Phái sinh chất liệu dân gian trên các tác phẩm nghệ thuật đương đại: Đường dài mới biết 'ngựa' hay

NSND Thanh Ngoan - Giám đốc Trung tâm Bảo tồn nghệ thuật biểu diễn truyền thống Việt Nam:

Các nghệ sĩ trẻ hiện nay đang ngày càng tìm đến văn hóa truyền thống để nghiên cứu, lấy cảm hứng, kết hợp với yếu tố đương đại trong sáng tác và biểu diễn. Xu hướng này không phải bây giờ mới xuất hiện, nhiều thế hệ trước cũng đã từng làm điều đó, nhưng ngày nay điều này đang phát triển mạnh hơn.

NSND Thanh Ngoan cho biết các nghệ sĩ trẻ đang có xu hướng sáng tạo tác phẩm nghệ thuật trên chất liệu dân gian dân tộc. Ảnh: NVCC

Sự kết hợp này giúp âm nhạc dân gian không bị lãng quên mà còn tiếp cận nhiều đối tượng hơn, từ khán giả trẻ đến du khách quốc tế. Những ai yêu thích sẽ tìm hiểu sâu hơn, từ đó giúp quảng bá văn hóa truyền thống một cách tự nhiên. Đây là một cách tiếp cận đáng khích lệ. Tuy nhiên vẫn luôn phải nêu cao trách nhiệm giữ được tinh thần cốt lõi của nghệ thuật truyền thống.

Khi tôi phối hợp với ca sĩ trẻ Hà Myo sáng tạo tác phẩm “Dân ca Việt”, tôi đã dặn dò Hà Myo: “Cô là người dạy nghệ thuật truyền thống, nên khi dạy con cô phải dạy đúng theo lối cổ. Khi con hát làn điệu truyền thống, con cũng phải giữ đúng tinh thần của nó. Nhưng khi thể hiện vào bài hát của riêng mình, con phải là chính con. Kể cả khi thu âm cùng cô, con cũng nên giữ lại cái chất riêng của mình. Vì đó mới là phong cách của con, là dấu ấn mà con phải tự tạo dựng. Cô không bắt con phải theo cách hát của cô, vì nếu cứ ép theo khuôn mẫu, có khi lại không hay. Quan trọng là con biết cách dung hòa giữa truyền thống và sáng tạo để tạo ra màu sắc của riêng mình”.

Sáng tạo luôn đi kèm với thử thách, có những điều thành công nhưng cũng có những điểm cần điều chỉnh. Do đó, nghệ sĩ trẻ cần lắng nghe ý kiến từ các nhà nghiên cứu, quản lý, nghệ sĩ đi trước để hoàn thiện hơn. Nhưng quan trọng nhất, nếu có định hướng đúng đắn, những giá trị tích cực vẫn sẽ chiếm ưu thế, giúp nghệ thuật truyền thống tiếp tục được gìn giữ và phát triển theo cách phù hợp với thời đại.

Nhạc sĩ Hồng Kiên:

Tôi luôn luôn ủng hộ các bạn trẻ khai thác chất liệu dân gian dân tộc để tạo nên các tác phẩm nghệ thuật đương đại, mới. Đầu tiên chất liệu dân gian quá lớn, thứ nữa là các bạn trẻ hiện nay khá thông minh khi biết tận dụng kho tàng âm nhạc dân gian của dân tộc mình quá đa dạng, nhiều màu sắc - một “mảnh đất” màu mỡ mà các thế hệ được khai thác.

Nhạc sĩ Hồng Kiên cho biết luôn ủng hộ các bạn trẻ sáng tạo vì sự phát triển chung của âm nhạc Việt Nam.

Tôi luôn luôn ủng hộ những cái mới. Nhưng không phải là cái mới mà đập hết đi. Phải khẳng định, âm nhạc là sự kế thừa, không ai có thể nghĩ ra một loại âm nhạc khác được. Người đi sau kế thừa cách làm của người đi trước. Khai thác chất liệu dân gian không phải dễ dàng. Nhưng các bạn trẻ đã dám làm và một số bạn đã làm thành công.

Với trào lưu hiện nay của một số bạn trẻ, hát rap cũng dùng chất liệu dân gian, rock, hay kpop cũng dùng dân gian… Những bạn đi đầu, tiên phong thì tôi rất ủng hộ. Chẳng hạn rapper Double2T làm “À Lôi” rất thú vị, bởi ẩn chứa trong tác phẩm là câu chuyện rất hay và mang điều tích cực.

Rapper Double2T (Bùi Xuân Trường) làm “À Lôi” lấy chất liệu văn hóa của vùng Tây Bắc đã gặt hái nhiều giải thưởng năm 2024.

Làm ra tác phẩm thì quan trọng vẫn là ê kíp như thế nào? Hầu hết các tác phẩm có chất lượng, sức lan tỏa lớn thì ê kíp cũng đều có người trẻ và người lớn tuổi. Qua đó khẳng định sự chín chắn trong cả tay nghề lẫn định hướng, sự tìm tòi, chuẩn chỉ. Ê kíp thực hiện dự án đó đều rất xứng đáng để ủng hộ.

Nhạc sĩ Lưu Quang Minh:

Việc đưa vào các chất liệu dân gian khiến cho âm nhạc Việt Nam tạo dựng được bản sắc hơn trong bản đồ thế giới. Có một giai đoạn trước đây, khi nghe nhạc Trung Quốc, nhạc Nhật Bản, nhạc Hàn Quốc, người ta dễ dàng nhận ra xuất xứ của chúng, nhưng với nhạc Việt thì không. Giờ đây, khi một ca khúc của Hoàng Thùy Linh, Hà Myo hay Hòa Minzy, người nghe có thể dễ dàng nhận ra ngay đó là âm nhạc Việt Nam.

Nhạc sĩ Lưu Quang Minh cho biết việc gìn giữ và phát huy văn hóa dân tộc rất quan trọng.

Dĩ nhiên trong quá trình làm nghệ thuật thì đường dài mới biết "ngựa" hay. Việc gìn giữ những giá trị truyền thống, những thứ liên quan đến văn hóa của dân tộc là hết sức quan trọng. Dù người nghệ sĩ làm bằng cách mới, cách cũ hay pha trộn đi chăng nữa thì mẫu số chung của việc làm ấy là giúp cho những giá trị truyền thống được lan tỏa.

Âm nhạc dân gian bản chất là truyền miệng (không có nốt nhạc), trong quá trình phát triển của lịch sử, nó đã có sự sai khác, nhưng chắc chắn, bản thân nó luôn có những thứ cơ bản, cốt lõi cần phải được gìn giữ. Điều này chỉ những báu vật sống và những người trực tiếp được truyền dạy bởi những báu vật sống ấy mới hiểu hết, mới lưu giữ tốt nhất những giá trị cốt lõi ấy.

Nhà nghiên cứu âm nhạc Nguyễn Quang Long:

Nhắc lại với MV “Bắc Bling” - sản phẩm âm nhạc đang thu hút sự quan tâm không chỉ ở Việt Nam mà của công chúng toàn cầu. MV đã góp phần lan tỏa những nét đẹp trong văn hóa truyền thống Bắc Ninh. Những di tích lịch sử, những giá trị văn hóa đặc trưng đáng tự hào của văn hóa vùng Kinh Bắc - Bắc Ninh đã được nhắc tới một cách đậm đặc.

Cũng vì những điểm cộng này mà nhiều người Bắc Ninh đã cảm thấy yêu quê hương mình hơn, nhiệt tình chia sẻ trên không gian mạng xã hội, góp phần lan tỏa MV “Bắc Bling”. Điều đó là hoàn toàn xứng đáng.

Nhà nghiên cứu âm nhạc Nguyễn Quang Long.

“Bắc Bling” quá ngọt ngào nhưng hãy cẩn thận khi nhân rộng để tránh rơi vào một cái bẫy. Cách đặt tên này chỉ phù hợp với sản phẩm giải trí mang màu sắc tươi vui, hài hước, dí dỏm. Nếu một sản phẩm phong cách âm nhạc trữ tình, mang tính ngợi ca chính thống thì phải khác. Ví như “Bắc Bling”, hãy luôn để nó là sản phẩm của một cá nhân nghệ sĩ có tài, nhiều năng lượng và có độ lan tỏa tự nguyện đóng góp. Trong tương lai, địa phương nào muốn đứng ra tổ chức sản xuất thì kể cả cái tên cũng phải tôn trọng sự trong sáng của tiếng Việt.

NHÓM PHÓNG VIÊN (thực hiện)