Phải giám sát chặt chẽ quá trình xây dựng bộ sách giáo khoa dùng chung

Ảnh minh họa: Hà Phương

Đề xuất phát hành SGK điện tử, kho tài liệu trực tuyến

Nhấn mạnh việc có một bộ SGK dùng chung trên toàn quốc là cần thiết, PGS.TS Trần Xuân Nhĩ, nguyên Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT), cho rằng việc tiến hành xây dựng bộ sách chung cần phải được tiến hành cẩn trọng và có sự giám sát chặt chẽ từ nhiều phía và ở tất cả các khâu: Từ xây dựng phương án; nhân lực thực hiện; trình bày nội dung, hình thức; thẩm định và đưa sách ra thị trường. Bộ GD-ĐT cần thành lập một hội đồng biên soạn quốc gia bao gồm các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực giáo dục, các nhà khoa học, đặc biệt là các giáo viên có kinh nghiệm thực tiễn từ nhiều vùng miền. Việc này giúp đảm bảo nội dung sách vừa chính xác về mặt khoa học, vừa gần gũi và phù hợp với thực tế giảng dạy.

Thay vì biên soạn lại từ đầu, cần tận dụng và kế thừa những ưu điểm của các bộ sách hiện hành. Hội đồng có thể thẩm định, chọn lọc những bài học, cách trình bày và phương pháp tiếp cận hiệu quả nhất từ các bộ sách như Cánh Diều, Kết nối tri thức với cuộc sống, Chân trời sáng tạo, để tổng hợp thành một bộ sách mới. "Mặc dù là một bộ sách thống nhất nhưng cần có những phần nội dung mang tính gợi mở, cho phép giáo viên tùy chỉnh và bổ sung phù hợp với đặc thù địa phương, điều kiện kinh tế - xã hội và năng lực của học sinh. Sách nên là chuẩn mực chứ không phải khuôn mẫu cứng nhắc". Đồng thời, việc phát hành sách có cả 2 hình thức: Bản in và bản điện tử để tăng khả năng tiếp cận; giúp giảm gánh nặng cặp sách cho học sinh và tạo điều kiện cho học sinh vùng sâu, vùng xa dễ dàng tiếp cận và miễn phí.

Theo ông Trần Xuân Nhĩ, chất lượng sách tốt là chưa đủ, quá trình triển khai cần được thực hiện một cách minh bạch, hiệu quả, như quy trình thẩm định cần có hội đồng thẩm định độc lập với các chuyên gia có uy tín, không tham gia vào quá trình biên soạn. Quy trình này cần được công khai, minh bạch, có sự tham gia ý kiến rộng rãi của giáo viên, phụ huynh và xã hội trước khi sách được phát hành chính thức. Đặc biệt, Nhà nước cần chịu trách nhiệm chính trong việc in ấn và phân phối sách. Quá trình này nên được thực hiện thông qua đấu thầu công khai để chọn được các đơn vị in ấn uy tín với chi phí hợp lý nhất, giúp giảm giá thành đáng kể, tạo tiền đề cho việc miễn phí SGK.

PGS.TS Trần Xuân Nhĩ cho rằng, một bộ SGK mới chỉ phát huy hiệu quả khi đội ngũ giáo viên được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng để giảng dạy. Bên cạnh tài liệu "cứng", Bộ GD-ĐT cũng cần xây dựng một kho tài liệu trực tuyến (online), bao gồm: Giáo án mẫu, bài giảng điện tử, video minh họa và các tài liệu tham khảo bổ trợ. Kho tài liệu này nên được cung cấp miễn phí và liên tục cập nhật, giúp giáo viên có thể tham khảo và chuẩn bị bài giảng một cách tốt nhất. "Dù là một bộ SGK thống nhất nhưng học sinh ở các vùng sâu, vùng xa, điều kiện kinh tế còn hạn chế vẫn cần sự hỗ trợ đặc biệt. Việc phát hành sách miễn phí sẽ là một giải pháp then chốt. Ngoài ra, việc đầu tư hạ tầng công nghệ để học sinh có thể tiếp cận sách điện tử cũng là một bước đi cần thiết để đảm bảo sự công bằng trong giáo dục", ông Trần Xuân Nhĩ nói.

Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong biên soạn SGK?

Nêu các điểm cốt lõi để xây dựng một bộ SGK dùng chung mới, PGS.TS Nguyễn Kim Hồng, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm TPHCM, đề xuất: Việc lựa chọn người viết sách, Bộ GD-ĐT nên đề nghị 34 tỉnh, thành đề cử những giáo viên giỏi, có kinh nghiệm dạy học phổ thông. Việc biên soạn sẽ đồng thời ở mọi cấp học, bậc học trong thời gian ngắn nhất có thể. Việc in ấn nên đấu thầu công khai, lựa chọn những đơn vị có uy tín, sản phẩm chất lượng và giá cả hợp lý. Sau khi thẩm định, nên lấy ý kiến rộng rãi của giáo viên, học sinh và xã hội trước khi phát hành chính thức. Ngoài ra, chúng ta có thể khai thác miễn phí các bộ sách điện tử hiện có dưới hình thức trực tuyến.

Còn PGS.TS Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội, đề xuất một lộ trình cụ thể, trong đó trí tuệ nhân tạo (AI) sẽ đóng vai trò trung tâm. Để khởi động dự án, cần thành lập một tổ công tác chung cấp quốc gia với sự tham gia của các chuyên gia giáo dục, chuyên gia sư phạm và chuyên gia công nghệ. Tổ công tác này sẽ xây dựng một ma trận năng lực chi tiết cho từng môn học. Ma trận này không chỉ dựa trên "chuẩn tối thiểu" của Chương trình giáo dục phổ thông 2018 mà còn phải đo được năng lực của những học sinh xuất sắc để phục vụ công tác bồi dưỡng tài năng.

Các chuyên gia công nghệ sẽ phát triển một nền tảng công nghệ ứng dụng AI dựa trên ma trận năng lực này. 3 bộ SGK hiện hành sẽ được sử dụng làm dữ liệu đầu vào để phân tích và đề xuất cấu trúc, nội dung cho bộ sách mới. Nền tảng này cũng sẽ cho phép giáo viên trên toàn quốc đóng góp nội dung bài giảng, nội dung kiểm tra, đánh giá. Điều này tạo cơ hội để kiểm nghiệm tính hiệu quả và phản biện ngay trong quá trình xây dựng, giúp tiết kiệm thời gian.

Để khuyến khích sự tham gia của đội ngũ giáo viên, theo ông Trần Thành Nam, ngành giáo dục có thể tổ chức sự kiện trên toàn quốc. Những giáo viên có đóng góp xuất sắc sẽ được công nhận là "đồng tác giả", nhận hỗ trợ tài chính và các danh hiệu thi đua. Sau đó, AI sẽ đóng vai trò chắt lọc những nội dung chất lượng, kiểm tra trùng lặp và tự động đề xuất chỉnh sửa. Các chuyên gia của Hội đồng quốc gia sẽ rà soát lần cuối trước khi xuất bản bản thử nghiệm.

Một lợi ích lớn khác của nền tảng này là việc cá nhân hóa việc học. Hệ thống AI sẽ hỗ trợ giáo viên kiểm tra và đánh giá, giúp họ nắm được chính xác những đơn vị kiến thức mà học sinh còn yếu. Từ đó, các tài liệu hướng dẫn và bài tập bổ sung sẽ được tạo ra riêng biệt cho từng học sinh, tập trung vào những kiến thức còn thiếu sót. Điều này không chỉ giúp việc học hiệu quả hơn mà còn giải quyết bài toán tài chính cho phụ huynh khi giảm nhu cầu mua sách bài tập và sách hướng dẫn thương mại.

Hà Phương - Nguyễn Duẩn