Phát huy vai trò phụ nữ dân tộc thiểu số và miền núi trong xây dựng thương hiệu OCOP

Phụ nữ vùng cao tham gia các mô hình liên kết chuỗi giá trị, phát triển kinh tế bền vững

Miền núi Việt Nam có nhiều lợi thế: Đất rộng, khí hậu đặc thù, sản vật đa dạng, tri thức bản địa phong phú. Dù vậy, trong thời gian dài, việc sản xuất chủ yếu mang tính tự cung tự cấp, phụ thuộc thương lái, thiếu tiêu chuẩn chất lượng; người làm ra sản phẩm chưa biết kể câu chuyện thương hiệu nên giá trị sản phẩm thấp, thu nhập không ổn định.

Chương trình OCOP được triển khai từ năm 2018 đã tạo ra bước chuyển quan trọng: Thay vì bán nguyên liệu thô, sản phẩm được phát triển theo chuỗi giá trị, gắn với tiêu chuẩn chất lượng, bao bì, truy xuất nguồn gốc và thương mại hiện đại. Với các địa phương, chương trình khuyến khích tổ chức sản xuất theo mô hình hợp tác xã, tổ hợp tác, doanh nghiệp cộng đồng. Điều này giúp tập trung vùng nguyên liệu ổn định, chuẩn hóa quy trình sản xuất, áp dụng công nghệ chế biến phù hợp quy mô địa phương, sản phẩm làm ra được đăng ký thương hiệu, nhãn hiệu tập thể, kết nối tiêu thụ với siêu thị, chuỗi bán lẻ và du lịch.

Qua đó, giá trị sản phẩm tăng lên rõ rệt. Nếu trước kia, người dân bán nông sản nguyên liệu với giá rẻ, nay sản phẩm được đóng gói, định danh, chứng nhận nên bán được với giá cao hơn từ 2 đến 5 lần, tạo thu nhập ổn định tại địa phương. Từ đó, đặc sản của khu vực dân tộc và miền núi không chỉ là nông sản, mà trở thành sản phẩm văn hóa có câu chuyện, có thị trường và có sức cạnh tranh.

Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) được triển khai trên cả nước với mục tiêu nâng cao chất lượng, mở rộng quy mô và thúc đẩy xuất khẩu các sản phẩm đặc trưng của địa phương.

Phụ nữ khẳng định vai trò chủ thể

Theo đánh giá kết quả phát triển sản phẩm OCOP của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đến tháng 9/2025, cả nước có gần 17.400 sản phẩm OCOP của hơn 9.300 chủ thể đạt từ 3 sao trở lên. Trong đó, phụ nữ chiếm 40% số chủ thể OCOP trên cả nước và có 19,6% chủ thể là người dân tộc thiểu số tại khu vực miền núi, khó khăn. Những con số này phản ánh vai trò ngày càng rõ nét của phụ nữ trong việc đưa sản phẩm địa phương lên tầm cao mới.

Trong các mô hình OCOP, phụ nữ là lực lượng chủ đạo, tham gia trong hầu hết mọi công đoạn làm ra sản phẩm, từ thu hái và sơ chế nguyên liệu đến chế biến, làm đồ thủ công mỹ nghệ, dệt thổ cẩm, làm bánh truyền thống; bán hàng, giới thiệu sản phẩm tại các hội chợ; quản lý và điều hành hợp tác xã; quảng bá sản phẩm trên mạng xã hội, thương mại điện tử. Từ mọi miền tổ quốc, các chị em phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ khu vực dân tộc thiểu số và miền núi đã và đang nỗ lực để sản phẩm được "gắn sao" OCOP, để tăng thu nhập, tự chủ kinh tế, tự tin hơn trong gia đình và cộng đồng, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Chị Hà Minh Đợi là cầu nối tiêu thụ cho sản phẩm OCOP vùng cao

Sinh ra trong một gia đình nông dân người Tày ở vùng núi Bắc Kạn, chị Hà Minh Đợi sớm thấu hiểu nỗi vất vả của người làm nông và ấp ủ mong muốn nâng tầm sản vật quê hương. Năm 2018, chị sáng lập Công ty TNHH Hà Diệp với tâm niệm "làm nông sản sạch từ tâm", bắt đầu bằng hai sản phẩm chủ lực là trà hoa vàng và trà lá vối túi lọc. Ứng dụng công nghệ sấy thăng hoa hiện đại, sản phẩm của Hà Diệp nhanh chóng khẳng định uy tín nhờ quy trình sản xuất an toàn và đạt chuẩn quốc tế.

Từ thành công ban đầu, chị Đợi mở rộng thêm nhiều dòng sản phẩm như rượu trà hoa vàng, mật ong rừng, măng khô. Các sản phẩm của Hà Diệp liên tục được chứng nhận OCOP 3-4 sao. Đặc biệt, năm 2023, trà hoa vàng Hà Diệp được giới thiệu tại Nhật Bản và nhận được phản hồi tích cực từ người tiêu dùng, đánh dấu bước ngoặt xuất khẩu của doanh nghiệp. Không chỉ phát triển thương hiệu riêng, chị Hà Minh Đợi còn trở thành cầu nối tiêu thụ hơn 200 sản phẩm OCOP vùng cao. Chị trực tiếp đến từng địa phương kiểm tra quy trình, đảm bảo tiêu chí "sạch - thật - an toàn", giúp nông dân yên tâm sản xuất, mở rộng đầu ra và giữ vững danh hiệu OCOP. Mô hình liên kết của chị tạo việc làm, tăng thu nhập và góp phần phát triển kinh tế địa phương.

Hợp tác xã Dệt thổ cẩm Na Sang 2 lưu giữ nghề dệt thổ cẩm theo quy trình sản xuất truyền thống

Còn tại bản Na Sang, xã Núa Ngam, tỉnh Điện Biên, các chị em trong Hợp tác xã Dệt thổ cẩm Na Sang 2 đã và đang lưu giữ nghề dệt thổ cẩm theo quy trình sản xuất truyền thống, từ trồng bông, nhuộm chàm, nuôi tằm, dệt vải và truyền dạy con cháu tiếp nối để giữ nghề của dân tộc. Sản phẩm khăn thổ cẩm HTX dệt đã được chứng nhận là sản phẩm OCOP 3 sao. Bà Lò Thị Viên, Giám đốc Hợp tác xã cho biết, với sự hỗ trợ của Hội LHPN các cấp trong tỉnh như: Tập huấn kỹ thuật, kết nối tiêu thụ sản phẩm. Sản phẩm của HTX được giới thiệu tại các hội chợ, triển lãm văn hóa, du lịch trong và ngoài tỉnh, được du khách ưa chuộng.

Không chỉ tại riêng tỉnh Điện Biên, mà trên cả nước, Hội LHPN các cấp đều đang triển khai hàng loạt hoạt động hỗ trợ thiết thực dành cho hội viên, phụ nữ, từ tư vấn, đào tạo khởi nghiệp, tiếp cận tài chính, đến hướng dẫn xây dựng thương hiệu, kết nối thị trường. Thông qua Đề án "Hỗ trợ phụ nữ khởi nghiệp giai đoạn 2017-2025", hơn 118.000 phụ nữ đã được hỗ trợ khởi sự, 130.000 lượt được tư vấn thành lập doanh nghiệp. Nhiều ý tưởng sản xuất nông nghiệp, làng nghề truyền thống đã trở thành sản phẩm OCOP 3-4 sao, góp phần nâng cao thu nhập, tạo việc làm bền vững tại địa phương.

Phụ nữ vùng cao tham gia các mô hình liên kết chuỗi giá trị, phát triển kinh tế bền vững

Tham gia chương trình OCOP, phụ nữ nông thôn, phụ nữ dân tộc thiểu số và miền núi đã chuyển mình từ sản xuất nhỏ lẻ sang mô hình liên kết chuỗi giá trị, có truy xuất nguồn gốc, tiêu chuẩn hóa chất lượng và tiếp cận thị trường rộng hơn. Không chỉ tạo việc làm tại chỗ, các sản phẩm OCOP còn giúp phụ nữ chủ động hơn về kinh tế, nâng cao vị thế trong gia đình và xã hội. OCOP không chỉ là chương trình phát triển kinh tế, mà còn là công cụ trao quyền kinh tế cho phụ nữ, giúp chị em khẳng định năng lực quản trị, vai trò lãnh đạo cộng đồng, góp phần thúc đẩy bình đẳng giới và phát triển bền vững.

Đưa sản phẩm OCOP vùng dân tộc thiểu số và miền núi vươn xa: Cơ hội và thách thức

Việc đưa sản phẩm OCOP từ miền núi vươn ra những thị trường lớn, đặc biệt là thị trường quốc tế đang đứng trước nhiều cơ hội rộng mở. Trên thế giới, xu hướng tiêu dùng hiện nay hướng mạnh đến sản phẩm xanh - sạch - hữu cơ, đề cao tính tự nhiên và câu chuyện nguồn gốc. Những loại nông sản của khu vực dân tộc thiểu số và miền núi như chè, mật ong rừng, miến dong, mắc ca, dược liệu và tinh dầu bản địa... vốn gắn với rừng, núi, khí hậu và thổ nhưỡng đặc trưng, đang có lợi thế cạnh tranh tự nhiên. Thực tế, đã có không ít sản phẩm OCOP của Việt Nam đã vượt qua các tiêu chuẩn, kiểm định khắt khe để xuất khẩu sang Nhật Bản, châu Âu, tạo thêm niềm tin rằng các sản vật miền núi hoàn toàn có thể vươn xa nếu tiếp cận chuẩn chất lượng quốc tế.

Nhiều sản phẩm OCOP đã tìm được chỗ đứng trên thị trường

Tuy vậy, thách thức vẫn không nhỏ. Đầu tiên là yêu cầu đồng nhất chất lượng, truy xuất nguồn gốc, an toàn thực phẩm. Đây là khó khăn với các danh nghiệp hợp tác xã miền núi hiện đang gặp phải do sản xuất nhỏ lẻ, manh mún. Bên cạnh đó, việc xây dựng thương hiệu và marketing quốc tế đòi hỏi tư duy dài hơi, khả năng ngoại ngữ, câu chuyện sản phẩm rõ ràng, bao bì chuyên nghiệp. Những yếu tố này không phải đơn vị nào cũng đủ điều kiện đáp ứng.

Với những chủ thể OCOP là phụ nữ, những thách thức này còn nối dài hơn. Tại Hội thảo "Chia sẻ kinh nghiệm hỗ trợ phụ nữ phát triển kinh tế tập thể"do Hội LHPN Việt Nam tổ chức vào cuối tháng 10/2025, các đại biểu đã nêu ra một số khó khăn phụ nữ gặp phải trong trong tiếp cận vốn do thiếu tài sản thế chấp; quy mô sản xuất nhỏ khiến khả năng cạnh tranh thấp. Bên cạnh đó, trình độ quản lý, kỹ năng marketing và ứng dụng chuyển đổi số còn hạn chế khiến việc xây dựng thương hiệu, quảng bá và tiêu thụ sản phẩm gặp nhiều trở ngại. Đặc biệt, gánh nặng kép giữa việc lo kinh tế và chăm sóc gia đình khiến họ ít có cơ hội tham gia đào tạo, xúc tiến thương mại…

Các cấp Hội LHPN triển khai nhiều giảo pháp hỗ trợ hội viên, phụ nữ vùng dân tộc thiểu số và miền núi phát triển kinh tế

Nhằm tháo gỡ khó khăn, Hội LHPN Việt Nam đang triển khai loạt giải pháp nhằm thúc đẩy ứng dụng chuyển đổi số trong chuỗi giá trị, giúp hội viên quảng bá sản phẩm trên nền tảng thương mại điện tử; tiếp tục thực hiện Đề án "Hỗ trợ hợp tác xã do phụ nữ tham gia quản lý, tạo việc làm cho lao động nữ đến năm 2030" để mở rộng quy mô sản xuất và tạo việc làm ổn định; phối hợp với các Ngân hàng và Tổ chức tài chính vi mô, giúp phụ nữ tiếp cận tài chính an toàn, tạo nguồn lực ổn định cho phụ nữ nông thôn, vùng dân tộc thiểu số và miền núi phát triển sản xuất.

Bên cạnh hỗ trợ vật chất, công tác tuyên truyền, tôn vinh các điển hình phụ nữ OCOP thành công cũng được các cấp Hội triển khai, bằng nhiều hình thức khác nhau như qua các hội chợ OCOP, thành lập các gian hàng OCOP…, giúp hội viên, phụ nữ quảng bá sản phẩm, kết nối thị trường, lan tỏa tinh thần khởi nghiệp sáng tạo.

Cùng với sự nỗ lực của các cấp Hội LHPN, để phát huy vai trò phụ nữ dân tộc thiểu số và miền núi trong xây dựng thương hiệu OCOP, rất cần có sự vào cuộc đồng bộ của Nhà nước, với các chính sách hỗ trợ về đào tạo, tổ chức liên kết sản xuất, hỗ trợ phụ nữ tham gia chuỗi giá trị; tiếp cận với vốn vay ưu đãi, chuyển giao công nghệ, chứng nhận tiêu chuẩn, xúc tiến xuất khẩu.

Chương trình OCOP mở ra cơ hội để phụ nữ trở thành người chủ sản xuất, góp phần phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi

Bên cạnh đó, còn cần có sự đồng hành ngành Công Thương và các trung tâm xúc tiến thương mại trong kết nối sản phẩm với hệ thống phân phối trong và ngoài nước. Đặc biệt, trong thời đại số, ngành Công Thương giữ vai trò quan trọng trong thúc đẩy chuyển đổi số trong thương mại, hỗ trợ doanh nghiệp đưa sản phẩm lên sàn thương mại điện tử, quảng bá trên các nền tảng số, đồng thời triển khai công nghệ truy xuất nguồn gốc. Điều này không chỉ giúp nâng cao độ tin cậy của sản phẩm mà còn mở rộng cơ hội tiếp cận thị trường toàn cầu, biến sản phẩm OCOP miền núi trở thành "đặc sản Việt vươn ra thế giới".

Với những sự đồng hành như vậy, chương trình OCOP không chỉ tạo động lực phát triển kinh tế vùng cao theo hướng bền vững, mà còn mở ra cơ hội để phụ nữ tham gia vào chuỗi giá trị, gìn giữ nghề truyền thống và nâng tầm sản phẩm quê hương, góp phần phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Lê Hoa