Phát triển du lịch từ di sản Cốm - Hợp Thành còn nhiều việc phải làm

Thiếu nữ ném còn trong Lễ hội Cốm.

Chúng tôi chưa biết làm du lịch thế nào"

Vài năm trở lại, mỗi dịp hội cốm, khách thập phương lại nô nức kéo nhau về Hợp Thành. Năm nay, Lễ hội Cốm tổ chức quy mô lớn, địa phương còn tổ chức giải leo núi trước thềm khai mạc, nên khách đến Hợp Thành đông hơn. Cả xã chỉ có homestay Xuân Diện – lưu trú hình thức ở cộng đồng với 12 giường đôi. “Hội đi leo núi gặp nhau ở homestay Xuân Diện hết vì không có lựa chọn khác về chỗ ở”, anh Nguyễn Xuân Hòa, ở Phúc Thọ, Hà Nội kể.

“Chúng tôi đến thành phố Lào Cai (cũ) thuê khách sạn, sáng sớm chạy xe xuống Hợp Thành tham gia giải, trưa đi mua cốm rồi rủ nhau sang Bắc Hà”, anh Nguyễn Thành Hưng ở Phú Thọ cùng gia đình lựa chọn phương án một chuyến đi nhiều điểm đến.

Bên trong căn nhà sàn cộng đồng của homestay Xuân Diện tại Thôn Thượng 3.

Chị Vân Phong, chủ homestay Xuân Diện trước 5 ngày diễn ra Lễ hội Cốm vẫn trả lời “nhà em chưa có ai đặt phòng, chị muốn có thể đặt nguyên căn”. Nhưng 2 ngày sau, chị nhắn tin lại: “Anh chắc chắn đặt phòng 5 người vào ngày 18 và 19 đúng không? Vì em còn phải sắp xếp phòng cho đoàn khác”.

Gần trưa ngày 19 gọi điện từ lễ hội về đặt cơm, chị Vân Phong lo lắng: “Không biết còn thực phẩm không, hôm nay em nhiều khách quá”.

Đó là thực trạng chỗ ở và nơi ăn trong những ngày diễn ra Lễ hội Cốm ở Hợp Thành. Chị Vân Phong cho biết, bình thường homestay Xuân Diện chỉ đông khách cuối tuần và khách cơ bản là người thành phố xuống “đổi gió”. Việc đông khách chủ yếu vào dịp ngày hội cốm.

Khung cảnh xanh mát, thanh bình của homestay Xuân Diện là điểm hẹn cuối tuần của du khách vùng lân cận.

Nhưng runer về leo núi đều chung nhận định: “Vùng này đẹp, còn nguyên sơ và rất thanh bình”. Anh Hưng ở Phúc Thọ ồ lên: “Cả cung đường từ homestay đến điểm trường Nậm Rịa, lúa thơm nức. Đường lên thác lúa cũng vàng và mênh mông. Em về chỉ định để chạy, nhưng hên được ăn ngon và tận hưởng cảnh thanh bình”.

Nghe khách trò chuyện với nhau khi mua cốm, bà Vi Thị Lụa phân trần: “Nhà tôi gần cánh đồng, đất nhiều, tiền bạc cũng chắt chiu được một ít, có con lớn có thể quản lý nhưng không biết làm du lịch thế nào nên ngần ngại”. Đồng tình với chị Lụa, người đàn ông bên cạnh thêm vào: “Nghe khắp nơi làm du lịch cũng ham, thấy khách về Hợp Thành cũng ngày một nhiều, nhưng đúng là chưa hiểu cách làm nên chưa dám thử”.

Du khách về tham dự giải leo núi trong khuôn khổ Lễ hội tập trung ở homestay Xuân Diện hoặc ngủ ở khách sạn trên khu vực trung tâm thành phố Lào Cai (cũ).

Địa phương trăn trở hướng làm du lịch bền vững

Lào Cai có biên giới kéo dài 182km tiếp giáp Vân Nam (Trung Quốc) với trên 30 nhóm ngành dân tộc. Trong đó nhiều làng, bản nằm tiếp giáp khu vực biên giới. Theo Ông Dương Tuấn Nghĩa, Phó Giám đốc Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch, tỉnh Lào Cai, trong suốt những năm qua, lãnh đạo địa phương luôn xác định bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc là nhiệm vụ hàng đầu. Đồng thời tạo ra sản phẩm văn hóa đặc trưng gắn với phát triển du lịch ở địa phương, mang lại lợi ích cho cộng đồng với chủ trương “Biến di sản thành tài sản”.

Trên tinh thần đó, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh đã có phương án đưa Lễ hội Cốm Hợp Thành trở thành một điểm đến trong gói sản phẩm khám phá trải nghiệm Lào Cai mùa thu. Tuy nhiên, ông Tuấn Nghĩa nhấn mạnh cần vai trò chủ động của địa phương.

Phía lãnh đạo Hợp Thành, ông Nguyễn Trọng Đoan, Phó Chủ tịch UBND xã thừa nhận, địa phương chưa chú trọng đầu tư ngân sách cho phát triển nguồn nhân lực du lịch và trải nghiệm mới dừng ở mức tự cấp tự phát, chưa xây dựng được sản phẩm có chiều sâu. Do đó, thời gian tới, địa phương sẽ bàn bạc để đề xuất một phương án khả thi hơn.

Phó Chủ tịch UBND xã Hợp Thành – Ông Nguyễn Trọng Đoan.

Ông Đoan cho rằng Lễ hội Cốm của người Tày được xác định như yếu tốt nòng cốt trong xây dựng sản phẩm du lịch. Cạnh đó, nghệ thuật trang trí trên trang phục của người Xa Phó, ẩm thực truyền thống các dân tộc khác cũng là yếu tố cộng thêm, địa phương sẽ nghiên cứu, đưa vào trải nghiệm.

Lễ hội Cốm hay ngày hội mừng cơm mới của đồng bào dân tộc là “tài nguyên mềm” vô giá, nếu được tổ chức, quản lý và khai thác hợp lý, hoàn toàn có thể trở thành sản phẩm du lịch độc đáo mang thương hiệu Việt Nam. Lễ hội không chỉ có ngih lễ mà còn là không gian văn hóa, âm nhạc, ẩm thực, trang phục, nghề thủ công, trò chơi dân gian –những “yếu tố nhận diện” đầy sức hấp dẫn đối với du khách trong và ngoài nước.

Người dân hạnh phúc trong mùa thu hoạch.

Tuy nhiên, TS Bùi Hoài Sơn, ĐB Quốc hội, Ủy viên thường trực UBVH và XH Quốc hội, cảnh báo, phát triển du lịch dựa trên lễ hội không thể tách rời nguyên tắc “tôn trọng chủ thể văn hóa”. Để tránh sự “biến tướng” theo hướng thương mại hóa quá mức lễ hội, ông Sơn đề xuất nhà nước có chính sách bảo vệ di sản phi vật thể, hỗ trợ đào tạo đội ngũ hướng dẫn viên văn hóa là người bản địa, để họ vừa có thể tự kể chuyện đồng thời bảo vệ linh hồn di sản của dân tộc mình.

Đứng trước yêu cầu “sân khấu hóa” để hấp dẫn du khách hay “bảo tồn nguyên trạng” lễ hội còn nhiều ý kiến trái chiều. PGS.TS Nguyễn Thị Song Hà cho rằng, bài toán kinh tế luôn đi đôi với sự “chấp nhận” và các chủ thể văn hóa phải sáng suốt trong lựa chọn. Riêng trường hợp Lễ hội Cốm Hợp Thành, ẩm thực gắn với cốm tự nó có sức hấp dẫn riêng, nếu tận dụng được tài nguyên, phát triển Hợp Thành như điểm đến cung ứng sản phẩm đặc trưng - để du khách mua làm quà và trải nghiệm thực hành làm cốm là một hướng đi khả thi. “Không nhất thiết phải có khách sạn, khu nghỉ dưỡng mới gọi là du lịch. Giữ được cảnh quan nguyên sơ và phát huy nghề truyền thống là hướng đi gắn với du lịch, tạo sinh kế tốt cho cộng đồng mà không phải giải quyết những hệ lụy môi trường”, bà Song Hà nói.

Để Lễ hội Cốm mùa thu ở Hợp Thành trở thành động lực để phát triển du lịch phụ thuộc hoàn toàn vào ý chí của lãnh đạo và nhân dân địa phương. Bất cứ quyết định nào cũng cần sự phân tích thấu đáo và một tầm nhìn dài hạn.

Sáng kiến cho du lịch Hợp Thành

TS. Bùi Hoài Sơn - ĐB Quốc hội, Ủy viên thường trực UBVH và XH Quốc hội, đề xuất 3 bước triển khai:

Thứ nhất coi Lễ hội Cốm là sản phẩm du lịch văn hóa – trải nghiệm, chứ không phải chỉ là “màn trình diễn”. Khi ấy, du khách được tham gia vào quá trình, chứ không chỉ đến xem. Họ có thể cùng giã gạo, ra đồng hái lúa, giã cốm, rang cốm, cùng hát, múa với người dân - tức là “sống trong lễ hội”. Cạnh đó, du khách kết hợp thăm quan ruộng lúa, học dệt thổ cẩm và làm các món ăn từ cốm.

Thứ hai, Lào Cai phải xác định xây dựng sản phẩm du lịch đặc trưng gắn với mỗi tộc người, mỗi vùng đất, mỗi mùa vụ đặc trưng. Từ đó, kết nối Lễ hội Cốm như một không gian sinh thái – cộng đồng bản địa trong mùa thu hoạch. Bằng cách đó, tỉnh có chuỗi sản phẩm đa dạng, bền vững đến khắp các điểm đến. Địa phương giữ được hệ sinh thái môi trường nhưng vẫn phát huy được tiềm năng gắn với di sản cốm.

Thứ ba: Về lâu dài, Hợp Thành ứng dụng công nghệ số để quảng bá lễ hội của mình đến với bạn bè quốc tế. Cách làm này giúp lan tỏa giá trị văn hóa tới thế hệ trẻ và du khách, quảng bá được thương hiệu cốm từ đó nâng cao giá trị sản phẩm, tạo nguồn thu cho cộng đồng.

Bài: Mai Khôi - Ảnh: Nguyễn Thắng