Phát hành, phổ biến phim phục vụ nhiệm vụ chính trị:Bài 1: Tiềm năng thương mại của phim Nhà nước

Tín hiệu tích cực từ phim "Mưa Đỏ"

Bộ phim Mưa Đỏ đang tạo ra sức hút mạnh mẽ tại các rạp chiếu trên cả nước, nhận được nhiều phản hồi tích cực từ giới chuyên môn và khán giả. Phim do Điện ảnh Quân đội nhân dân sản xuất, Galaxy Studio là đơn vị phát hành. Ngay từ giai đoạn đề án của phim, Điện ảnh Quân đội nhân dân đã nhận được sự chỉ đạo trực tiếp và xuyên suốt từ Quân ủy Trung ương và Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam.

Theo đạo diễn, NSƯT Bùi Trung Hải, với sự hậu thuẫn tuyệt đối của Bộ Quốc phòng, được đầu tư lớn về kinh phí, sự giúp đỡ quan trọng về trang thiết bị quân sự, kết hợp tốt với các nhà phát hành tư nhân tuyên truyền cho phim, tất cả đã góp phần tạo nên thành công lớn về doanh thu của Mưa Đỏ, vượt mốc 600 tỷ đồng, trở thành tác phẩm điện ảnh có doanh thu cao nhất trong lịch phòng vé Việt Nam.

"Tôi tin rằng tới đây các nhà đầu tư tư nhân sau khi đã nhìn rõ tiềm năng của dòng phim chiến tranh cách mạng của Việt Nam sẽ tích cực hơn tham gia vào sản xuất cũng như phát hành dòng phim này", đạo diễn Bùi Trung Hải nhìn nhận.

Trên thực tế, không phải phim nào do Nhà nước đặt hàng sản xuất cũng có điều kiện để đến được với đông đảo khán giả như Mưa Đỏ. Do chưa có quy định về phát hành, phổ biến phim sử dụng ngân sách nhà nước, nên thời gian qua, việc phát hành phim Nhà nước chỉ phụ thuộc vào cách thức truyền thống: thông qua các đợt phim, tuần phim kỷ niệm những ngày lễ lớn và các đội chiếu phim lưu động.

Cho tới nay, nhiều bộ phim của Hãng phim truyện Việt Nam vẫn được công chiếu vào các dịp lễ lớn, được đông đảo công chúng đón nhận. Nguồn: CĐA

Vì chưa có cơ chế gắn kết các khâu sản xuất - phát hành - phổ biến phim nên nhiều tác phẩm được đặt hàng sản xuất nhưng không tiếp cận nhiều đối tượng khán giả; tác động xã hội không được như mong đợi.

Đạo diễn Bùi Trung Hải dẫn chứng Liên hoan phim châu Á Đà Nẵng 2025 chọn phim đề tài chiến tranh đại đa số là của Hãng Phim truyện Việt Nam. Trong đợt phim kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng 8 và Quốc khánh 2/9, 4/5 phim được chiếu cũng của Hãng Phim truyện Việt Nam, gồm Sao tháng Tám, Hà Nội 12 ngày đêm, Hà Nội mùa đông năm 46, Ngã ba Đồng Lộc. Đơn vị này đã sản xuất nhiều bộ phim giành giải thưởng trong nước và quốc tế, nhiều bộ phim ghi dấu ấn trong lòng công chúng nhưng cuối cùng vẫn bị ghi nhận là thua lỗ. Lý do sâu xa là phim làm xong không có cơ chế để ra rạp, không có kinh phí quảng bá, không có quy định chia sẻ lợi nhuận với các cụm rạp tư nhân đang chiếm lĩnh thị trường. "Phim làm xong không được phát hành thì làm sao có lãi?" - đạo diễn Bùi Trung Hải băn khoăn.

Khuyến khích hợp tác công - tư, chia sẻ doanh thu

Luật Điện ảnh 2022 quy định Nhà nước đầu tư, hỗ trợ hoạt động sản xuất phim thực hiện theo kế hoạch phục vụ nhiệm vụ chính trị; sáng tác kịch bản phim, phát hành, phổ biến phim, cung cấp kinh phí tổ chức, phương tiện, trang thiết bị kỹ thuật phổ biến phim phục vụ vùng cao, miền núi, biên giới, hải đảo... Đồng thời, khuyến khích tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động sản xuất, phát hành, phổ biến phim.

Ngày 6/2/2024, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã có Quyết định 316/QĐ-BVHTTDL phê duyệt Kế hoạch phát hành, phổ biến thí điểm một số phim sản xuất sử dụng ngân sách Nhà nước, với 2 phim truyện (“Đào, Phở và Piano” và “Hồng Hà nữ sĩ”) và 6 phim hoạt hình. Sau khi phát hành, các phim có tổng số doanh thu là 25 tỷ đồng, riêng Đào, Phở và Piano đã tạo nên cơn sốt phòng vé, thu hút sự quan tâm lớn của khán giả và đạt doanh thu hơn 23 tỷ đồng. Kết quả này cho thấy phim Nhà nước đặt hàng phục vụ nhiệm vụ chính trị còn có tiềm năng thương mại.

Cảnh trong phim "Mưa Đỏ" đang gây sốt các phòng vé. Nguồn: ĐAQĐ

Tuy nhiên, việc thu - nộp ngân sách lại gặp vướng mắc do thiếu quy định pháp lý về quản lý doanh thu từ các phim sử dụng ngân sách nhà nước. Điều này cản trở việc tái đầu tư và huy động các thành phần kinh tế tham gia phát hành phim…

Trong cơ chế thị trường, việc phân chia doanh thu từ hoạt động phát hành và phổ biến phim được xác lập trên cơ sở thỏa thuận thương mại giữa các bên liên quan, bao gồm: chủ sở hữu phim, đơn vị phát hành và hệ thống rạp chiếu (đơn vị phổ biến phim). Tỷ lệ phân chia doanh thu được các bên xác định linh hoạt. Cơ chế phân chia doanh thu giữa nhà sản xuất, nhà phát hành và hệ thống rạp không chỉ là nguyên tắc kinh tế, mà còn là động lực để phim được ưu tiên khai thác, tránh tình trạng lãng phí nguồn lực khi phim làm xong chỉ để chiếu phục vụ các dịp lễ lớn.

Chủ tịch Hội Điện ảnh Việt Nam, PGS.TS Đỗ Lệnh Hùng Tú chỉ ra thực tế, hiện nay cơ chế đầu tư công chưa cho phép được khai thác theo cơ chế thị trường, bởi vì các rạp chiếu thuộc quyền quản lý của tư nhân, pháp nhân có vốn của nước ngoài. Trong cơ chế thị trường, nếu muốn mang một phim của Nhà nước đến rạp thì phải trả tiền thuê rạp, theo tỷ lệ phân chia doanh thu mà hai bên thỏa thuận, có thể là 5 - 5, 6 - 4, 7 - 3…

Tỷ lệ phân chia doanh thu tại các rạp chiếu phim hiện nay thường dao động từ 30 - 50% cho chủ sở hữu phim, 8 - 15% cho đơn vị phát hành và 40 - 60% cho hệ thống rạp. Ngoài kênh phát hành tại rạp truyền thống, sự phát triển mạnh mẽ của các nền tảng trực tuyến như Netflix, VieON, Galaxy Play… đã mở ra hướng đi mới. Với các nền tảng này, tỷ lệ phân chia doanh thu thường là 40 - 60% cho chủ sở hữu nội dung sau khi trừ chi phí bản quyền; hoặc áp dụng hình thức mua trọn gói bản quyền. Tuy nhiên, thiếu cơ chế quản lý và phân chia doanh thu cụ thể đang gây khó khăn cho việc khai thác phim Nhà nước trên các nền tảng này, hạn chế tiếp cận công chúng và lãng phí nguồn lực.

Hải Đường - Ngọc Phương