Phật giáo góp phần bảo đảm an sinh xã hội

Thủ tướng Phạm Minh Chính tiếp đoàn đại biểu lãnh đạo Giáo hội Phật giáo Việt Nam, ngày 29/11/2022. (Nguồn: TTXVN)

Thời gian qua, công tác an sinh xã hội, trong đó có đóng góp quan trọng của Phật giáo đã có những bước chuyển biến mạnh mẽ và đưa lại các giá trị tích cực trong xã hội. Phật giáo có thể làm tốt an sinh xã hội là do điểm tương đồng trong triết lý vì con người của Phật giáo với lý tưởng của Đảng vì sự ấm no, hạnh phúc của Nhân dân.

Phật giáo với vấn đề an sinh xã hội

Với giáo lý luôn hướng đến tôn trọng và đề cao con người nên các hoạt động an sinh xã hội của Phật giáo đáp ứng nhu cầu cấp thiết cần được hỗ trợ từ những con người cụ thể để vượt qua khó khăn hiện tại của chính họ. Trong mỗi hoạt động của mình Phật giáo đều làm cho giá trị, nhân phẩm và quyền con người được đặt lên hàng đầu.

Tuyên ngôn nhân quyền thế giới năm 1948 khẳng định: “Tất cả mọi người với tư cách là thành viên của xã hội có quyền hưởng an sinh xã hội. Quyền đó đặt cơ sở trên sự thỏa mãn các quyền về kinh tế, xã hội và văn hóa cần cho nhân cách và sự tự do phát triển con người...”.

Ở mỗi quốc gia khác nhau, có các cách hiểu khác nhau về an sinh xã hội. Trên cơ sở đó, Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) quan niệm: an sinh xã hội là sự bảo vệ của xã hội đối với các thành viên của mình thông qua một loạt biện pháp công cộng, nhằm chống lại những khó khăn về kinh tế và xã hội do bị ngừng hoặc giảm thu nhập, gây ra bởi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, thương tật, tuổi già và chết; đồng thời đảm bảo các chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình đông con.

Ở nước ta, để bảo đảm việc thực hiện quyền này, khoản 2 Điều 29 Hiến pháp năm 2013 ghi rõ: Nhà nước tạo bình đẳng về cơ hội để công dân thụ hưởng phúc lợi xã hội, phát triển hệ thống an sinh xã hội và điều này cũng đã được cụ thể hóa trong nhiều văn bản pháp luật khác như Luật Lao động, Luật Bảo hiểm xã hội, Luật Người cao tuổi, Luật Người khuyết tật… nhằm tạo ra sự “an sinh” cho mọi thành viên trong xã hội và vì vậy mang tính xã hội và tính nhân văn sâu sắc.

Đại hội XII của Đảng (năm 2016) yêu cầu: “Phát huy các giá trị, nhân tố tích cực trong văn hóa, tín ngưỡng”. Đại hội XIII của Đảng (năm 2021) tiếp tục yêu cầu: “Phát huy giá trị văn hóa, đạo đức tốt đẹp và các nguồn lực của tôn giáo cho sự nghiệp phát triển đất nước”. Quan điểm của Đảng về phát huy “nguồn lực của các tôn giáo” là định hướng lớn, tạo điều kiện cho các tôn giáo; trong đó có Phật giáo tham gia ngày một nhiều hơn, hiệu quả hơn, đóng góp tích cực hơn vào sự phát triển đất nước; trong đó tham gia công tác bảo đảm an sinh xã hội phù hợp với đường hướng hoạt động của Phật giáo.

Trong chương trình mục tiêu, phương hướng hoạt động phật sự nhiệm kỳ IX (2022 - 2027), Giáo hội Phật giáo Việt Nam khẳng định: “Vận động tăng ni, phật tử phát huy tinh thần yêu nước, tích cực xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc. Hưởng ứng, tham gia các phong trào ích nước, lợi dân, ích đạo, lợi đời,… tích cực tham gia các phong trào bảo vệ môi sinh, môi trường sinh thái, ứng phó biến đổi khí hậu; xây dựng nếp sống mới trên địa bàn dân cư, ủng hộ quốc phòng, biên giới hải đảo, bảo vệ Tổ quốc Việt Nam thân yêu; tích cực trong các mặt hoạt động từ thiện xã hội”.

Ngày 22/5/2024, tại chùa Quán Sứ, Thành phố Hà Nội, Thủ tướng Phạm Minh Chính đến thăm, chúc mừng Giáo hội Phật giáo Việt Nam nhân dịp Đại lễ Phật đản Phật lịch 2568 - Dương lịch 2024. (Nguồn: BNV)

Thực tế đóng góp của Phật giáo

Trong thời gian qua, để giúp giảm thiểu tỷ lệ thất nghiệp trong xã hội và tạo công ăn việc làm cho người lao động, Giáo hội Phật giáo đã tổ chức các trường hướng nghiệp dạy nghề và giới thiệu việc làm miễn phí cho hàng nghìn lượt học viên tham dự. Có rất nhiều cơ sở Phật giáo đã tổ chức các lớp đào tạo, dạy nghề miễn phí và giới thiệu việc làm cho học viên tại các địa phương.

Hiện nay, cả nước có 10 trường dạy nghề miễn phí gồm các nghề: may, điện gia dụng, tin học, sửa chữa máy móc, cắt tóc tại các tỉnh thành do Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo địa phương tổ chức. Thực tế có nhiều học viên sau khi học nghề đã trở thành những lao động có tay nghề xuất sắc, làm ra được những sản phẩm có giá trị cao. Ngoài ra, còn có các lớp dạy ngoại ngữ miễn phí cho sinh viên, học sinh có hoàn cảnh khó khăn muốn nâng cao khả năng ngoại ngữ để có cơ hội việc làm tốt hơn. Bên cạnh đó, Phật giáo đã giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn sớm vượt qua để ổn định cuộc sống.

Nhiều năm qua, công tác từ thiện đã tập trung vào hoạt động của các trung tâm nuôi dưỡng trẻ mồ côi, người già cô đơn, người khuyết tật với hàng trăm cơ sở hoạt động tích cực, hiệu quả. Hiện nay, Giáo hội có gần 170 Tuệ Tĩnh đường, 700 phòng chẩn trị y học dân tộc, 10 phòng khám đa khoa đang hoạt động có hiệu quả, mỗi năm khám và phát thuốc miễn phí cho hàng chục nghìn lượt người bệnh.

Đặc biệt trong đại dịch Covid-19, các cấp giáo hội chung tay góp sức cùng cả hệ thống chính trị và toàn xã hội thực hiện các biện pháp phòng, chống, góp phần đẩy lùi dịch bệnh. Các tăng ni, phật tử đã tích cực đóng góp nguồn lực cho quĩ phòng, chống dịch Covid-19, quỹ vaccine do Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ và Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phát động. Nhiều tăng ni, phật tử đã tình nguyện vào tuyến đầu chống dịch, lan tỏa những bữa cơm yêu thương,… góp phần đưa cuộc sống trở lại bình thường.

Hay trong bão số 3 (Yagi) vừa qua, thực hiện lời kêu gọi của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm và Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận tổ quốc Việt Nam, Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã kêu gọi Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam các tỉnh, thành phố; Ban, Viện Trung ương vận động tăng ni và phật tử các tự viện, các nhà hảo tâm trên cả nước đóng góp tiền, hàng, vật phẩm để gửi đến cứu trợ đồng bào vùng bão lũ khắc phục khó khăn nhằm sớm ổn định cuộc sống.

Tại lễ phát động, riêng ở TP. Hồ Chí Minh, Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã tiếp nhận và nhận đăng kí ủng hộ hơn 3,5 tỷ đồng từ các đơn vị tự viện, đạo tràng, tăng ni, phật tử trên địa bàn thành phố.

Giáo hội Phật giáo Việt Nam trao quà tặng người dân có hoàn cảnh khó khăn. (Nguồn: QĐND)

Giải quyết những vấn đề khó khăn

Bên cạnh những kết quả đạt được, hoạt động an sinh xã hội của Phật giáo cũng còn những hạn chế, bất cập như: còn những hành vi lợi dụng hoạt động từ thiện, nhân đạo của tăng ni, phật tử để trục lợi; huy động sự đóng góp và sử dụng nguồn huy động không đúng mục đích, hoặc chưa quan tâm đến nhu cầu, hiệu quả.

Có trường hợp lợi dụng hoạt động từ thiện, nhân đạo để làm lợi cho bản thân; sử dụng các hoạt động từ thiện, nhân đạo như một cách thức để quảng bá hình ảnh cá nhân, tổ chức, mà không thực lòng làm từ thiện. Những hạn chế đó đã gây cản trở, giảm hiệu quả của các hoạt động an sinh xã hội, làm xuất hiện tâm lý hoài nghi đối với các hoạt động từ thiện nhân đạo do phật tử phát động.

Bên cạnh đó, mặt trái của nền kinh tế thị trường hội nhập quốc tế đã và đang có những tác động làm biến dạng các hoạt động từ thiện, nhân đạo, bảo trợ xã hội của các tôn giáo nói chung và Giáo hội Phật giáo Việt Nam nói riêng. Một số hoạt động được tiến hành không vì mục tiêu trong sáng, chưa chú trọng đến mục đích bảo đảm, duy trì cuộc sống hạnh phúc, bình yên của những người yếu thế mà chỉ chú tâm đến lợi ích cá nhân.

Những hạn chế, bất cập trên đây là rào cản làm hạn chế việc phát huy vai trò của Phật giáo trong công tác an sinh xã hội, do vậy, cần được quan tâm và có giải pháp tháo gỡ từ các cấp ủy đảng, chính quyền cũng như tổ chức Giáo hội Phật giáo, nhất là ở cơ sở. Theo đó, tác giả xin đưa ra một số giải pháp sau:

Một là, tăng cường xây dựng và hoàn thiện hệ thống luật pháp về an sinh xã hội, nghiên cứu sửa đổi những nội dung không còn phù hợp, điều khoản hạn chế, bất cập...; rà soát, điều chỉnh, bổ sung các chính sách đã ban hành về an sinh xã hội và nghiên cứu tiếp tục ban hành mới nhằm bảo đảm cơ sở pháp lý phù hợp cho việc thực hiện đồng bộ, nghiêm túc các vấn đề về an sinh xã hội; xây dựng cơ chế phối hợp hoạt động an sinh xã hội giữa Phật giáo với Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội và cần có chính sách ưu đãi đối với cán bộ làm công tác tôn giáo ở cơ sở.

Hai là, các chính sách, pháp luật về an sinh xã hội cần tiếp tục tạo điều kiện thuận lợi hơn nữa để các tổ chức xã hội, trong đó có Phật giáo, phát huy tối ưu vai trò của mình; trong đó cần chú trọng các quy định về tiếp nhận và sử dụng nguồn tài trợ từ nước ngoài, tránh tình trạng các cơ sở Phật giáo lúng túng khi có nguồn tài trợ từ thiện từ nước ngoài.

Cần tháo gỡ khó khăn trong việc nhận nuôi trẻ mồ côi, trẻ lang thang cơ nhỡ, bởi theo quy định, nếu không ai nhận nuôi trẻ thì trung tâm nuôi dưỡng trẻ do Nhà nước lập ra là nơi đón nhận các bé. Các cơ sở tư nhân do các cá nhân, tổ chức xã hội thành lập phải chứng minh điều kiện chăm sóc nuôi dưỡng. Các cơ sở mới được thành lập rất khó đáp ứng yêu cầu này.

Ba là, cần có những biện pháp thiết thực nâng cao về năng lực tổ chức của những người làm công tác bảo trợ xã hội theo hướng chuyên nghiệp, đồng thời đào tạo về kỹ năng chuyên môn, nghiệp vụ của giáo viên, nhân viên trong một số cơ sở y tế, giáo dục, dạy nghề của Phật giáo.

Bên cạnh đó, khắc phục tình trạng phân tán, nhỏ lẻ về quy mô, cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ đào tạo cùng với cải thiện điều kiện tài chính, vật chất để có thể tự túc kinh tế cho các tăng, ni sinh hoạt tôn giáo tại các thiền viện, tu viện không trực tiếp thực hiện các hoạt động sản xuất nhằm giảm sự phụ thuộc vào các “mạnh thường quân”, những người có tâm thiện.

Việc giải quyết những vấn đề này đòi hỏi phải có sự kết hợp chặt chẽ giữa Nhà nước và sự góp sức của toàn xã hội. Phật giáo Việt Nam với tư cách là một tổ chức xã hội sẽ là lực lượng quan trọng, không thể thiếu, góp phần mang lại cuộc sống tốt đẹp hơn cho những con người không may gặp phải bất hạnh và khốn khó trong cuộc sống.

Với phương châm “Đạo pháp - Dân tộc - Chủ nghĩa xã hội”, Phật giáo Việt Nam tiếp tục tham gia vào công cuộc đổi mới đất nước thông qua các hoạt động phật sự và hoạt động xã hội hướng đến con người, vì con người.

PGS.TS. NGUYỄN THANH TUẤN