Phân cấp đầu tư địa phương: Thách thức quản lý và vai trò kiểm toán

Cần tăng cường hoạt động kiểm soát chất lượng kiểm toán, kịp thời phát hiện sai sót và chấn chỉnh. Ảnh: TL

Năng lực quản lý và trách nhiệm giải trình tại địa phương

Thời gian qua, Trung ương chủ trương đẩy mạnh phân cấp, trao quyền cho chính quyền địa phương, nhất là trong quyết định đầu tư các dự án xây dựng nhằm phát huy tính chủ động trong phát triển hạ tầng. Chủ trương này đã được cụ thể hóa trong Luật Đầu tư công năm 2024, trong đó cho phép địa phương tự điều chỉnh kế hoạch vốn trung hạn; giao Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyền quyết định danh mục dự án và điều chỉnh kế hoạch vốn mà không cần Hôi đồng nhân dân phê duyệt chi tiết.

Song song với đó, Bộ Tài chính đang lấy ý kiến về Luật Đầu tư (thay thế), theo hướng phân quyền chấp thuận chủ trương đầu tư từ Thủ tướng Chính phủ về cho Ủy ban nhân dân tỉnh đối với một số dự án, tăng cường tính tự chủ và trách nhiệm của địa phương. Theo ông Hoàng Mạnh Phương - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Tài chính), từ ngày 01/7/2025, mô hình chính quyền 2 cấp được vận hành sau sáp nhập cấp tỉnh, cấp xã và bỏ cấp huyện. Do đó, không chỉ Luật Đầu tư mà nhiều luật liên quan cũng cần sửa đổi để phù hợp mô hình tổ chức bộ máy mới và yêu cầu quản lý theo hướng phân quyền mạnh.

Trong lĩnh vực đầu tư xây dựng, Nghị định số 144/2025/NĐ-CP của Chính phủ đã tạo khung pháp lý cho phân cấp trong đầu tư hạ tầng giao thông. Tiếp đó, Nghị định số 275/2025/NĐ-CP sửa đổi Nghị định số 85/2025/NĐ-CP cũng quy định rõ thẩm quyền của cấp tỉnh, cấp xã trong quản lý và tổ chức thực hiện dự án đầu tư công.

Theo các chuyên gia, mục tiêu lớn của phân cấp - phân quyền là rút ngắn thủ tục, tăng tốc tiến độ, đẩy mạnh xây dựng hệ thống hạ tầng đồng bộ từ cao tốc, đường ven biển đến các tuyến kết nối và cầu dân sinh. Khi địa phương được giao quyền đi kèm điều kiện nâng cao năng lực và yêu cầu tuân thủ tiêu chuẩn kỹ thuật, tiến độ và hiệu quả đầu tư sẽ được cải thiện rõ rệt; đặc thù vùng miền cũng được đáp ứng tốt hơn.

Việc được chủ động hơn trong quyết định chủ trương đầu tư giúp địa phương linh hoạt lựa chọn phương án phù hợp với đặc thù và nguồn lực của mình. Tuy nhiên, giai đoạn đầu triển khai cũng bộc lộ nhiều hạn chế về năng lực quản lý.

Kết quả kiểm toán hoạt động đầu tư xây dựng năm 2023 cho thấy, mặc dù có những chuyển biến tích cực, song nhiều địa phương vẫn để xảy ra bất cập trong khảo sát, lập - thẩm định - phê duyệt thiết kế và dự toán. Không ít dự án phải điều chỉnh, bổ sung do thiết kế, dự toán chưa sát thực tế; xảy ra sai sót trong tính toán khối lượng, áp dụng sai định mức, đơn giá.

Đáng lưu ý, tình trạng chỉ định thầu chưa đúng quy định, hồ sơ mời thầu đặt tiêu chí hạn chế cạnh tranh, phân chia gói thầu chưa hợp lý vẫn xuất hiện tại không ít dự án. Hợp đồng thi công nhiều nơi ký kết thiếu chặt chẽ, thiếu nội dung bắt buộc.

Kết quả kiểm toán cũng ghi nhận hầu hết dự án không thực hiện đầy đủ báo cáo giám sát - đánh giá đầu tư, chưa kiểm tra đầy đủ năng lực thực tế của nhà thầu, dẫn đến rủi ro lớn trong quá trình triển khai.

Kiểm toán chủ động để nâng cao hiệu quả đầu tư công

Trong thời gian tới, số lượng dự án đầu tư xây dựng do địa phương quản lý được dự báo sẽ tăng gấp đôi, trong khi năng lực quản lý dự án vẫn còn nhiều hạn chế như kiểm toán đã chỉ ra. Bối cảnh này đặt ra yêu cầu KTNN phải có cách tiếp cận mới nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm toán, đồng thời thể hiện rõ hơn vai trò đồng hành với các địa phương trong giai đoạn hiện nay.

Từ thực tiễn kiểm toán các dự án đầu tư xây dựng tại địa phương, kiểm toán viên của KTNN khu vực V cho biết năng lực quản lý đầu tư, đặc biệt đối với các dự án nhóm B và C, của đội ngũ cán bộ dự án tại địa phương còn nhiều bất cập. Nguyên nhân chủ yếu là do các địa phương chưa tham gia nhiều vào những dự án có quy mô lớn, dẫn đến hạn chế về kinh nghiệm và năng lực chuyên môn, khiến việc tổ chức và quản lý dự án đôi khi còn lúng túng. “Thực trạng này đòi hỏi KTNN phải xây dựng phương thức tổ chức kiểm toán phù hợp, bảo đảm đánh giá đầy đủ các rủi ro, đồng thời chủ động bố trí thời gian và nhân sự một cách tối ưu cho hoạt động kiểm toán” - kiểm toán viên nhấn mạnh.

Đại diện KTNN chuyên ngành IV cũng cho rằng, KTNN cần tiếp tục đổi mới, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động kiểm toán; đẩy mạnh kiểm toán hoạt động nhằm đánh giá việc tuân thủ pháp luật, tính kinh tế, hiệu lực, hiệu quả của quá trình quản lý dự án. Trong bối cảnh bộ máy chính quyền địa phương vừa sắp xếp lại, đơn vị kiểm toán phải chú trọng xây dựng hệ thống thông tin, cơ sở dữ liệu điện tử về đối tượng kiểm toán; dữ liệu về quy hoạch, suất đầu tư cũng như thông tin liên quan tới các loại hình dự án phổ biến hoặc đặc thù. “Thông qua kiểm toán, cần đánh giá toàn diện năng lực của đơn vị quản lý dự án, chỉ ra những tồn tại, nguyên nhân và kiến nghị kịp thời tới đơn vị được kiểm toán cũng như cơ quan có thẩm quyền” - lãnh đạo KTNN chuyên ngành IV lưu ý.

Để bảo đảm chất lượng và hiệu quả kiểm toán trong lĩnh vực quản lý dự án, các đơn vị đồng thời nhấn mạnh yêu cầu tăng cường hoạt động kiểm soát chất lượng kiểm toán, kịp thời phát hiện sai sót và chấn chỉnh. Theo đại diện Vụ Chế độ và Kiểm soát chất lượng kiểm toán, bên cạnh các nội dung kiểm soát theo kế hoạch, đối với những hạng mục có kết cấu lớn, cần đặc biệt xem xét khối lượng trong đơn giá tổng hợp để đưa ra kiến nghị phù hợp. Đồng thời, quá trình kiểm soát phải bám sát đặc thù của từng dự án và đơn vị được kiểm toán, bảo đảm phù hợp với tiến độ và yêu cầu của cuộc kiểm toán./.

N. LỘC