Phát huy giá trị tư liệu hình ảnh động lưu trữ trong kỷ nguyên số

Toàn cảnh Hội thảo khoa học “Phát huy giá trị tư liệu hình ảnh động lưu trữ trong tình hình hiện nay”

Chỉ 500 trên 20.000 phim đến được với công chúng

Mở đầu hội thảo, bà Lê Thị Hà, Viện trưởng Viện Phim Việt Nam khẳng định, tư liệu hình ảnh động lưu trữ có vai trò sống còn đối với nhiều lĩnh vực trong đời sống xã hội, đặc biệt là văn hóa và giáo dục.

Việc phổ biến, quảng bá giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật của những tư liệu này, nhất là các tác phẩm điện ảnh Việt Nam về đề tài chiến tranh cách mạng, được xem là một yêu cầu luôn luôn cần thiết và mang tính chiến lược quốc gia.

Bà Lê Thị Hà, Viện trưởng Viện Phim Việt Nam phát biểu mở đầu hội thảo

Khái quát về công tác khai thác, phát huy giá trị tư liệu hình ảnh động lưu trữ tại Viện Phim Việt Nam, TS. Ngô Đặng Trà My, Phó Viện trưởng Viện Phim Việt Nam cho biết, Viện đang bảo quản một kho tàng điện ảnh vô giá, với gần 20.000 tên phim cùng hàng chục ngàn băng video quý hiếm.

Bộ sưu tập này đặc biệt nổi bật với những tác phẩm kinh điển về chiến tranh cách mạng như: Chung một dòng sông, Vợ chồng A Phủ, Cánh đồng hoang, Bao giờ cho đến tháng Mười và các tư liệu hình ảnh động quý giá về Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Tuy nhiên, TS. Ngô Đặng Trà My đã chỉ ra một sự thật đáng báo động. Dù sở hữu khối tài sản khổng lồ, nhưng chỉ hơn 500 tác phẩm được giới thiệu đến công chúng. Con số chênh lệch này phơi bày một khoảng cách lớn giữa di sản văn hóa đồ sộ của quốc gia và khả năng tiếp cận của người dân.

TS. Ngô Đặng Trà My khái quát về công tác khai thác, phát huy giá trị tư liệu hình ảnh động lưu trữ tại Viện Phim Việt Nam

Đại diện Viện Phim Việt Nam đã chỉ ra những hạn chế cụ thể trong hoạt động khai thác. Thứ nhất, hoạt động tổ chức phục vụ khán giả trong nước thiếu tính định kỳ cố định, các chương trình giao lưu, tuần phim chuyên đề chưa thực sự sinh động, khiến công chúng tham gia có xu hướng giảm dần, chưa tạo được thói quen thưởng thức phim lưu trữ.

Thứ hai, việc giới thiệu phim Việt Nam lưu trữ ra nước ngoài rất ít ỏi, thậm chí gần như bị ngưng trệ trong giai đoạn 2020-2023. Điều này làm giảm khả năng quảng bá hình ảnh đất nước thông qua công cụ quyền lực mềm này.

Cuối cùng, hoạt động phổ biến trên không gian mạng internet còn dừng ở bước thử nghiệm, với số lượng video clip giới thiệu chỉ dừng ở mức 80 clip, không thể đáp ứng được nhu cầu công chúng số trong thời đại 4.0.

Những hạn chế này đến từ sự cộng hưởng của nhiều yếu tố. Nguyên nhân khách quan bao gồm rào cản quy định pháp lý phức tạp về bản quyền và quyền sử dụng tư liệu điện ảnh, khiến việc khai thác trên môi trường số bị giới hạn.

Bên cạnh đó là áp lực cạnh tranh khốc liệt từ các loại hình nghệ thuật và giải trí hiện đại, cùng nguồn lực kinh phí hạn chế và hệ lụy sau đại dịch.

Việc giải quyết triệt để những trở ngại này sẽ là chìa khóa để “hồi sinh” kho tàng điện ảnh quốc gia, biến nó thành nguồn lực thực sự trong kỷ nguyên mới.

Đánh thức ký ức điện ảnh Việt Nam

Trước những thách thức khó khăn trong công tác phát huy giá trị tư liệu hình ảnh động lưu trữ, các đại biểu đã cùng nhau kiến tạo một lộ trình toàn diện để đánh thức ký ức điện ảnh Việt Nam, biến kho phim lưu trữ thành “ngân hàng ký ức sống” và nguồn lực chiến lược cho sức mạnh mềm quốc gia.

TS. Nguyễn Thế Hùng đưa ra đề xuất tại hội thảo

TS. Nguyễn Thế Hùng, nguyên Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ, Bộ VHTTDL đã đề xuất chiến lược kép nhằm “làm sống động” tư liệu.

Thứ nhất là gìn giữ và nghiên cứu thông qua việc bảo quản tuyệt đối và hoàn thiện lý lịch cho từng bộ phim, xem chúng như hiện vật bảo tàng thông qua nghiên cứu bài bản, phối hợp với các nhà làm phim.

Thứ hai là khai thác tiền hậu kỳ, tập trung thu hút thế hệ trẻ bằng cách khai thác những câu chuyện bên lề chưa từng được kể, từ hậu trường, chi tiết mạo hiểm qua điền dã và phỏng vấn, sau đó chuẩn bị nội dung số chất lượng cao để phân phối trên nền tảng mạng, dù điều này đòi hỏi nguồn lực khổng lồ.

TS. Hà Thanh Vân đã đề xuất 4 nhóm giải pháp trọng tâm mang tính đột phá

Tại hội thảo, TS. Hà Thanh Vân cũng nhấn mạnh rằng, việc khai thác và phát huy giá trị tư liệu hình ảnh động không chỉ là trách nhiệm bảo tồn ký ức dân tộc, mà còn là cơ hội để Việt Nam kiến tạo sức mạnh mềm văn hóa trong thời đại số.

Khi kho phim lưu trữ quốc gia được nhìn nhận như “ngân hàng ký ức sống”, nó sẽ trở thành nguồn năng lượng tinh thần và sáng tạo, nuôi dưỡng bản sắc Việt Nam trong hiện tại và tương lai.

Để hiện thực hóa tầm nhìn này, TS. Hà Thanh Vân đã đề xuất 4 nhóm giải pháp trọng tâm mang tính đột phá: Hoàn thiện cơ chế quản lý và hành lang pháp lý cho “di sản hình ảnh động”; Đẩy mạnh chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ mới (AI, VR/AR, blockchain) trong phục chế, lưu trữ và phổ biến; Xây dựng chiến lược truyền thông – giáo dục – sáng tạo, đưa di sản điện ảnh vào đời sống đương đại; Phát triển mô hình hợp tác công – tư, gắn bảo tồn di sản với công nghiệp văn hóa và kinh tế sáng tạo.

Nhìn chung, các đại biểu đều thống nhất, việc khai thác di sản điện ảnh phải được nâng tầm thành chính sách văn hóa dài hạn, nằm trong Chiến lược phát triển công nghiệp văn hóa. Với lộ trình đột phá, từ việc luật hóa đến ứng dụng AI và chuyển đổi tư duy khai thác, điện ảnh Việt Nam sẽ không chỉ bảo tồn ký ức mà còn biến kho tàng này thành nguồn lực chiến lược, kiến tạo sức mạnh mềm văn hóa trong thời đại toàn cầu hóa.

HỒNG HẠNH