Phát triển sản phẩm quốc gia cần có tính chiến lược, lâu dài

Quang cảnh buổi hội thảo. Ảnh: VĂN NGHỊ

Đó là phát biểu của Thứ trưởng Bộ KH&CN Trần Hồng Thái tại hội thảo Hướng dẫn triển khai Chương trình phát triển sản phẩm quốc gia (SPQG) đến năm 2030 do Bộ KH&CN vừa tổ chức tại TP Nha Trang (Khánh Hòa). Hội thảo có sự tham gia của sở KH&CN các địa phương, trong đó có Phú Yên.

Hình thành các sản phẩm bằng công nghệ tiên tiến

Ngày 31/12/2010, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chương trình phát triển SPQG đến năm 2020 (Quyết định 2441/QĐ-TTg) với mục tiêu hình thành, phát triển các sản phẩm hàng hóa thương hiệu Việt Nam bằng công nghệ tiên tiến, có khả năng cạnh tranh về tính mới, về chất lượng và giá thành dựa trên việc khai thác các lợi thế so sánh về nhân lực, tài nguyên và điều kiện tự nhiên của đất nước; tăng cường chuyển giao công nghệ, tiếp thu, làm chủ và ứng dụng công nghệ vào các ngành kinh tế - kỹ thuật, công nghiệp then chốt; nâng cao năng lực đổi mới công nghệ của doanh nghiệp và tiềm lực công nghệ quốc gia.

Chương trình phát triển SPQG đến năm 2020 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt danh mục gồm 18 SPQG. Kết quả, Bộ KH&CN và các bộ trung ương có liên quan, các địa phương đã phát triển 13/18 sản phẩm.

Các SPQG thuộc nhóm sản phẩm nông nghiệp đều là mặt hàng chủ lực đóng góp lớn cho xuất khẩu và có thị phần tiêu dùng lớn trong nước. Các sản phẩm thuộc nhóm công nghiệp (thiết bị nâng hạ siêu trường siêu trọng, giàn khoan dầu khí di động...) là những sản phẩm đầu tiên được sản xuất tại Việt Nam với tỉ lệ nội địa hóa cao. Các sản phẩm thuộc lĩnh vực y tế (vắc xin) là những sản phẩm có ý nghĩa quan trọng trong bảo vệ sức khỏe cộng đồng và chủ động sản xuất được trong nước.

Thứ trưởng Trần Hồng Thái cho biết: Chương trình phát triển SPQG triển khai bước đầu đã đạt một số kết quả nhất định, tiêu biểu như sản phẩm lúa gạo chất lượng cao, tập trung nghiên cứu tạo giống mới thích ứng với biến đổi khí hậu, việc xây dựng được gói kỹ thuật thâm canh trong đó giảm 50% nhu cầu hạt giống nhưng vẫn đảm bảo năng suất đã mang lại doanh thu gián tiếp 1.500 tỉ đồng/năm.

Sản phẩm giàn khoan dầu khí di động, giúp doanh nghiệp tham gia giảm được chi phí đầu tư so với nhập khẩu từ 10-15% (khoảng 23 triệu USD)... Các kết quả này có tính lan tỏa và tác động tích cực trong việc phát triển doanh nghiệp, góp phần nâng cao hiệu quả của hoạt động KH-CN, thu hút được sự tham gia của doanh nghiệp, góp phần phát triển KT-XH bền vững, hiệu quả.

Trên cơ sở các kết quả đạt được, ngày 1/2/2021, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định 157/QĐ-TTg ban hành Chương trình phát triển SPQG đến năm 2030 với mục tiêu nghiên cứu, ứng dụng công nghệ tiên tiến, thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư vào sản xuất, phát triển các SPQG nhằm tăng năng suất, chất lượng và khả năng cạnh tranh của SPQG tại thị trường trong nước và quốc tế.

Đến năm 2030, hình thành và phát triển tối thiểu 10 SPQG mới; tiếp tục hỗ trợ doanh nghiệp nghiên cứu, phát triển mở rộng quy mô sản xuất, nâng cao chất lượng và khả năng cạnh tranh đối với các SPQG đã được phê duyệt trong Chương trình phát triển SPQG đến năm 2020.

Triển khai Chương trình phát triển SPQG giai đoạn đến năm 2030, Bộ KH&CN đã xây dựng, ban hành Thông tư 04/2024/TT-BKHCN ngày 12/6/2024 quy định quản lý Chương trình phát triển SPQG đến năm 2030. Ông Đỗ Hữu Hào, Chủ nhiệm Chương trình SPQG đến năm 2030 cho biết, có 3 SPQG thuộc lĩnh vực QP-AN do tính chất đặc thù đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt trong nhiệm vụ KH&CN đặc biệt cấp quốc gia, sẽ do Bộ Quốc phòng đảm nhiệm.

Hiện có 8 SPQG trong Chương trình phát triển SPQG đến năm 2020 được Chính phủ cho phép chuyển sang giai đoạn 2021-2030 để tiếp tục hoàn thiện sản phẩm, ổn định chất lượng, nâng cao chất lượng và quy mô sản xuất theo mục tiêu đã phê duyệt gồm vắc xin phòng bệnh cho vật nuôi, sâm, lúa gạo chất lượng cao, nấm ăn và nấm dược liệu, cà phê chất lượng cao, cá da trơn chất lượng cao và các sản phẩm từ cá da trơn, tôm nước lợ (tôm sú và tôm thẻ chân trắng), vi mạch điện tử.

Sơ chế Yến sào Phú Yên hướng đến xuất khẩu. Ảnh: LỆ VĂN

Đẩy nhanh tiến độ triển khai

Theo ông Nguyễn Phú Hùng, Vụ trưởng Vụ KH&CN các ngành Kinh tế - Kỹ thuật (Bộ KH&CN), SPQG được lựa chọn đáp ứng các yêu cầu, gồm sản xuất trên cơ sở ứng dụng công nghệ tiên tiến, có khả năng đăng ký bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ; có quy mô lớn, giá trị gia tăng và khả năng cạnh tranh cao, thay thế hàng hóa nhập khẩu hoặc mang lại giá trị xuất khẩu; có tác động lan tỏa, tích cực đối với phát triển KT-XH hoặc QP-AN; phát huy được các lợi thế về nhân lực, tài nguyên và điều kiện tự nhiên của Việt Nam, phù hợp với chiến lược phát triển bền vững của các ngành, lĩnh vực. Vụ trưởng Vụ KH&CN các ngành Kinh tế - kỹ thuật đã hướng dẫn cụ thể quy trình cũng như các văn bản liên quan đến đề xuất, xét duyệt và triển khai các nhiệm vụ thuộc chương trình.

Về cơ chế tài chính, để triển khai nhiệm vụ thuộc Chương trình phát triển SPQG, ông Nguyễn Nam Hải, Vụ trưởng Vụ Kế hoạch - Tài chính (Bộ KH&CN) đã giới thiệu chi tiết các văn bản liên quan như Thông tư 03/2023/TT-BTC và Thông tư 02/2023/TT-BKHCN, các quy định tài chính đặc thù.

Tại hội thảo này, các đại biểu tập trung trao đổi, thảo luận nội dung liên quan đến các quy định quản lý chương trình, quản lý nhiệm vụ KH&CN cấp quốc gia; cơ chế tài chính đối với SPQG, đề xuất các SPQG mới có thể tham gia chương trình; những giải pháp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc hiện nay và triển khai có hiệu quả chương trình trong giai đoạn mới; tăng cường sự hợp tác chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý của địa phương với cơ quan quản lý của Bộ KH&CN, các tổ chức, cá nhân tham gia thực hiện các nhiệm vụ phát triển SPQG thuộc chương trình; thúc đẩy sự tham gia của các doanh nghiệp.

SPQG có vai trò quan trọng trong xây dựng và phát triển đất nước, góp phần quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới; có ý nghĩa lớn đối với ngành Nông nghiệp, góp phần đảm bảo an ninh lương thực và cải thiện đời sống người dân. Tuy nhiên, vẫn còn một số thách thức khi thực hiện chương trình, như phải chịu áp lực cạnh tranh từ sản phẩm nhập khẩu và biến đổi khí hậu. Vì vậy, cần đẩy nhanh tiến độ thực hiện chương trình; cần có phương án tạo cơ chế thông thoáng cho doanh nghiệp và cho các doanh nghiệp đã tham gia từ trước được tiếp tục phát triển sản phẩm ở giai đoạn tiếp theo.

Đối với Phú Yên, ông Dương Bình Phú, Giám đốc Sở KH&CN, mong muốn thời gian tới chương trình tiếp tục hỗ trợ các doanh nghiệp nâng cao trình độ nhân lực nghiên cứu, nhân lực kỹ thuật, nhân lực quản trị doanh nghiệp đủ năng lực ứng dụng, làm chủ các công nghệ cao, công nghệ tiên tiến, kỹ năng quản lý thông qua các hoạt động đào tạo, bồi dưỡng trong quá trình triển khai các nhiệm vụ thuộc chương trình; hỗ trợ các tổ chức, doanh nghiệp tham gia phát triển, sản xuất SPQG trong việc nâng cao, đầu tư mới một số trang thiết bị kỹ thuật phục vụ hoạt động đo kiểm, thử nghiệm sản xuất theo quy định pháp luật.

Theo Thứ trưởng Bộ KH&CN Trần Hồng Thái, thời gian tới, các bộ, ngành, địa phương căn cứ thực tiễn, nhu cầu phát triển chủ động nghiên cứu, tổng hợp thông tin từ các tổ chức, cá nhân, đề xuất danh mục SPQG, phối hợp Bộ KH&CN đánh giá, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt danh mục SPQG và triển khai có hiệu quả chương trình.

LỆ VĂN - VĂN NGHỊ