Phẫu thuật mắt học đường: Hy vọng mới hay lựa chọn mạo hiểm?

Tỷ lệ học sinh mắc bệnh lý về mắt có xu hướng tăng. Ảnh minh họa: LN

Khi công nghệ phẫu thuật mắt ngày càng tân tiến, nhiều phụ huynh bắt đầu nhìn thấy một lối thoát cho con em mình. Nhưng liệu phẫu thuật có thực sự là phương pháp tối ưu và an toàn tuyệt đối cho đôi mắt vẫn đang trong giai đoạn phát triển?

Gánh nặng trên mắt, trăn trở trong lòng

Nguyễn Minh Anh (17 tuổi, học sinh lớp 12 tại TPHCM) là một ví dụ điển hình cho những trăn trở trên. Mắt của Minh Anh đã chạm ngưỡng cận 6 độ, kèm theo gần 2 độ loạn thị. Với em, cặp kính không chỉ là công cụ hỗ trợ thị lực mà còn là một rào cản vô hình.

Minh Anh chia sẻ rất thích bơi lội và chơi cầu lông, nhưng lần nào cũng phải loay hoay với cặp kính: Bỏ kính ra thì không thấy gì, mà đeo kính thì vướng víu, mồ hôi làm kính trượt xuống, chưa kể nguy cơ rơi vỡ.

“Mong ước lớn nhất của em sau khi thi đỗ đại học là được giải thoát khỏi cặp kính, được một lần nhìn rõ thế giới bằng chính đôi mắt của mình. Em tìm hiểu rất kỹ về các phương pháp phẫu thuật Lasik, Smile và luôn nuôi hy vọng một ngày nào đó sẽ thuyết phục được ba mẹ”, Minh Anh tâm sự.

Trái ngược với sự háo hức của Minh Anh là nỗi lo lắng của gia đình anh Trần Anh Tuấn (quận Bình Thạnh, TP.HCM). Anh Tuấn có con trai là Tuấn Bảo, 12 tuổi nhưng đã cận 3 độ. Vợ chồng anh Tuấn đều không bị cận, nên khi nghe bác sĩ thông báo độ cận của con, anh chị không khỏi bất ngờ và hoang mang.

Khi được người quen giới thiệu về phẫu thuật mắt, vợ chồng anh Tuấn đã có những cuộc tranh luận không hồi kết. Anh cho rằng nên đợi con đủ 18 tuổi, khi độ cận ổn định rồi hãy tính. Anh lo ngại việc can thiệp dao kéo vào đôi mắt còn non nớt của con có thể gây ra những biến chứng khó lường về sau.

Trong khi đó, vợ anh lại có phần nghiêng về giải pháp phẫu thuật sớm hơn. “Vợ tôi sợ rằng việc đeo kính trong thời gian dài sẽ làm mắt con bị dại đi, ảnh hưởng đến thẩm mỹ và sự tự tin. Cô ấy nghĩ rằng y học hiện đại có thể giải quyết được vấn đề này một cách triệt để. Tiền bạc không phải vấn đề, nhưng đôi mắt là cửa sổ tâm hồn, lỡ có rủi ro gì thì ân hận cả đời. Tôi đọc thấy có trường hợp mổ xong bị khô mắt, bị tái cận, thậm chí là biến chứng nặng hơn”, anh Tuấn phân vân.

Việc ngồi học không đúng tư thế, thiếu ánh sáng cũng là một trong số nguyên nhân gây nên bệnh về mắt. Ảnh minh họa: L.N

Cần đúng người, đúng thời điểm

BS.CKI Trần Thị Thúy Ngân - Trưởng khoa Mắt, Bệnh viện Quân Dân Y Miền Đông (TPHCM) cho rằng phẫu thuật khúc xạ, dù là Lasik, Femto Lasik hay ReLEx SMILE, về bản chất là dùng tia laser để thay đổi độ cong của giác mạc, giúp ánh sáng hội tụ đúng trên võng mạc và từ đó triệt tiêu độ cận, viễn, loạn. Đây là một tiến bộ vượt bậc của y học, mang lại chất lượng cuộc sống tốt hơn cho rất nhiều người.

Tuy nhiên, theo bác sĩ Ngân, đây tuyệt đối không phải là một “phép màu” có thể áp dụng cho tất cả mọi người, đặc biệt là với lứa tuổi học sinh. Có ba điều kiện tiên quyết bắt buộc phải tuân thủ: độ tuổi, độ khúc xạ ổn định, và sức khỏe của mắt. Cụ thể, bệnh nhân phải từ 18 tuổi trở lên - một quy định gần như tuyệt đối.

Lý do là trước 18 tuổi, cơ thể vẫn đang trong giai đoạn phát triển, trục nhãn cầu vẫn có thể dài ra, khiến độ cận tiếp tục tăng. Nếu phẫu thuật quá sớm, hiệu quả sẽ không bền vững và khả năng tái cận rất cao. Nhiều trường hợp phẫu thuật lúc 16 - 17 tuổi, chỉ 1 - 2 năm sau mắt đã cận trở lại, khi đó việc can thiệp lần hai sẽ khó khăn hơn nhiều.

Đồng thời, độ khúc xạ cần ổn định trong ít nhất 6 tháng đến 1 năm, nghĩa là không thay đổi quá 0,5 - 0,75 diop trong khoảng thời gian này. Đây là dấu hiệu cho thấy mắt đã ngừng hoặc phát triển rất chậm, giúp đảm bảo kết quả phẫu thuật được duy trì lâu dài. Ngoài ra, giác mạc phải có độ dày đủ để chịu được tác động của laser, và bệnh nhân không được mắc các bệnh lý về mắt như giác mạc chóp, glôcôm (thiên đầu thống), đục thủy tinh thể, võng mạc yếu hoặc khô mắt quá nặng.

Thực tế, với một trẻ 12 tuổi cận 3 độ, phẫu thuật hoàn toàn không phải là lựa chọn. Phụ huynh nên tập trung vào các biện pháp kiểm soát tiến triển cận thị: đeo kính đúng độ, dùng kính áp tròng ban đêm (Ortho-K), nhỏ thuốc Atropine nồng độ thấp theo chỉ định bác sĩ, và quan trọng nhất là thay đổi lối sống - đảm bảo ánh sáng học tập, giữ khoảng cách đọc hợp lý, tuân thủ quy tắc 20-20-20 (sau mỗi 20 phút nhìn gần, cho mắt nhìn xa 20 feet trong 20 giây), tăng cường hoạt động ngoài trời ít nhất 2 giờ mỗi ngày.

Phẫu thuật không “chữa khỏi” cận thị

BS.CKII Ngô Văn Hồng - Trưởng khoa Mắt, Bệnh viện Chợ Rẫy (TPHCM) cho biết, nguyên nhân của tật khúc xạ, đặc biệt là cận thị, là do mất cân xứng giữa độ dài trục nhãn cầu và công suất hội tụ của mắt. Phẫu thuật chỉ can thiệp vào giác mạc để điều chỉnh khúc xạ, giúp bệnh nhân không cần đeo kính.

Nhưng bản chất nhãn cầu vẫn là nhãn cầu cận thị, vẫn dài hơn bình thường. Điều này đồng nghĩa với việc những nguy cơ tiềm ẩn như thoái hóa võng mạc, bong võng mạc, glôcôm… vẫn còn tồn tại. Vì vậy, ngay cả sau khi phẫu thuật, bệnh nhân vẫn cần khám mắt định kỳ hằng năm để kiểm soát nguy cơ.

BS Hồng cũng lưu ý rằng dù tỷ lệ rất thấp, phẫu thuật khúc xạ vẫn có thể gây ra một số tác dụng phụ. Thường gặp nhất là khô mắt, đặc biệt với phương pháp Lasik truyền thống. Hầu hết sẽ cải thiện sau vài tháng, nhưng một số có thể kéo dài.

Ngoài ra còn có thể gặp hiện tượng lóa, quầng sáng vào ban đêm, chỉnh thiếu hoặc quá độ, thậm chí trong trường hợp hiếm gặp là biến chứng liên quan đến vạt giác mạc như lệch vạt, viêm nhiễm dưới vạt... Hiện nay, với sự phát triển của y học hiện đại, đặc biệt là các phương pháp mới như Smile hay Femto Lasik, tỷ lệ biến chứng đã giảm xuống mức cực kỳ thấp.

Đối với trường hợp Minh Anh - học sinh 17 tuổi, cận 6 độ kèm 2 độ loạn thị, BS Hồng cho rằng hoàn toàn có quyền hy vọng. Ngay khi đủ 18 tuổi, em nên đến một trung tâm nhãn khoa uy tín để được thăm khám chuyên sâu. Quá trình này bao gồm: đo khúc xạ, chụp bản đồ giác mạc, đo độ dày giác mạc, đo áp lực nội nhãn, khám đáy mắt…

Dựa trên các chỉ số này, bác sĩ sẽ tư vấn liệu em có phù hợp để phẫu thuật hay không, và phù hợp với phương pháp nào: Lasik, Femto-Lasik hay Smile – mỗi phương pháp có ưu và nhược điểm riêng, phù hợp với từng đối tượng.

“Quyết định phẫu thuật là một quyết định quan trọng, cần sự cân nhắc kỹ lưỡng giữa lợi ích và rủi ro, và phải dựa trên sự tư vấn sâu sát của các bác sĩ chuyên khoa uy tín. Thay vì xem phẫu thuật như một lối thoát duy nhất, các bậc phụ huynh hãy trở thành người đồng hành thông thái, giúp con xây dựng những thói quen tốt để bảo vệ cửa sổ tâm hồn một cách bền vững nhất. Bởi lẽ, một đôi mắt khỏe mạnh mới thực sự là tài sản quý giá nhất, dù có đeo kính hay không”, BS Hồng nhấn mạnh.

Lâm Ngọc