Ông Trump sa thải hàng loạt quan chức trong đêm gây bất ngờ

Chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump bất ngờ ra quyết định sa thải hàng loạt chánh thanh tra bộ ngành tại Mỹ hôm 24/1. Ảnh: New York Times.

Hôm 27/1, chính quyền Trump yêu cầu các nhân viên của ít nhất 17 chánh thanh tra bị sa thải trả lại laptop, điện thoại, thẻ đỗ xe và thẻ nhân viên cho chính phủ. Đây là động thái tiếp nối quyết định sa thải bất ngờ của Nhà Trắng đêm 24/1 đối với các quan chức này.

Một số quan chức bị sa thải đang cố gắng lên tiếng cảnh báo về những gì đã xảy ra. Một trong số đó là Chánh thanh tra Bộ Nội vụ Mark Greenblatt, người được chính ông Trump bổ nhiệm năm năm về trước. Ông Greenblatt cũng là người đứng đầu hội đồng các quan chức thanh tra tại Mỹ cho tới đầu năm nay.

“(Động thái của ông Trump) gây ra mối đe dọa tới chức năng giám sát độc lập trong chính quyền liên bang”, ông Greenblatt nói với New York Times. “Chúng ta đã bảo vệ sự độc lập của các chánh thanh tra bằng cách không để họ dao động theo sự thay đổi đảng phái”.

Trong những thập kỷ qua, vị trí chánh thanh tra các bộ ngành tại Mỹ thường giữ vị trí sau khi Nhà Trắng có ông chủ mới, thể hiện đây là vai trò phi đảng phái.

Ông Greenblatt cũng cảnh báo nếu ông Trump bổ nhiệm những nhân vật trung thành, chỉ biết nghe theo tổng thống vào các vị trí tránh thanh tra, uy tín của họ sẽ bị ảnh hưởng. Bên cạnh đó, khi phe Dân chủ giành lại quyền kiểm soát Nhà Trắng, họ sẽ có động cơ sa thải các vị trí này, gây ra “vòng lặp chính trị hóa không hồi kết”.

Cuộc sa thải bất ngờ

Tới nay, Nhà Trắng vẫn chưa công bố danh sách cụ thể các quan chức bị sa thải, khiến truyền thông Mỹ vẫn chưa hoàn toàn chắc chắn về quy mô của động thái này.

Trong một cuộc phỏng vấn hôm 27/1, Chánh thanh tra Cơ quan Quản lý Doanh nghiệp nhỏ Mỹ kiêm quyền Chánh thanh tra Cơ quan Bảo hiểm xã hội Mỹ Hannibal Ware, một trong những người bị sa thải, cho biết theo hiểu biết của ông, 17 quan chức đã bị sa thải.

Ngoài ông Ware, chánh thanh tra các bộ Nông nghiệp, Thương mại, Quốc phòng, Giáo dục, Năng lượng, Y tế và Dịch vụ Nhân sinh, Nhà ở và Phát triển đô thị, Nội vụ, Lao động, Ngoại giao, Giao thông, Tài chính và Cựu chiến binh.

Bên cạnh đó, chánh thanh tra đặc biệt về tái thiết Afghanistan và chánh thanh tra Cơ quan Bảo vệ Môi trường (EPA), Văn phòng Quản lý Nhân sự Nhà Trắng (OPM) cũng nằm trong danh sách mất việc.

Cựu Chánh thanh tra Bộ Nội vụ Mark Greenblatt. Ảnh: Đại học Georgia.

Trong số đó, Chánh thanh tra OPM Krista Boyd thậm chí không nhận được email sa thải chính thức. Tuy nhiên, bà vẫn bị đưa ra khỏi hệ thống. Cộng đồng chánh thanh tra cho rằng bà cũng đã mất việc.

Trong một bức thư gửi Nhà Trắng, ông Ware tuyên bố động thái sa thải của Nhà Trắng là trái phép. Theo quy định tại Mỹ, cơ quan hành pháp phải thông báo Quốc hội trước 30 ngày trước khi sa thải chánh thanh tra các bộ ngành.

Ông Ware cho biết ông không còn vào được trụ sở hay sử dụng hệ thống máy tính cơ quan. Trong khi đó, ông Greenblatt không đến cơ quan hôm 27/1 - kể cả để dọn đồ đạc cá nhân - do không muốn gây ra vấn đề an ninh.

Vai trò của Quốc hội

Năm 1978, Quốc hội Mỹ ban hành Đạo luật Chánh thanh tra. Theo luật, vị trí này không báo cáo trực tiếp cho lãnh đạo bộ ngành, đảm bảo khả năng giám sát độc lập.

Hồi năm 2020, ông Trump đã sa thải hàng loạt chánh thanh tra bị coi đã điều tra nhánh hành pháp quá gay gắt. Phản ứng trước động thái này, Quốc hội yêu cầu tổng thống phải giải thích cụ thể lý do sa thải.

Ông Ware lo ngại chính quyền Trump sẽ ngó lơ quy định thông báo trước 30 ngày trong Đạo luật Chánh thanh tra. Từ đó, Nhà Trắng có thể ngó lơ cả các quy định khác trong luật - như điều khoản cho phép Chánh thanh tra quyền tiếp cận không hạn chế tài liệu của cơ quan.

Một nguồn tin giấu tên của New York Times cho biết các quan chức bị sa thải đang thảo luận về khả năng khởi kiện ông Trump. Chưa rõ họ đã đưa ra quyết định hay chưa.

Một số cố vấn của ông Trump đã đề cập đến lý thuyết cho rằng tổng thống nên có quyền kiểm soát hoàn toàn với nhánh hành pháp. Do đó, Quốc hội không nên cho phép các quan chức khác có quyền ra quyết định độc lập hay hạn chế quyền lực sa thải của tổng thống.

Ông Michael Missal, người bị sa thải khỏi vị trí Bộ trưởng Cựu chiến binh, hy vọng Quốc hội sẽ bảo vệ hiến pháp Mỹ.

Cựu Chánh thanh tra Bộ Cựu chiến binh Mỹ Michael Missal. Ảnh: Military Times.

“Để giúp các chánh thanh tra tiếp tục cải thiện hoạt động của chính phủ và đảm bảo tiền của người nộp thuế được sử dụng hiệu quả, họ cần tiếp tục thực sự độc lập và có sự ủng hộ của Quốc hội”, ông Missal nói.

Phe Dân chủ cũng đã lên tiếng phản đối vụ sa thải, tuyên bố động thái này sẽ khiến các hành vi tham nhũng không thể bị phát hiện.

Trong một bức thư cuối tuần trước, các đảng viên Dân chủ cấp cao tại các ủy ban giám sát trong Hạ viện Mỹ tuyên bố động thái của ông Trump là “phi pháp” và “tùy tiện”.

Tuy vậy, sự chú ý đang dồn vào các nghị sĩ Cộng hòa vốn ủng hộ vị trí chánh thanh tra - đặc biệt là hai thượng nghị sĩ bang Iowa, Charles Grassley và Joni Ernst. Chỉ vài ngày trước khi ông Trump nhậm chức, hai thượng nghị sĩ tuyên bố đang khởi động một nhóm làm việc lưỡng đảng để hỗ trợ cơ quan thanh tra.

Hồi cuối tuần trước, ông Grassley và bà Ernst ra những tuyên bố thận trọng, cho biết họ muốn tìm hiểu thêm thông tin về động thái của ông Trump.

Hà Thủy