Pháp lý vụ 'chạy' kết luận giám định tâm thần tại Viện Pháp y tâm thần Trung ương

Mới đây, Cơ quan CSĐT Công an TP Hà Nội đã ra quyết định khởi tố vụ án hình sự tàng trữ trái phép chất ma túy, tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy, đưa hối lộ, nhận hối lộ, môi giới hối lộ và lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ xảy tại Viện Pháp y tâm thần Trung ương (TP Hà Nội) và tỉnh Thanh Hóa.

Cơ quan CSĐT đã khởi tố bị can và áp dụng biện pháp ngăn chặn đối với 40 người, trong đó có 36 bị can là lãnh đạo, cán bộ Viện Pháp y tâm thần Trung ương.

Có dấu hiệu của nhiều tội danh

Kết quả điều tra ban đầu xác định được các đối tượng đã thông qua vợ chồng bị can Nguyễn Thị Mai Anh móc nối, câu kết với lãnh đạo, nhân viên Viện Pháp y tâm thần Trung ương để chỉnh sửa kết luận giám định pháp ý tâm thần theo hướng từ không tâm thần nhưng vẫn kết luận bị tâm thần - để được áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh tâm thần nhằm trốn tránh trách nhiệm hình sự (TNHS).

Các bị can trong vụ án. Ảnh: CA

Cụ thể, Mai Anh đã nhận hàng tỉ đồng sau đó chuyển cho ông Trần Văn Trường (nguyên viện trưởng Viện Pháp y tâm thần Trung ương) hàng trăm triệu đồng. Ông Trường nhận và chia cho các thành viên hội đồng giám định để thay đổi kết luận trái với thực tế của bệnh nhân.

Trao đổi về vụ án, Luật sư Nguyễn Minh Tường, Đoàn Luật sư TP.HCM, cho biết biện pháp bắt buộc chữa bệnh đối với người phạm tội là một biện pháp tư pháp, được áp dụng khi người thực hiện hành vi phạm tội bị bệnh tâm thần hoặc bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc điều khiển hành vi.

Hiện nay, việc thực hiện quy trình giám định pháp y tâm thần được thực hiện theo Thông tư 23/2019 của Bộ Y tế. Bên cạnh việc thực hiện các xét nghiệm cận lâm sàng thì các giám định viên còn phải theo dõi sát từng diễn biến, hành vi của bệnh nhân để ghi nhận vào hồ sơ bệnh án trước khi đưa ra hội đồng giám định để kết luận.

Do đó, để kết luận bệnh nhân bị tâm thần phải trải qua hàng loạt phòng ban và nhiều cán bộ. Nên tùy thuộc vào hành vi, chức vụ, động cơ, mục đích, vai trò của từng người trong việc làm sai lệch bệnh án, kết luận giám định, sẽ bị xử lý ở các tội danh tương ứng.

Trong vụ án này, những người có chức vụ, quyền hạn trong việc ban hành kết luận giám định đã vì lợi ích cá nhân để ban hành kết luận trái với tình trạng bệnh thực tế của bệnh nhân thì có dấu hiệu của tội nhận hối lộ hoặc tội lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ hoặc tội giả mạo trong công tác.

Luật sư Nguyễn Minh Tường, Đoàn Luật sư TP.HCM. Ảnh: NVCC

Điều 354 BLHS về tội nhận hối lộ quy định khung hình phạt cao nhất 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình (nhận hối lộ trên 1 tỉ đồng). Điều 356 BLHS về tội lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ quy định khung hình phạt cao nhất là từ 10-15 năm; Điều 359 BLHS về tội giả mạo trong công tác quy định khung hình phạt cao nhất từ 12-20 năm (làm giả trên 11 giấy tờ).

Đối với những cá nhân có hành vi móc nối, giới thiệu để "chạy" kết luận giám định pháp y tâm thần, có dấu hiệu của tội môi giới hối lộ, theo Điều 365 BLHS.

Đối với những người không bị tâm thần nhưng tìm cách "chạy" bệnh án tâm thần để không phải chịu TNHS, có dấu hiệu của tội đưa hối lộ và các kết quả chứng nhận tâm thần giả đó sẽ bị hủy và những người này sẽ tiếp tục chịu TNHS với những tội danh trước khi bị đưa vào điều trị tâm thần.

Ngoài ra, BLHS cũng có riêng một điều quy định về việc xử lý đối với những người làm công tác giám định làm giả bệnh án tâm thần.

Cụ thể, Điều 382 BLHS (tội cung cấp tài liệu sai sự thật hoặc khai báo gian dối) quy định người giám định mà kết luận, khai gian dối hoặc cung cấp những tài liệu mà mình biết rõ là sai sự thật, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến một năm hoặc phạt tù từ ba tháng một năm.

Trường hợp phạm tội cung cấp tài liệu sai sự thật dẫn đến việc kết oan người vô tội hoặc bỏ lọt tội phạm hoặc người phạm tội thì bị phạt tù từ 3-7 năm.

Có thể phục hồi điều tra với người giả bị tâm thần

Nói thêm, LS Đặng Kim Chinh, Đoàn Luật sư TP.HCM cho biết Thông tư 23/2019 của Bộ Y tế, Điều 36 Quyết định số 111 ngày 17-4-2020 của VKSND Tối cao quy định: Trong trường hợp nghi ngờ kết luận giám định lần đầu không chính xác hoặc có sự khác nhau giữa kết luận giám định lần đầu và kết luận giám định lại về cùng một nội dung giám định, Kiểm sát viên có trách nhiệm báo cáo, đề xuất Lãnh đạo đơn vị, Lãnh đạo Viện để ra văn bản yêu cầu Cơ quan có thẩm quyền điều tra trưng cầu giám định lại hoặc giám định lại lần thứ hai theo quy định tại Điều 211 Bộ luật Tố tụng hình sự.

"Đây là căn cứ pháp lý quan trọng nhằm bảo đảm tính khách quan, chính xác trong việc trưng cầu giám định, trong đó có giám định tình trạng tâm thần. Cũng cần lưu ý thuật ngữ "giả" không phải là giấy tờ giả mà là kết quả, kết luận đã bị làm giả, trái với bệnh tình thật của bệnh nhân"- LS Chinh nói.

LS Đặng Kim Chinh, Đoàn Luật sư TP.HCM. Ảnh: NVCC

Nhận định thêm, LS Chinh cho rằng trong quá trình mở rộng điều tra, nếu phát hiện các chủ thể khác trong hoạt động tư pháp có hành vi xúi giục, hướng dẫn làm giả Kết luận giám định tâm thần… nhằm làm sai lệch nội dung vụ án, vụ việc thì còn có thể bị xem xét xử lý hình sự về tội làm sai lệch hồ sơ vụ án, vụ việc theo Điều 375 BLHS.

Để đảm bảo việc xử lý hậu quả đúng quy định pháp luật và khôi phục trật tự tố tụng, Điều 371 BLTTHS (căn cứ kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm) và Điều 398 BLTTHS (căn cứ kháng nghị theo thủ tục tái thẩm) là căn cứ pháp lý cho việc xem xét lại các bản án, quyết định bị ảnh hưởng bởi kết luận giám định tâm thần “giả”.

Về vấn đề xử lý hậu quả của việc sử dụng giấy chứng nhận tâm thần "giả" trong vụ án này, LS Đặng Kim Chinh cho biết tùy thuộc vào giai đoạn tố tụng mà đối tượng được đưa vào cơ sở bắt buộc chữa bệnh (điều tra, truy tố, xét xử hoặc thi hành án), các cơ quan tiến hành tố tụng sẽ áp dụng trình tự xử lý theo quy định pháp luật.

Ví dụ, nếu đối tượng được đưa vào cơ sở bắt buộc chữa bệnh tâm thần trong giai đoạn điều tra, nay phát hiện kết luận giám định tâm thần là giả, thì Cơ quan điều tra sẽ ra quyết định phục hồi điều tra theo quy định tại Điều 235 BLTTHS, do không còn căn cứ để tiếp tục tạm đình chỉ điều tra theo điểm b khoản 1 Điều 229 của Bộ luật này. Việc phục hồi điều tra nhằm tiếp tục làm rõ hành vi phạm tội của bị can theo trình tự tố tụng.

Tương tự nếu vụ án đang ở trong giai đoạn truy tố, xét xử, sau khi nhận được hồ sơ vụ án nếu có căn cứ cho rằng bị can/bị cáo không có năng lực trách nhiệm hình sự thì Tòa án/VKS trưng cầu giám định pháp y tâm thần. Căn cứ vào kết luận giám định bị can bị tâm thần thì Tòa án/VKS ban hành quyết định tạm đình chỉ/đình chỉ vụ án để áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh. Khi phát hiện kết luận giám định tâm thần bị can thiệp và làm sai lệch kết quả thì cơ quan ra quyết định áp dụng chữa bệnh bắt buộc (Tòa án/VKS) phải ra quyết định đình chỉ thi hành quyết định này và tiếp tục tiến hành các thủ tục tố tụng đối với bị can/bị cáo.

Đối với người đang chấp hành hình phạt tù mà bị bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần, Tòa án là cơ quan quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh hoặc không còn lý do khác để miễn chấp hành hình phạt, thì người đó phải tiếp tục chấp hành hình phạt.

HỮU ĐĂNG