Phía sau cuộc đua công nghệ xanh của các cường quốc

Công nhân tham gia giao thông gần Khu công nghiệp Morowali của Indonesia, trung tâm của ngành công nghiệp liên quan đến niken (Ảnh: Getty Images)

Các gói trợ cấp 'khủng'

Các khoản ưu đãi thuế dành cho sản xuất pin, thiết bị năng lượng mặt trời và các công nghệ xanh khác đang thu hút dòng vốn đổ vào Mỹ.

Trong khi đó, Liên minh Châu Âu (EU) cũng cố gắng hút vốn bằng cách tung ra gói hỗ trợ năng lượng xanh. Nhật Bản đã công bố kế hoạch vay 150 tỉ USD để tài trợ cho làn sóng đầu tư vào công nghệ xanh.

Các quốc gia vừa nêu đều đang nỗ lực để giảm phụ thuộc vào Trung Quốc - vốn đang dẫn đầu trong các lĩnh vực pin và khai thác khoáng sản để sản xuất pin.

Nhưng một số quốc gia nhỏ hơn đang bị bỏ lại phía sau. Nhiều nền kinh tế từng trên đà phát triển trong nhiều thập kỷ tự do thương mại, giờ gặp bất lợi trong kỷ nguyên mới.

Các quốc gia công nghiệp hóa như Vương quốc Anh và Singapore gặp khó khi cạnh tranh với các khối kinh tế lớn nhất trong cuộc đua trợ cấp. Các quốc gia mới nổi như Indonesia, với hy vọng sử dụng tài nguyên thiên nhiên của mình để trở nên thịnh vượng, cũng đối mặt với nhiều thách thức.

Dòng chảy FDI theo các năm (Ảnh: WSJ)

Intel đã được đề xuất khoản trợ cấp 11 tỉ USD từ chính phủ Đức để xây dựng 2 nhà máy bán dẫn. Thủ tướng Olaf Scholz gọi đây là khoản đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn nhất trong lịch sử nước Đức. Khoản tài trợ mà chính phủ cam kết nhiều hơn đáng kể so với ngân sách hàng năm của Bộ Thương mại và Công nghiệp Singapore.

“Để tôi nói rõ với các bạn: Chúng ta không thể bạo chi như các nước lớn”, Phó Thủ tướng Singapore Lawrence Wong nói với những người ủng hộ tại một sự kiện chính trị gần đây.

CEO Intel Pat Gelsinger và Thủ tướng Đức Olaf Scholz đã ký một thỏa thuận vào tháng 6 để Intel xây dựng 2 nhà máy bán dẫn ở Đức (Ảnh: Zuma)

Đối với nhiều công ty công nghệ ở Anh, sự tăng trưởng của họ nằm ở các nhà máy trên khắp thế giới.

Công ty khởi nghiệp công nghệ pin Nexeon của Anh, đã phát triển công nghệ của mình gần Oxford, được chính phủ tài trợ, đã huy động được hơn 200 triệu USD vào năm ngoái. Nhà máy thương mại đầu tiên của nó sẽ được đặt ở Hàn Quốc, sau đó có thể là một nhà máy ở Bắc Mỹ.

“Nhưng đáng buồn là không phải ở Anh”, Scott Brown, CEO của Nexeon cho hay. Công ty này sẽ không thay đổi kế hoạch nếu như không có nguồn vốn hộ trợ nhiều hơn từ phía chính phủ rót cho ngành công nghiệp pin.

AMTE Power, một trong số ít các nhà sản xuất pin trong nước của Vương quốc Anh, cho biết họ có thể cân nhắc lại về kế hoạch đặt một nhà máy trị giá hơn 200 triệu USD được đề xuất ở Scotland, do sự khác biệt về trợ cấp giữa Mỹ và châu Âu. Arrival, một công ty khởi nghiệp về xe điện (EV), năm ngoái cho biết họ muốn tập trung sản xuất ở Mỹ thay vì Anh, với lý do được ưu đãi thuế.

Mỹ, đang cung cấp 369 tỉ USD các khoản khuyến khích và tài trợ cho năng lượng sạch như một phần của Đạo luật Giảm lạm phát (IRA), đang tiếp nhận nguồn vốn đầu tư nước ngoài khổng lồ.

BMW - hãng ô tô danh tiếng của Đức - vừa động thổ một nhà máy pin mới ở bang South Carolina. Các công ty Hàn Quốc Hyundai và LG cũng công bố một nhà máy pin trị giá 4,3 tỉ USD ở Georgia. Panasonic của Nhật Bản đang xây dựng một nhà máy ở Kansas.

Công nhân tại địa điểm xây dựng nhà máy sản xuất pin Panasonic EV gần De Soto, Kansas, Mỹ (Ảnh: WSJ)

Phi toàn cầu hóa

Cuộc chạy đua trợ cấp đánh dấu những 'vết nứt' trong toàn cầu hóa - vốn từng phá vỡ các rào cản thương mại và đầu tư giữa các quốc gia trong nhiều thập kỷ.

Toàn cầu hóa đã biến các quốc gia và vùng lãnh thổ từng nghèo như Hàn Quốc và Đài Loan (Trung Quốc) thành những nền kinh tế phát triển, công nghệ cao, đưa hàng trăm triệu người thoát khỏi đói nghèo.

Người tiêu dùng phương Tây được tiếp cận hàng tiêu dùng giá cả phải chăng và mức sống cao hơn. Tiến bộ công nghệ và ý tưởng quản lý mới cũng di chuyển tự do hơn giữa các quốc gia, cùng với hàng hóa và nguồn tài chính.

Nhưng toàn cầu hóa cũng có cái giá của nó.

Mỹ và Tây Âu chứng kiến sự biến mất của nhiều khu vực phồn thịnh khi sản xuất dịch chuyển đến châu Á hoặc các quốc gia thuộc Liên Xô cũ. Mối quan tâm về vấn đề môi trường tăng cao khi nền kinh tế toàn cầu tiêu thụ nhiều tài nguyên thiên nhiên hơn. Một số nền kinh tế phải đối mặt với những đợt bất ổn khi tiền nước ngoài tràn vào và rút ra.

Theo các nhà kinh tế học, quá trình hội nhập toàn cầu suy giảm - dù là vì lý do an ninh quốc gia, cạnh tranh địa chính trị hay những lo lắng về chuỗi cung ứng - đều đi kèm với những vấn đề riêng của nó. Đặc biệt chịu rủi ro là các nền kinh tế nhỏ hơn, các nền kinh tế đang phát triển cần tiếp cận thị trường toàn cầu.

“Thế giới đang trở nên hướng nội hơn và quay lưng lại với thương mại và đầu tư mở”, David Loevinger, cựu quan chức Bộ Tài chính Mỹ hiện là giám đốc điều hành các thị trường mới nổi của công ty quản lý tài sản TCW Group, cho biết. “Châu Âu, Mỹ và Trung Quốc đang cạnh tranh trợ cấp và những người thua cuộc trong cuộc cạnh tranh đó là các nền kinh tế nghèo hơn với ít nguồn lực tài chính hơn”.

Việc phương Tây áp dụng chính sách công nghiệp có thể đặc biệt gây ảnh hưởng tiêu cực cho các quốc gia từng hy vọng khai thác việc áp dụng các công nghệ xanh để thúc đẩy sự phát triển kinh tế của họ.

Indonesia hy vọng sẽ biến nguồn tài nguyên niken của mình thành một ngành công nghiệp pin hàng đầu thế giới (Ảnh: WSJ)

Indonesia có tham vọng biến nguồn tài nguyên niken dồi dào của mình thành một ngành công nghiệp pin hàng đầu thế giới. Nhưng các quy định của Mỹ, được đưa trong IRA, từ chối trợ cấp cho pin EV có chứa một lượng lớn khoáng chất từ các quốc gia không phải là đối tác thương mại tự do của Mỹ. Indonesia nằm trong số đó.

“Chúng tôi có tất cả các nguồn tài nguyên thiên nhiên. Chúng tôi có nguồn nhân lực. Và chúng tôi là một quốc gia dân chủ. Đừng rời bỏ chúng tôi”, Arsjad Rasjid, người đứng đầu Phòng Thương mại và Công nghiệp Indonesia, cho biết trong một cuộc phỏng vấn.

Bên thắng cuộc

Là nước đi đầu trong cuộc đua trợ cấp, Mỹ đang chứng kiến sự bùng nổ đầu tư. Theo dữ liệu của Liên Hợp Quốc, Mỹ đã thu hút khoảng 22% vốn FDI toàn cầu trong năm ngoái, khiến nước này trở thành nước nhận vốn đầu tư hàng đầu thế giới. Con số này thấp hơn một chút so với mức 26% mà nó nhận được vào năm 2021, khi đầu tư toàn cầu phục hồi trở lại sau thời gian tạm lắng trong đại dịch, nhưng cao hơn đáng kể so với mức 13% mà nó nhận được vào năm 2019.

Chi tiêu cho xây dựng liên quan đến sản xuất đã tăng 76% trong tháng 5, so với cùng kỳ năm ngoái, lên 194 tỉ USD, dữ liệu của Cục điều tra dân số cho thấy.

Tại Anh, nguồn tài trợ dành cho Nexeon đã cho thấy sức mạnh đồng tiền áp đảo của Mỹ trong cuộc chơi. Ngoài số vốn tư nhân huy động được vào năm ngoái, Nexeon đã nhận được 2 triệu bảng Anh, khoảng 2,55 triệu USD, từ một quỹ công nghiệp EV của chính phủ Anh.

Vài tuần sau, 2 đối thủ đến từ Mỹ, Sila Nanotechnologies và Group14 Technologies, đều nhận được 100 triệu USD từ Bộ Năng lượng, theo chương trình hỗ trợ vốn cho ngành công nghiệp pin từng được công bố trong luật cơ sở hạ tầng năm 2021. Giống như Nexeon, những công ty này chế tạo vật liệu silicon để được sử dụng trong cực dương của pin nhằm làm tăng hiệu suất.

Công nhân tại Wolfspeed, một nhà sản xuất chất bán dẫn ở Durham, North Carolina, theo dõi bài phát biểu của Tổng thống Joe Biden trong tháng 3 (Ảnh: Getty)

EU cũng đang chuẩn bị tung ra gói hỗ trợ của riêng mình, nới lỏng các giới hạn trợ cấp mà các nước thành viên có thể cung cấp cho ngành công nghiệp. Đến năm 2030, EU kỳ vọng 40% công nghệ then chốt cần thiết cho quá trình chuyển đổi xanh được sản xuất trong khối, bao gồm thiết bị năng lượng mặt trời – một lĩnh vực hiện do Trung Quốc thống trị - tua-bin gió và pin.

Đường dây sản xuất pin của Mỹ, vốn được sử dụng để đo lường công suất từ các dự án đang hoạt động, đã tăng 67% kể từ khi IRA được công bố và hiện tương đương với quy mô của châu Âu, tăng 26% trong giai đoạn đó, theo ước tính của Benchmark Minerals Intelligence, một công ty dữ liệu có trụ sở tại Anh.

Những khối đồng minh mới

Chad Bown, một chuyên gia thương mại và cựu quan chức Ngân hàng Thế giới (WB), cho biết một giải pháp mà các quốc gia không thể cạnh tranh trong cuộc đua này có thể áp dụng là thu hút các đối tác thương mại giàu có và hưởng lợi từ các chính sách công nghiệp của họ - như Canada và Mexico đã thực hiện thông qua thỏa thuận thương mại tự do với Mỹ.

Chính phủ Indonesia đang tham gia vào Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương do Mỹ dẫn đầu, một hiệp định kinh tế mà họ hy vọng sẽ cải thiện khả năng tiếp cận thị trường cho khoáng sản của nước này.

Quang cảnh khu phức hợp chế biến niken do Harita điều hành ở Indonesia (Ảnh: WSJ)

Năm ngoái, Bộ trưởng Đầu tư Bahlil Lahadalia cho biết Indonesia sẽ tìm cách thành lập một tổ chức giống như OPEC đối với niken, một loại khoáng sản dùng để chế tạo pin EV mà Indonesia chiếm ưu thế trong sản xuất, nhằm phản ứng trước chủ nghĩa bảo hộ của các quốc gia sản xuất EV. Một tổ chức theo mô hình OPEC sẽ điều phối sản lượng niken để đảm bảo giá cao.

Giới phân tích nghi ngờ kế hoạch này, một phần vì các nhà sản xuất niken khác không muốn xa lánh các đối tác thương mại hùng mạnh như Mỹ và Trung Quốc.

Ý tưởng tương tự về một tổ chức giống OPEC gồm các nhà sản xuất lithium từng được các nhà lãnh đạo cánh tả ở Mỹ Latin đưa ra, nhưng chưa được thực hiện.

Indonesia và Zimbabwe đã áp đặt các hạn chế xuất khẩu đối với các khoáng sản như niken, bauxite và lithium, cùng với yêu cầu các công ty nước ngoài phải xây dựng cơ sở chế biến tại nước này như một điều kiện để xuất khẩu.

“Tôi không phải là người ủng hộ những chính sách này nhưng rõ ràng chúng rất phổ biến”, Simon Evenett, giáo sư về phát triển kinh tế và thương mại quốc tế tại ĐH St. Gallen ở Thụy Sĩ, cho biết. “Rõ ràng nó sẽ đẩy giá lên cao và nó sẽ làm tăng bất ổn và rủi ro”.

Theo Wall Street Journal

Huyền Chi