Phát triển kinh tế không gian tầm thấp: Hướng đi mới cho tăng trưởng năng suất vượt trội

Năng suất vượt trội và khả năng giải quyết các thách thức lớn

Theo ông Trần Kim Chung, điểm cốt lõi của nền kinh tế không gian tầm thấp là năng suất lao động vượt xa mô hình hiện nay. Cụ thể trong lĩnh vực nông nghiệp, một UAV có thể phun tưới, giám sát hoặc thu hoạch trên 67 ha mỗi ngày, trong khi một lao động thủ công chỉ làm được 1 ha. Tức là hiệu suất tăng gấp 67 lần. Tương tự, trong ngành truyền tải điện, một giờ làm việc của UAV tương đương 3 ngày công của người lao động, vừa tiết kiệm chi phí, vừa giảm rủi ro và tăng độ chính xác.

Từ góc nhìn kinh tế học, ông cho rằng mô hình này có thể tạo ra “đột phá kép”: vừa gia tăng sản lượng, vừa giải quyết các thách thức xã hội.

Kinh tế không gian tầm thấp có khả năng giải quyết những vấn đề lớn mà các nền kinh tế hiện hữu đang gặp phải, gồm: An ninh lương thực, thông qua nông nghiệp chính xác, kiểm soát sản xuất và môi trường bằng UAV; An ninh năng lượng, nhờ khả năng giám sát, truyền tải và tối ưu hóa hạ tầng năng lượng bằng công nghệ bay; An ninh đô thị, thông qua ứng dụng UAV trong quy hoạch, giám sát giao thông và kiểm soát ô nhiễm; Biến đổi khí hậu và phát triển bền vững, nhờ tích hợp giữa kinh tế xanh và kinh tế số, giúp giảm phát thải, tăng hiệu quả sử dụng tài nguyên.

Đây cũng là nền tảng để nâng cao năng lực công nghệ quốc gia. Bởi khi một quốc gia làm chủ được kinh tế không gian tầm thấp, đồng nghĩa với việc làm chủ các công nghệ lõi như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, cảm biến, điều khiển tự động, viễn thám và năng lượng mới.

Trên thực tế, nhiều quốc gia trên thế giới đã bước vào giai đoạn đầu của nền kinh tế không gian tầm thấp, trong đó Trung Quốc là nước đi tiên phong. Năm 2023, Trung Quốc triển khai chiến lược quốc gia về lĩnh vực này, với quy mô kinh tế đạt 69,8 tỷ USD (tương đương 505 tỷ nhân dân tệ). Chỉ hai năm sau, đến năm 2025, quy mô dự kiến đạt 1.500 tỷ nhân dân tệ, tương đương hơn 500 tỷ USD cho thấy tốc độ tăng trưởng cực nhanh và tầm quan trọng của mô hình này trong cấu trúc kinh tế tương lai.

Cùng thời điểm, Indonesia cũng đã thành lập Ủy ban Kinh tế Không gian Tầm thấp quốc gia từ năm 2024, phối hợp với các doanh nghiệp khu vực tư nhân để triển khai chiến lược phát triển. City Group đã ký kết hợp tác chiến lược với Bộ Kế hoạch Phát triển Quốc gia Indonesia (Bappenas), tham gia vào chương trình thử nghiệm và hoạch định chính sách cho lĩnh vực này.

Những kinh nghiệm quốc tế cho thấy đây không chỉ là một phát kiến công nghệ, mà là một nền kinh tế quy mô lớn, có khả năng thay đổi cấu trúc sản xuất và thương mại toàn cầu. Ông Chung cho rằng, Việt Nam có đầy đủ điều kiện để triển khai mô hình này, bởi chúng ta đang ở cùng vạch xuất phát với nhiều quốc gia trong khu vực, có lực lượng lao động trẻ, nền công nghiệp điện tử phát triển nhanh và hệ sinh thái khởi nghiệp công nghệ năng động.

Kinh tế không gian tầm thấp có khả năng giải quyết những vấn đề lớn mà các nền kinh tế hiện hữu đang gặp phải

Cần chính sách và khung thể chế đặc thù

Các kiến nghị chính sách toàn diện nhằm giúp Chính phủ định hình khung thể chế cho lĩnh vực mới này được chia thành 3 nhóm lớn: cơ chế chính sách, cải tiến quản lý và giải pháp đột phá. Thứ nhất, về cơ chế chính sách, cần áp dụng cơ chế đặt hàng của nhà nước cho các doanh nghiệp tiên phong phát triển công nghệ không gian tầm thấp; Xây dựng chính sách thuế ưu đãi đặc thù để khuyến khích đầu tư và nội địa hóa công nghệ; Ưu tiên cấp tần số và giấy phép hoạt động cho các doanh nghiệp đáp ứng tiêu chuẩn an toàn và công nghệ; Tăng cường liên kết điều khiển và kiểm soát không gian bay, đồng thời phát triển hệ thống truyền tải dữ liệu và quản lý bay (UTM); Đơn giản hóa thủ tục cấp phép, chuyển sang quy trình điện tử minh bạch, thuận lợi.

Thứ hai, về cải tiến quản lý, cần cải tiến cổng thông tin điện tử quản lý bay, cho phép cấp phép tự động theo phân loại rủi ro; Áp dụng cấp phép dài hạn và cấp vùng hoạt động ổn định thay vì cấp phép ngắn hạn; Phân loại khu vực và loại hình hoạt động, qua đó tự động hóa quy trình phê duyệt bay. Thứ ba, về các giải pháp đột phá, các chuyên gia đề nghị cho phép thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) để đánh giá hiệu quả công nghệ và rủi ro trước khi mở rộng quy mô; Áp dụng ưu đãi về sở hữu trí tuệ, tạo động lực sáng tạo và bảo vệ quyền lợi doanh nghiệp; Cấp visa đặc biệt cho chuyên gia công nghệ cao để thu hút nhân tài quốc tế.

Về chính sách tài chính, cần thành lập ngân hàng phát triển công nghệ, quỹ đầu tư và quỹ bảo hiểm nhà nước cho lĩnh vực không gian, cùng với cơ chế mua sắm công ưu tiên sản phẩm Việt Nam và chính sách hợp tác quốc tế linh hoạt nhằm thúc đẩy chuỗi cung ứng. Ở mảng thể chế và tiêu chuẩn kỹ thuật, nhà nước cần xây dựng quy hoạch quản lý không gian ba chiều, ban hành bộ tiêu chuẩn an toàn và kỹ thuật, đồng thời quy định về đào tạo, cấp phép, khai thác thương mại, bảo đảm an ninh và chống lạm dụng công nghệ.

Để kiến tạo động lực tăng trưởng mới, ông Trần Kim Chung khẳng định, kinh tế không gian tầm thấp là một hướng đi tất yếu và phù hợp với xu thế phát triển công nghệ toàn cầu.

Với lợi thế khởi điểm ngang bằng, Việt Nam hoàn toàn có thể tận dụng cơ hội để trở thành một trong những quốc gia tiên phong tại Đông Nam Á trong lĩnh vực mới mẻ này. Tuy nhiên, để làm được điều đó, cần có sự đồng hành mạnh mẽ từ Chính phủ, thông qua cơ chế thử nghiệm, chính sách khuyến khích và sự linh hoạt trong khung pháp lý.

“Kinh tế không gian tầm thấp, không chỉ là một ngành kinh tế mới mà còn là một chiến lược quốc gia mới về phát triển bền vững, hội tụ giữa công nghệ, năng lượng, môi trường và con người. Khi kết hợp được các yếu tố đó, Việt Nam có thể mở ra một không gian phát triển hoàn toàn khác - nơi tăng trưởng không chỉ đến từ mặt đất, mà còn từ chính “bầu trời gần” của nền kinh tế”, ông Chung nhấn mạnh.

Quốc Tuấn