 9% so với cùng kỳ năm trước. Lợi nhuận ròng trong quý I/2025 thậm chí còn tệ hơn, với mức giảm lên đến 71% chỉ sau 1 năm. Về giá cổ phiếu, tháng 7/2024, khi ông Musk tuyên bố sẽ quyên góp một số tiền lớn cho chiến dịch tranh cử của ông Trump, cổ phiếu của Tesla đã tăng giá nhanh chóng. Sau khi ông Trump thắng cử và tuyên bố sẽ bổ nhiệm ông Musk làm người đứng đầu DOGE, giá cổ phiếu đã tăng lên mức cao nhất vào giữa tháng 12 năm ngoái.

Tuy nhiên, sau khi ông Musk bắt đầu cắt giảm nhân sự và chi tiêu của chính phủ liên bang, giá cổ phiếu của Tesla liên tục giảm. Sau khi thuế đối ứng được áp dụng vào ngày 3/4, giá cổ phiếu đã giảm 20% trong vòng 1 tuần và giảm 54% so với mức giá cao nhất. Mặc dù là nhà tài trợ tài chính lớn nhất, nhưng ông Musk lại trở thành nạn nhân lớn nhất trong chính sách thuế quan của ông Trump. Mặc dù từng bị ông Trump mỉa mai là “luôn chùn bước ở phút chót” và thị trường chứng khoán toàn cầu cũng có sự phục hồi ổn định, nhưng đến ngày 3/6 giá cổ phiếu của Tesla vẫn thấp hơn 30% so với mức đỉnh.

Việc ông Musk phải chịu tổn thất nặng nề về cả người lẫn của, chứng tỏ ông đã phải trả giá đắt khi tham gia chính trường với tư cách là một doanh nhân. Cùng với sự phát triển thành công của xe điện Tesla, ông Musk trở thành người giàu nhất thế giới, đồng thời là nhà tài trợ lớn nhất cho chiến dịch tranh cử tổng thống của ông Donald Trump và trở thành người ủng hộ quan trọng của Trump 2.0. Sau khi đắc cử, ông Trump tuyên bố ông Musk sẽ phụ trách DOGE để cắt giảm các quy định quá mức, chi tiêu lãng phí và chỉnh đốn các cơ quan liên bang.

Vào ngày nhậm chức, ông Trump ban hành sắc lệnh thành lập DOGE, do ông Musk điều hành thông qua một ủy ban cố vấn. Với danh nghĩa sử dụng công nghệ và phần mềm hiện đại để cải thiện hiệu quả và năng suất của chính phủ, ông Musk đề xuất cắt giảm bộ máy liên bang và sa thải những nhân viên gây lãng phí, dự kiến sẽ kết thúc vào ngày 4/7/2026. Ông Musk đã ngay lập tức đề ra mục tiêu chỉ số đánh giá hiệu quả công việc (KPI) là giảm thâm hụt 1.000 tỷ USD, hy vọng có thể giúp ông Trump đạt được cân bằng dự toán ngân sách vào năm tới.

“Nước Mỹ trước tiên”

Theo yêu cầu của chính sách “Nước Mỹ trước tiên”, DOGE tất nhiên sẽ ưu tiên cắt giảm các cơ quan ở nước ngoài, bao gồm dừng các chương trình viện trợ nước ngoài, cắt giảm số nhân viên của Cơ quan phát triển quốc tế (USAID) xuống còn 1%, rút Mỹ khỏi Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu, giải thể Cơ quan quản lý đại dương và khí quyển quốc gia (NOAA), cắt giảm 65% nhân viên của Cơ quan bảo vệ môi trường (EPA), chấm dứt các chương trình đa dạng, công bằng và hòa nhập (DEI), giải thể Bộ Giáo dục và cắt giảm mạnh chi tiêu cho các đơn vị liên quan đến nước ngoài như Bộ Quốc phòng và Bộ Ngoại giao.

Nhiều người Mỹ bày tỏ thái độ phản đối việc ông Musk tham gia chính phủ với vai trò của DOGE.

Tuy nhiên, phong cách quản lý doanh nghiệp “hành động nhanh chóng và phá vỡ hiện trạng” của ông Musk vẫn chưa dừng lại, trong đó có việc tiếp quản dữ liệu của Bộ Tài chính bị nghi ngờ vi phạm quy định về bảo vệ thông tin cá nhân, yêu cầu công chức báo cáo hiệu quả công việc hằng tuần... đã bị tòa án cấm. Ngoài ra, làn sóng phá hoại xe Tesla hoặc tẩy chay việc mua xe cũng khiến giá cổ phiếu của Tesla bị sụt giảm như đã đề cập ở trên.

Rõ ràng, kinh nghiệm tham gia chính trường ngắn ngủi với tư cách là một doanh nhân của ông Musk cho thấy phong cách quản lý doanh nghiệp hiệu quả chưa chắc đã phù hợp với khu vực công. Ông Musk nhấn mạnh hiệu suất bằng tinh thần quản lý doanh nghiệp, nhưng Chính phủ Mỹ lại có những nhiệm vụ chính trị cần thiết và các thủ tục pháp lý, cũng như phải chú ý đến lợi ích của tất cả các bên. Do đó, ông Musk hoàn toàn mất đi sự ủng hộ trong các tổ chức của chính phủ, phải dựa vào sự ủng hộ của ông Trump, nhưng lại gặp phải một ông Trump “không dễ đoán định”.

Francis Yoshihiro Fukuyama, nhà khoa học chính trị nổi tiếng người Mỹ đã chỉ ra rằng ông Musk là đại diện điển hình cho các vấn đề xã hội bị các “ông trùm” chính trị chi phối. Nước Mỹ quả thực đã nuôi dưỡng một nhóm các doanh nhân khởi nghiệp về khoa học kỹ thuật khiến người ta có ấn tượng sâu sắc, họ đã thành lập các công ty hàng đầu thế giới. Tuy nhiên, có một số doanh nhân không biết làm thế nào để làm tốt bổn phận của mình. Họ lầm tưởng rằng bản thân mình đã đạt được thành công và sự giàu có trong một lĩnh vực thì cũng có thể làm tốt như vậy trong tất cả các lĩnh vực khác, kết quả là dấn thân vào lĩnh vực mà họ không giỏi chút nào.

Điều duy nhất đáng mừng là kinh nghiệm chính trị trong 4 tháng thất bại này có khi lại giúp cho ông Musk tập trung nhiều hơn vào việc làm thế nào để vực dậy một Tesla đang yếu kém. Bài học đầu tiên được dạy ở trường kinh doanh có thể sẽ là: Đừng để những sản phẩm mà bạn bán cho công chúng bị nhuốm màu sắc chính trị.

Huy Thông