Phiến quân Syria lật đổ chính phủ, ông Assad tạm di chuyển tới Nga trong khi Trung Đông rung chuyển

Truyền thông Nga cho biết, Moscow đã trao tư cách tị nạn cho ông Assad và gia đình ông.

Được thực hiện bởi phe phiến quân với sự hậu thuẫn của Thổ Nhĩ Kỳ và có nguồn gốc từ chủ nghĩa thánh chiến Hồi Giáo dòng Sunni, vụ lật đổ chính quyền này đã đặt ra giới hạn mới lên khả năng Iran có thể cung cấp vũ khí cho đồng minh và khiến Nga vuột mất một căn cứ hải quân tại biển Địa Trung Hải.

Đối với người Syria, sự kiện này đã kết thúc cuộc chiến vốn đã đóng băng trong nhiều năm qua, với hàng trăm ngàn người đã thiệt mạng và nhiều thành phố bị san bằng cùng với nền kinh tế trì trệ dưới những lệnh trừng phạt từ quốc tế.

Chỉ huy lực lượng phiến quân Abu Mohammed al-Golani trước đám đông tại Nhà thờ Hồi Giáo Umayyad trung tâm Damascus đã phát biểu: "Có bao nhiêu người đã bị buộc phải sơ tán tới những quốc gia khác trên thế giới? Có bao nhiêu người phải trú trong lều trại? Có bao nhiêu người chết đuối ngoài biển?"

"Những người anh em của tôi, một trang sử mới đang được viết lên cho toàn khu vực, bắt đầu với chiến thắng ngày hôm nay".

Ông cho biết với nỗ lực miệt mài lao động, Syria có thể trở thành "ngọn hải đăng cho những quốc gia Hồi Giáo".

Chính quyền ông Assad – một chính quyền được thành lập kể từ khi cha của ông Assad giành quyền lực vào những năm 1960, khét tiếng là một chính quyền hà khắc với hàng trăm ngàn tù nhân chính trị – đã sụp đổ trong đêm.

Những tù nhân chính trị bàng hoàng và vui mừng tràn xuống đường sau khi phe nổi dậy phá vỡ những ổ khóa phòng giam của họ. Những gia đình đoàn tụ khóc trong vui mừng. Trong một đoạn video, những tù nhân mới được trả tự do đã chạy dọc những đường phố tại Damascus, giơ những ngón tay cho biết số năm mà họ đã bị giam giữ.

Một tù nhân hô lớn: "Chúng ta đã lật đổ được chính quyền này rồi!".

Bôi nhọ hình ảnh ông Assad

Trong hoàng hôn đầu tiên tại một Damascus không có ông Assad, những con đường dẫn tới thành phố này đều đã vắng bóng người, chỉ có những xe mô tô chở các tay súng và các phương tiện của phe nổi dậy dính đầy bùn.

Một số người bị phát hiện đã cướp bóc một trung tâm mua sắm trên tuyến đường dẫn từ Damascus tới biên giới Liban, nhét đồ đạc vào túi nhựa hoặc xe tải. Những chốt kiểm soát trải dài trên con đường dẫn tới Damascus đều bị bỏ trống. Những tấm poster có hình ảnh ông Assad đều bị xé phần mắt. Một chiếc xe tải của quân đội Syria bị phóng hỏa và bỏ lại trên con đường dẫn khỏi thành phố này.

Khói đen bốc lên từ khu dân cư Mazzeh, nơi quân đội Israel từ không kích nhằm vào các cơ quan an ninh quốc gia Syria.

Nhiều tràng súng nổ lên nhằm ăn mừng.

Các cửa hàng và nhà hàng đóng cửa sớm tuân thủ theo giờ giới nghiêm mà phe nổi dậy đặt ra. Trước khi lệnh này đi vào hiệu lực, nhiều người đã chậm rãi về nhà, trên tay mang theo bánh mới mua.

Phe nổi dậy đã cho biết lực lượng này đã tiến vào thủ đô mà không phát hiện có tín hiệu nào cho thấy lực lượng quân đội Syria được điều động. Hàng ngàn người trên xe hơi và đi bộ đã tập trung tại quảng trường chính tại Damascus, hô khẩu hiệu "Tự do".

Nhiều người đã xuất hiện quanh và di chuyển vào Điện Tổng thống Al-Rawda, và một số người đã rời khỏi đây, mang theo nội thất.

Liên hiệp phe nổi dậy Syria cho biết đang làm việc để hoàn tất quá trình chuyển giao quyền lực cho một cơ quan điều hành chuyển tiếp có quyền hành pháp.

Liên hiệp này đã cho biết trong một phát biểu: "Cuộc khởi nghĩa vĩ đại của Syria đã di chuyển từ giai đoạn đấu tranh lật đổ chính quyền Assad sang giai đoạn đấu tranh kiến thiết Syria phù hợp với sự hy sinh của đồng bào".

Mohammad Ghazi al-Jalali, thủ tướng dưới quyền Assad, đã kêu gọi đề ra bầu cử tự do và cho biết ông đã liên lạc với ông Golani để thảo luận về giai đoạn chuyển tiếp.

Ông Golani, lãnh đạo tổ chức từng là chi nhánh al-Qaeda nhưng đã mềm dẻo hóa hình ảnh nhằm xoa dịu các thành viên ngoại quốc và giáo phái thiểu số, khẳng định không có cơ hội nào để lùi bước.

Rung chuyển thế giới Ả Rập

Tốc độ diễn ra những sự kiện lần này đã choáng ngợp các chính phủ các nước Ả Rập, dẫn tới những lo ngại mới về khả năng có thêm những bất ổn mới xảy ra song song với cuộc chiến tại Gaza.

Tổng thống Mỹ Joe Biden, trong một bài phát biểu trên truyền hình, đã chúc mừng về thành quả lật đổ ông Assad, nhưng cũng công nhận đây là thời điểm nhiều rủi ro và bất ổn.

"Khi cân nhắc câu hỏi về những diễn biến tiếp theo, chính phủ Mỹ sẽ làm việc với các đối tác và những tổ chức chủ chốt tại Syria để giúp họ có cơ hội kiểm soát rủi ro".

Những người ủng hộ phe kháng chiến đã tới tập trung tại đại sứ quán Syria trên toàn thế giới, hạ cờ Syria của chính quyền ông Assad và giương cờ phe nổi dậy thay vào đó.

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cho rằng sự sụp đổ của chính quyền Assad là nhờ vào những cú đòn của chính quyền này nhằm vào Iran và đồng minh Hezbollah tại Liban những đối tác an ninh quan trọng của ông Assad.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron phát biểu: "Chính quyền man rợ đó cuối cùng cũng sụp đổ".

Khi thời điểm ăn mừng trôi qua, những lãnh đạo mới của Syria sẽ phải đối mặt với nhiệm vụ mang lại sự ổn định cho một quốc gia đa sắc tộc vẫn còn cần cứu trợ tới hàng tỷ USD.

Trong cuộc nội chiến nổ ra vào năm 2011 chống lại ông Assad, lực lượng Assad và đồng minh Nga đã san bằng nhiều thành phố. Cơn khủng hoảng tị nạn trên toàn Trung Đông là một trong những cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất trong lịch sự đương đại và đã gây bất ổn chính trị cho châu Âu trong năm 2015 sau khi hàng triệu người Syria tới đây tị nạn.

Trong những năm gần đây, chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ đã hậu thuẫn một nhóm nhỏ lực lượng nổi dậy tại miền Tây Bắc. Với khoảng 900 binh lính còn đóng quân tại Syria, Mỹ đã hậu thuẫn một liên minh do người Kurd dẫn đầu từng chiến đấu chống lại tổ chức thành chiến hồi giáo IS trong những năm 2014-2017.

Phe gánh chịu thất bại chiến lược lớn nhất là Nga và Iran, 2 chính quyền đã can thiệp sớm vào cuộc chiến nhằm giải cứu ông Assad, giúp ông giành lại phần lớn lãnh thổ và toàn bộ các thành phố lớn. 4 năm trước, chiến tuyến đã bị đóng băng sau khi Nga và Iran đã đi tới được một thỏa thuận với Thổ Nhĩ Kỳ.

Tuy nhiên việc Nga phải tập trung vào chiến dịch tại Ukraine và các đồng minh Iran chịu cú đòn hiểm sau khi cuộc chiến nổ ra tại Gaza – nhất là việc Hezbollah bị ảnh hưởng nghiêm trọng trong 2 tháng qua – đã khiến ông Assad không có được nhiều sự hỗ trợ.

Ngay cả khi ông Assad đã rời khỏi Syria, Israel vẫn tiếp tục không kích các mục tiêu liên quan tới chính phủ của ông và các đồng minh được Iran hậu thuẫn, bao gồm một mục tiêu tại Damascus mà Israel cáo buộc là nơi Iran sản xuất tên lửa. Ông Netanyahu nhận định việc chính quyền Assad sụp đổ có thể giúp Israel dễ dàng đạt được thỏa thuận ngừng bắn troa đổi con tin hơn.

Trong ngày Chủ Nhật, phe nổi dậy đã tràn vào đại sứ quán Iran. Bộ ngoại giao Iran khẳng định số phận của Syria phụ thuộc hoàn toàn vào người dân Syria.

Hezbollah đã rút toàn bộ lực lượng khỏi Syria trong ngày thứ Bảy.

Nguyễn Quang Minh (theo Reuters)