Phân cấp tài chính - Động lực tạo đột phá cho nông thôn mới

Việc Quốc hội thông qua Nghị quyết 111/2024/QH15 ngày 18/1/2024 đánh dấu bước tiến lớn trong cải cách tài chính công. Nghị quyết cho phép Hội đồng nhân dân (HĐND) cấp tỉnh có quyền quyết định phân bổ hoặc phân cấp cho HĐND cấp huyện phân bổ dự toán ngân sách chi tiết đến dự án thành phần. Đây là cơ sở quan trọng để địa phương chủ động lồng ghép các nguồn vốn từ trung ương, địa phương và xã hội hóa, khắc phục tình trạng chia nhỏ dự án, giảm thiểu độ trễ trong triển khai.

Đặc biệt sau khi triển khai mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp từ ngày 1/7/2025, việc trao quyền điều chỉnh nguồn vốn và cơ cấu chi tiêu giúp địa phương chủ động hơn trong phân bổ nguồn lực, đẩy nhanh tiến độ giải ngân và nâng cao hiệu quả đầu tư công. Phạm vi áp dụng cơ chế đặc thù lúc này được chuyển từ cấp huyện về cấp xã, đồng thời thẩm quyền điều chỉnh phương án phân bổ vốn được chuyển giao cho HĐND cấp xã thực hiện.

Theo ước tính của Bộ Tài chính, đến cuối tháng 9/2025, giải ngân vốn đầu tư công của 3 chương trình mục tiêu quốc gia đạt 53% (27.932 tỷ đồng), trong đó chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới đạt cao nhất (58%).

Việc phân cấp tài chính về địa phương giúp quá trình triển khai các chương trình mục tiêu quốc gia, trong đó có chương trình xây dựng nông thôn mới, diễn ra nhanh hơn, thuận lợi hơn.

Còn từ sự đánh giá của các địa phương, cơ chế đặc thù theo quy định tại khoản 7 Điều 4 Nghị quyết số 111/2024/QH15 về thí điểm phân cấp cho cấp huyện (nay là cấp xã) đã tạo được sự chủ động, linh hoạt cho địa phương điều hòa kịp thời nguồn vốn từ các nhiệm vụ không còn đối tượng, còn gặp khó khăn, không có khả năng triển khai thực hiện cho các nhiệm vụ thiếu vốn. Nhờ đó, góp phần đẩy nhanh tiến độ thực hiện, giải ngân vốn các chương trình đạt được kết quả tích cực.

Ví dụ tại Gia Lai, nhiều công trình, dự án thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia đã được chuyển giao về cấp xã quản lý. Cụ thể, 15 dự án thuộc Chương trình xây dựng nông thôn mới, với tổng vốn 129,68 đồng, cùng 19 dự án thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi (tổng vốn trên 537 tỷ đồng) đã được giao về cấp xã.

Ông Trần Cang, Giám đốc Sở Tài chính Gia Lai, nhận định rằng việc điều chỉnh đầu mối giao vốn giúp sắp xếp lại trách nhiệm quản lý dự án, phân cấp mạnh hơn cho cơ sở và nâng cao hiệu quả giải ngân vốn đầu tư công, gắn với chính quyền 2 cấp tại tỉnh Gia Lai. Vốn ở xã nào, giao chính quyền xã đó để lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện.

Hay tại Lâm Động, việc chủ động phân cấp phân quyền giúp các địa phương tích cực phối hợp cùng nhân dân, để hoàn thành các tiêu chí giao thông trong xây dựng nông thôn mới. Riêng tại xã Nam Đà, trong giai đoạn 2021 - 2025 địa phương đã huy động được hàng tỷ đồng từ cộng đồng cùng với ngân sách Nhà nước để hoàn thiện 12 km đường, cứng hóa 100% trục đường chính.

Tuy nhiên, bên cạnh các mặt tích cực, cũng theo đánh giá của Bộ Tài chính, việc giải ngân vốn đầu tư công của 3 chương trình mục tiêu quốc gia, trong đó có chương trình xây dựng nông thôn mới, còn chậm.

Bộ Tài chính yêu cầu các bộ, ngành, địa phương quyết liệt đẩy nhanh tiến độ thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia, phấn đấu giải ngân 100% vốn các chương trình trong năm 2025; đề xuất giải pháp cụ thể để tăng tốc giải ngân những tháng cuối năm; tăng cường tiếp nhận phản ánh, kiến nghị và hướng dẫn, kiểm tra nắm bắt tình hình, giải quyết, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc của địa phương.

Đặc biệt, làm rõ trách nhiệm cá nhân, tập thể trong việc không hoàn thành nhiệm vụ giải ngân vốn thực hiện các chương trình; thực hiện kiện toàn nhân sự, tránh đứt gãy trong điều hành, thực hiện.

Theo đánh giá của Bộ Tài chính, việc đẩy nhanh tiến độ giải ngân không chỉ là nhiệm vụ hành chính, mà còn là thước đo năng lực quản lý, điều hành và phối hợp giữa các cấp, các ngành. Trong bối cảnh kinh tế còn nhiều biến động, việc chậm giải ngân sẽ khiến hiệu quả của các chính sách giảm sút, đồng thời làm mất đi cơ hội phát triển cho các khu vực khó khăn - nơi mà các chương trình mục tiêu quốc gia hướng đến.

Nhung Bùi