Pháp lý cho tài chính vi mô ngày càng hoàn thiện

Nội dung dự thảo cho thấy, điểm nổi bật đầu tiên là Ban soạn thảo đã áp dụng chấm điểm xếp hạng tổ chức TCVM theo mô hình rút gọn CAMEL. Đây là mô hình được nhiều cơ quan giám sát ngân hàng trên thế giới sử dụng rộng rãi để đánh giá các TCTD dựa trên năm cấu phần là: vốn, chất lượng tài sản, quản trị điều hành, kết quả kinh doanh và khả năng chi trả.

Dự thảo Thông tư đi sâu vào chi tiết bằng việc thiết lập ngưỡng chấm điểm và trọng số rõ ràng. Từ tỷ lệ an toàn vốn, tỷ lệ nợ xấu, nợ nhóm 2, nợ nhóm 5 đến tỷ lệ dự phòng, ROA, ROE hay tỷ lệ chi phí trên thu nhập… đều được thiết lập thành các mức ngưỡng 1–2–3, được xác định dựa trên dữ liệu lịch sử và phương pháp thống kê mô tả. Trọng số giữa các tiêu chí được công bố (chẳng hạn như quản trị điều hành và chất lượng tài sản chiếm tới 60% tổng điểm) tạo ra một thước đo công bằng, minh bạch và có khả năng so sánh giữa các tổ chức.

Theo các chuyên gia, đây sẽ là căn cứ để các tổ chức TCVM biết chính xác “sức khỏe” của mình và biết rõ vì sao mình được hoặc không được xếp hạng tốt. Ngoài ra, dự thảo Thông tư có các quy định về cơ chế trừ điểm vi phạm định tính được cụ thể hóa chi tiết sẽ gắn việc tuân thủ pháp luật và quản trị nội bộ vào xếp hạng. Nếu tổ chức TCVM có các hoạt động như: cho vay trái luật, thiếu dự phòng, hệ thống kiểm soát nội bộ yếu, công nghệ thông tin lạc hậu, chống rửa tiền yếu kém… đều sẽ bị trừ điểm theo số lần và mức độ vi phạm. Điều này giúp cho kỷ luật thị trường được củng cố, hoạt động tín dụng vi mô được kiểm soát rủi ro chặt chẽ hơn.

Bên cạnh năm tiêu chí chấm điểm, theo đánh giá của các chuyên gia pháp chế ngân hàng, việc Dự thảo Thông tư quy định dữ liệu phục vụ xếp hạng phải là “báo cáo kiểm toán” hoặc “kết luận thanh tra” được các tổ chức TCVM gửi trước ngày cuối năm sẽ tạo ra khung pháp lý chuẩn hóa dữ liệu để cơ quan giám sát ngân hàng đánh giá đồng bộ, chuẩn xác và tăng khả năng kiểm chứng. Song song đó, cơ chế can thiệp sớm theo Luật Các TCTD năm 2024 sẽ giúp cơ quan quản lý chủ động hơn trong việc can thiệp xử lý các tổ chức TCVM bị xếp nhóm D (dưới điểm 2,0). Từ đó tăng khả năng phòng ngừa rủi ro lan truyền hệ thống.

Cùng thời gian này, NHNN cũng đang lấy ý kiến cho Dự thảo Thông tư quy định các hạn chế, tỷ lệ bảo đảm an toàn trong hoạt động của tổ chức tài chính vi mô, thay thế cho Thông tư số 33/2015/TT-NHNN.

Theo nội dung Dự thảo, NHNN tiếp tục duy trì tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu 10%, đồng thời quy định rõ hơn cấu phần vốn tự có, tài sản “Có” rủi ro và phương pháp tính theo hướng tiếp cận thống nhất với hệ thống ngân hàng. Dự thảo Thông tư này cũng bổ sung yêu cầu về tỷ lệ khả năng chi trả tối thiểu 20% và quy định cụ thể đối với trường hợp tổ chức có nguy cơ hoặc thực tế mất khả năng chi trả.

Các yêu cầu về hệ thống công nghệ thông tin, quy trình quản lý thanh khoản và vốn, nghĩa vụ lập phương án khắc phục trong trường hợp giá trị thực của vốn điều lệ thấp hơn mức pháp định… được quy định rõ ràng. Điều này cho thấy khi bắt buộc đáp ứng các chuẩn mực tài chính và quản trị nội bộ cũng sẽ tạo ra nền tảng để các tổ chức TCVM nâng chuẩn hoạt động, đáp ứng cơ chế xếp hạng rút gọn CAMEL.

Trước đó, trong quý III và IV/2025 vừa qua, NHNN đã lần lượt ban hành hai thông tư mới liên quan đến quản lý hoạt động của các tổ chức TCVM. Bao gồm: Thông tư 19/2025/TT-NHNN về mạng lưới hoạt động của tổ chức TCVM và Thông tư 42/2025/TT-NHNN về kiểm toán độc lập với TCTD là hợp tác xã.

Với các yêu cầu thông báo công khai các thay đổi mạng lưới cho cơ quan đăng ký kinh doanh và cổng thông tin theo quy định của Thông tư 19/2025/TT-NHNN lỗ hổng minh bạch về mạng lưới điểm giao dịch nhỏ được xóa bỏ. Điều này giúp phạm vi hoạt động được kiểm soát, hạn chế tình trạng mở điểm tràn lan và tăng cường khả năng giám sát từ phía cơ quan quản lý và người dân.

Trong khi đó, các quy định về kiểm toán độc lập với các TCTD là hợp tác xã áp dụng theo Thông tư 42/2025/TT-NHNN sẽ giúp hệ thống gần 1.200 QTDND nâng chuẩn kiểm toán. Từ đó giúp các TCTD này bảo đảm tính trung thực của báo cáo tài chính và rà soát mức độ hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ. Khi các chỉ tiêu trong báo cáo tài chính được kiểm chứng bởi bên thứ ba, kết quả xếp hạng theo CAMEL sẽ có thêm lớp đảm bảo tin cậy, giảm thiểu rủi ro thông tin và tăng khả năng phát hiện vi phạm.

Đỗ Cường