Phát triển đời sống văn hóa cơ sở gắn với xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh

Diện mạo nông thôn mới xã Nam Hồng. Ảnh: Viết Dư

Sau khi hoàn thành mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới (NTM), ba tỉnh: Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình (cũ) tiếp tục bước vào giai đoạn mới với trọng tâm là xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu.

Sau sáp nhập đơn vị hành chính và vận hành chính quyền địa phương hai cấp, tỉnh Ninh Bình mới tiếp tục xác định yếu tố văn hóa là một tiêu chí cốt lõi, quyết định tính bền vững của phát triển, gắn với các tiêu chí: môi trường, du lịch, an toàn giao thông, cảnh quan xanh, sạch, đẹp.

Sở Văn hóa và Thể thao đã bám sát các văn bản chỉ đạo của Tỉnh ủy, UBND tỉnh, triển khai đồng bộ các chương trình, kế hoạch về phát triển văn hóa cơ sở; xây dựng nội dung tuyên truyền, tổ chức thực hiện các chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng, Nhà nước về công tác quản lý lễ hội, gia đình và xây dựng nếp sống văn hóa trong tình hình mới.

Việc hướng dẫn, đôn đốc thực hiện các tiêu chí văn hóa trong xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu được triển khai thường xuyên. Các địa phương trong tỉnh đã đổi mới nội dung, hình thức tuyên truyền, vận động nhân dân hưởng ứng tham gia phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” gắn với xây dựng NTM nâng cao, kiểu mẫu, đô thị văn minh.

Các mô hình: “Xã nông thôn mới sáng - xanh - sạch - đẹp - an toàn”, “Làng quê đáng sống”, “Khu dân cư kiểu mẫu”, “Tuyến phố văn minh”… được triển khai sâu rộng. Tại các xã, phường, khu dân cư mới sau sáp nhập, phong trào xây dựng đời sống văn hóa đã tạo khí thế thi đua sôi nổi, hình thành lối sống văn minh, văn hóa ứng xử thân thiện, tạo sự gắn bó, đoàn kết trong cộng đồng.

Nhiều địa phương có cách làm sáng tạo, lồng ghép việc xây dựng gia đình văn hóa, khu dân cư văn hóa với các tiêu chí phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường, xây dựng cảnh quan nông thôn sáng, xanh, sạch, đẹp.

Các cơ sở vật chất, thiết chế văn hóa: nhà văn hóa thôn/xóm/khu dân cư, khu thể thao trong nhà, ngoài trời, thư viện cộng đồng, khu vui chơi, giải trí được đầu tư xây dựng, nâng cấp, sửa chữa, bổ sung trang thiết bị.

Phát triển nghề mộc truyền thống tại xã Cổ Lễ, góp phần nâng cao thu nhập cho lao động nông thôn. Ảnh: Khánh Dũng

Đến nay, 100% xã, phường có trung tâm/nhà văn hóa đạt chuẩn; 100% thôn, tổ dân phố có điểm sinh hoạt văn hóa - thể thao cộng đồng. Hệ thống thiết chế văn hóa cơ sở được đầu tư đồng bộ, đáp ứng yêu cầu hưởng thụ và sáng tạo các giá trị văn hóa của người dân.

Phong trào thể dục, thể thao quần chúng phát triển mạnh, thu hút hơn 31% dân số tham gia luyện tập thường xuyên. Tại địa bàn các xã, phường sau sáp nhập - nơi giao thoa văn hóa của các cộng đồng, nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ được tổ chức sôi nổi, phong phú, đa dạng ở nhiều loại hình.

Các hội diễn, liên hoan, ngày hội văn hóa - thể thao nhân dịp lễ, Tết, các sự kiện chính trị của địa phương được tổ chức sôi nổi, tạo sự gắn kết cộng đồng, góp phần bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống.

Nghị quyết Đại hội Đảng bộ các xã nhiệm kỳ 2025- 2030 đều đưa tiêu chí văn hóa vào nội dung đánh giá mức độ hoàn thành mục tiêu xây dựng xã NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu. Nhiều xã NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu có thu nhập bình quân đầu người đạt từ 70-100 triệu đồng/năm, đời sống vật chất và tinh thần của Nhân dân được nâng lên rõ rệt.

Ở khu vực đô thị, cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đô thị văn minh” được đẩy mạnh, tập trung vào việc thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội.

Tại các phường trung tâm: Hoa Lư, Nam Hoa Lư, Tam Điệp, Trung Sơn, Nam Định, Đông A, Thiên Trường, Thành Nam, Vị Khê, Phủ Lý, Kim Bảng, Hà Nam, Châu Sơn…, tỷ lệ người dân tham gia sinh hoạt tại các nhà văn hóa, câu lạc bộ Hội Người cao tuổi, Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên đạt trên 80%. Thực tế cho thấy, phong trào xây dựng đời sống văn hóa cơ sở ở Ninh Bình đã tạo sức lan tỏa mạnh mẽ. Nhiều mô hình mới, cách làm sáng tạo đã và đang phát huy hiệu quả, như các mô hình: “Phát triển làng nghề gắn với du lịch cộng đồng”, “Nhà văn hóa xã đa chức năng”, “Khu dân cư tự quản”, “Câu lạc bộ văn hóa - thể thao cơ sở”…

Ở nhiều địa phương, các nhà văn hóa không chỉ là nơi hội họp, sinh hoạt mà còn là địa điểm kết nối cộng đồng, tổ chức lớp học kỹ năng, giao lưu văn hóa, nghệ thuật, tuyên truyền pháp luật cho người dân.

Công tác xây dựng nếp sống văn minh đô thị gắn với chỉnh trang hạ tầng đô thị, xây dựng không gian công cộng xanh, sạch, đẹp; tăng cường quản lý trật tự đô thị, bảo đảm mỹ quan, vệ sinh môi trường. Các hoạt động lễ hội được tổ chức bài bản, mang đậm giá trị truyền thống, góp phần phát triển du lịch, thương mại và quảng bá hình ảnh Ninh Bình văn minh, thân thiện, mến khách.

Để đánh giá thực chất, hiệu quả triển khai các phong trào và kịp thời định hướng hoạt động văn hóa cơ sở, tháng 9/2025, Sở Văn hóa và Thể thao đã tổ chức kiểm tra công tác quản lý tổ chức lễ hội, xây dựng đời sống văn hóa và công tác gia đình tại 17 xã, phường trên địa bàn tỉnh.

Theo báo cáo của cơ quan chức năng và khảo sát thực tế khu vực tổ chức lễ hội, nhà văn hóa thôn, trụ sở hành chính và các điểm sinh hoạt cộng đồng cho thấy, bên cạnh những kết quả tích cực, công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở vẫn còn một số khó khăn, đặc biệt là về nhân sự làm công tác này, đặc biệt ở những xã, phường mới sáp nhập. Một số nơi việc bình xét danh hiệu văn hóa còn hình thức, hoạt động câu lạc bộ, mô hình gia đình chưa thực sự phong phú.

Đoàn công tác đã đề nghị các địa phương tiếp tục phát huy vai trò của Ban chỉ đạo, tăng cường phối hợp giữa các đoàn thể, đổi mới công tác tuyên truyền, triển khai hiệu quả Bộ tiêu chí ứng xử trong gia đình; đồng thời đẩy mạnh phong trào văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao, xây dựng nếp sống văn minh gắn với tiêu chí văn hóa trong xây dựng NTM nâng cao, kiểu mẫu và đô thị văn minh.

Nâng cao hiệu quả công tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở gắn với xây dựng NTM, đô thị văn minh, thời gian tới, ngành Văn hóa và Thể thao tăng cường phối hợp với các ngành chức năng và các địa phương trong tỉnh tham mưu với UBND tỉnh hoàn thiện cơ chế, chính sách nhằm lồng ghép các tiêu chí văn hóa trong quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội; đẩy mạnh tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng, phát huy vai trò của báo chí, truyền thanh cơ sở, mạng xã hội tuyên truyền các giá trị văn hóa tốt đẹp; tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ làm công tác văn hóa ở cơ sở; khuyến khích xã hội hóa đầu tư cho văn hóa, xây dựng và nhân rộng các mô hình văn hóa tiêu biểu.

Cùng với đó, chú trọng quản lý, khai thác hợp lý di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch bền vững, tạo động lực phát triển kinh tế, giữ gìn bản sắc và hình thành môi trường văn hóa lành mạnh. Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở gắn với xây dựng NTM, đô thị văn minh là quá trình lâu dài và cần sự vào cuộc của toàn xã hội.

Với quyết tâm chính trị cao, sự đồng thuận của các tầng lớp nhân dân và kế thừa, tiếp tục phát huy những kết quả đã đạt được, Ninh Bình đang từng bước khẳng định hướng đi đúng đắn trong phát triển toàn diện, hài hòa giữa kinh tế và văn hóa, giữa truyền thống và hiện đại, để mỗi làng quê, mỗi khu phố đều trở thành những không gian sống giàu bản sắc, văn minh và hạnh phúc.

Khánh Dũng