Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan: Nông nghiệp đô thị cần kiến tạo không gian xanh, bền vững, giàu cảm xúc

Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan, nguyên Bộ trưởng Bộ NN&PTNT (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) chia sẻ với phóng viên Báo Hànôịmới về vai trò, vị trí đặc biệt của nông nghiệp Thủ đô, nền nông nghiệp đô thị đa giá trị, gợi mở nhiều giải pháp đột phá cho “tam nông” của Hà Nội trong giai đoạn mới.

Tổng Biên tập Báo Hànôịmới Nguyễn Minh Đức tặng Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan ấn phẩm đặc biệt Báo Hànôịmới xuất bản nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam. Ảnh: Phan Anh

Xây dựng nền nông nghiệp đô thị đa giá trị

- Với đặc thù là Thủ đô, nông nghiệp Hà Nội cần định vị như thế nào trong giai đoạn hiện nay, thưa Phó Chủ tịch Quốc hội?

- Tôi cho rằng, ở Hà Nội, nông nghiệp cần được định hình với đa tầng giá trị, vừa bảo đảm lương thực, thực phẩm, vừa là giải pháp cho môi trường đô thị, vừa là kênh nuôi dưỡng văn hóa và cảm xúc con người.

Chúng ta hình dung, nếu đô thị hóa là dòng chảy tất yếu thì nông nghiệp chính là “dòng chảy ngược” giúp giữ lại sự mềm mại, bền bỉ cho thành phố. Tôi cho rằng, phát triển nông nghiệp của Hà Nội không đơn giản là “làm nhiều hơn”, mà phải là “làm khác đi”. Nghĩa là, chúng ta không chỉ quan tâm đến sản lượng, doanh thu, mà cần nhìn rộng hơn: Nông nghiệp là môi trường sống, là không gian văn hóa, là điểm tựa tinh thần của con người. Khi người dân đô thị bước ra khỏi nhà, chạm vào luống rau xanh hay trải nghiệm làng nghề hoặc đơn giản là tận hưởng sự trong lành từ cánh đồng ven đô..., thì đó là những giá trị không thể đo đếm đơn thuần. Nông nghiệp Thủ đô vì thế, vừa mang sứ mệnh nuôi dưỡng vật chất, vừa gánh trọng trách kiến tạo giá trị văn minh, nhân văn cho thành phố. Hà Nội nên đi theo con đường đặc biệt - kiến tạo nền nông nghiệp đô thị đa giá trị, nơi “tam nông” không chỉ là động lực kinh tế, mà còn là yếu tố định hình bản sắc và sự bền vững của một Thủ đô xanh, văn minh, hiện đại...

- Vậy, theo Phó Chủ tịch Quốc hội, Hà Nội nên bắt đầu từ đâu?

- Tôi nghĩ, trước hết, Hà Nội cần phân khúc rõ ràng: Ngoại thành và nội thành. Nếu làm tốt việc phân khúc, nguồn lực sẽ được phân bổ hợp lý, tránh lãng phí, tạo sự phát triển cân bằng.

Ngoại thành Hà Nội có diện tích đất đai, tài nguyên, đặc biệt là hệ thống làng nghề phong phú - điều kiện lý tưởng để phát triển nông nghiệp tích hợp, sản xuất hàng hóa quy mô lớn và nông nghiệp sinh thái. Ngoại thành hoàn toàn có thể trở thành “vành đai xanh” của Thủ đô, vừa cung ứng nguồn thực phẩm an toàn, vừa bảo tồn cảnh quan, sinh thái. Những mô hình trang trại hữu cơ, nông nghiệp công nghệ cao hay du lịch trải nghiệm gắn với làng nghề đều có thể phát triển.

Trong khi đó, khu vực nội thành lại có đặc thù khác. Nông nghiệp nội đô cần được định hình với sứ mệnh tạo giá trị tinh thần, góp phần làm mát đô thị, giảm khí thải, mang đến cho cư dân không gian sống cân bằng, gắn kết hơn với thiên nhiên. Có thể hình dung, nếu ngoại thành là “bàn tay” tạo ra lương thực, thực phẩm và gìn giữ cảnh quan, thì nội đô là “trái tim” nuôi dưỡng cảm xúc, văn hóa và lối sống xanh. Khi có sự phân khúc rạch ròi như vậy, nguồn lực đầu tư cũng sẽ được sử dụng hợp lý, tránh dàn trải, lãng phí; đồng thời, điều đó còn giúp các địa phương xây dựng bản sắc riêng, không rơi vào tình trạng “na ná” nhau, thiếu điểm nhấn...

- Phó Chủ tịch Quốc hội có thể chia sẻ thêm về ý tưởng này?

- Nông nghiệp nội đô chính là giải pháp xanh cho cuộc sống. Các mô hình “nông nghiệp ban công”, “nông nghiệp sân thượng” giúp làm mát không gian, giảm khí thải, cải thiện thoát nước. Quan trọng hơn, chăm sóc cây cối còn là liệu pháp tinh thần, giúp con người kết nối với thiên nhiên ngay trong lòng phố thị.

Trước hết, ở khía cạnh môi trường, những mô hình: “Vườn trên mái”, “ban công xanh”, “nông nghiệp sân thượng” có thể góp phần làm mát không gian sống, giảm hiệu ứng đảo nhiệt, cải thiện chất lượng không khí, giảm khí CO₂. Trong điều kiện đô thị hóa ngày càng mạnh mẽ, việc có thêm những mảng xanh chính là “thuốc bổ” cần thiết cho thành phố. Bên cạnh đó, hệ thống trồng cây trên mái còn có tác dụng cải thiện khả năng thoát nước, hạn chế úng ngập khi mưa lớn vốn là vấn đề nan giải của Hà Nội hiện nay.

Ở góc độ xã hội, nông nghiệp đô thị có thể như liệu pháp tâm lý. Khi người dân tự tay gieo hạt, chăm sóc cây cối, họ tìm thấy niềm vui, sự bình an, giảm bớt căng thẳng trong cuộc sống hối hả. Có thể nói, mỗi chậu cây, mảnh vườn rau nhỏ ngoài mang lại rau sạch, còn tạo cho con người cảm xúc hòa vào thiên nhiên, bồi đắp tình yêu cuộc sống...

Đột phá về mô hình và chính sách

- "Lợi ích kép” là khả thi. Vậy, Hà Nội nên làm gì, thưa Phó Chủ tịch Quốc hội?

- Theo tôi, Hà Nội cần đầu tư chiều sâu để chống "du lịch phong trào", ồ ạt nhưng thiếu bản sắc; cần tập trung vào chất lượng hơn số lượng. Mỗi địa phương cần xác định câu chuyện riêng và xây dựng sản phẩm du lịch có chiều sâu, độc đáo. Sự tham gia của các chuyên gia và cộng đồng là yếu tố then chốt. Chuyên gia giúp định hình sản phẩm, còn cộng đồng là người trực tiếp tham gia xây dựng, gìn giữ giá trị cốt lõi, bảo đảm tính chân thực và sức hấp dẫn lâu dài.

Kinh nghiệm từ thực tiễn, mọi ý tưởng mới mẻ dù hay đến đâu cũng cần “bà đỡ” để thành hình và phát triển. Trong nông nghiệp đô thị, “bà đỡ” đó là chính sách. Nhà nước nên tạo môi trường thuận lợi để sáng kiến, mô hình mới có thể nảy nở, trưởng thành, lan tỏa. Bên cạnh đó, cần ưu tiên hỗ trợ nguồn vốn ưu đãi cho các dự án khởi nghiệp; hỗ trợ kỹ thuật, chuyển giao công nghệ… để nông nghiệp đô thị không chỉ dừng ở quy mô hộ gia đình mà có thể phát triển thành các mô hình sản xuất, kinh doanh hiệu quả. Hà Nội cũng cần hỗ trợ về thị trường thông qua hình thành các chợ phiên nông sản xanh, các nền tảng thương mại điện tử để sản phẩm đến gần hơn với người tiêu dùng trong nước và quốc tế. Công tác truyền thông để người dân trân trọng sản phẩm nông nghiệp đô thị, góp phần xây dựng Thủ đô xanh cũng là yếu tố quan trọng. Như vậy, nông nghiệp không còn là chuyện riêng của nông dân, mà trở thành một phần trong văn hóa, cuộc sống đô thị...

Mô hình “vườn trên mái” của một khu nhà tại phường Hà Đông. Ảnh: Lộc Chung

- Để nâng tầm du lịch nông nghiệp bằng văn hóa, Phó Chủ tịch Quốc hội có gợi ý gì cho Hà Nội?

- Tôi cho rằng, du lịch nông nghiệp không chỉ là tham quan mà phải là trải nghiệm toàn diện - nơi nông sản sẽ được gắn với các giá trị văn hóa, lịch sử của địa phương. Để làm được điều này, cần đào tạo người dân trở thành "người kể chuyện", truyền tải được linh hồn của làng nghề, của nông sản. Khi thành công sẽ góp phần tăng thu nhập cho người dân địa phương và bảo tồn được những giá trị văn hóa truyền thống, tạo sự khác biệt cho du lịch Hà Nội...

Hãy thử hình dung khi du khách đến thăm một làng trồng sen, trong không gian nhìn ngắm ấy, được nghe người địa phương kể về tổ nghề, ký ức truyền đời, triết lý sống gắn liền với đất, với sen chắt chiu tinh túy đất trời... sẽ tạo hiệu ứng rất tốt. Hay khi bước vào cánh đồng ngoại thành Hà Nội, thay vì chỉ chụp ảnh, họ còn được thưởng thức những câu chuyện dân gian, làn điệu dân ca... Lúc ấy, du lịch nông nghiệp sẽ thăng hoa hơn, giá trị tăng hơn bởi thu nhập và cách bảo tồn văn hóa truyền thống...

Để làm được điều này, Hà Nội cần đào tạo kỹ năng cho người dân, giúp họ trở thành những “đại sứ văn hóa” ngay quê hương mình. Đồng thời, cần có sự đồng hành của các chuyên gia trong thiết kế sản phẩm gắn với câu chuyện riêng, độc đáo, không trùng lặp. Nói cách khác, muốn nâng tầm du lịch nông nghiệp, Hà Nội không thể chỉ bán cảnh quan, mà phải bán được câu chuyện văn hóa. Chỉ khi gắn kết được sản phẩm nông nghiệp với chiều sâu văn hóa và bản sắc, chúng ta mới có thể tạo sức hấp dẫn bền vững, trở thành “đặc sản” đối với du khách bốn phương...

- Để nông nghiệp đô thị Hà Nội phát triển xứng tầm, chính sách đi kèm và vai trò các bên liên quan ra sao, thưa Phó Chủ tịch Quốc hội?

- Như tôi đã chia sẻ, trước hết, Nhà nước cần đóng vai trò “bà đỡ” cho kinh tế sáng tạo; rất cần chính sách hỗ trợ tài chính, kỹ thuật, thị trường cho các dự án khởi nghiệp và mô hình công nghệ cho đến khi đạt hiệu quả, người dân có thể tự thực hiện. Về phía thành phố, cần tạo thị trường cho nông nghiệp đô thị. Chẳng hạn, người tiêu dùng phải chấp nhận mua sản phẩm từ nông nghiệp đô thị cao hơn một chút so với sản phẩm khác, bởi nó còn mang giá trị bảo vệ môi trường; hay như việc trả giá cao hơn cho một mớ rau được trồng tại chung cư cũng là cách giúp cho người cao tuổi tham gia làm nông nghiệp... Tức là, cần tạo được hệ sinh thái cho mô hình. Nếu không có cơ chế khuyến khích, sáng kiến sẽ khó đi vào cuộc sống. Mặt khác, khi trở thành trung tâm nông nghiệp đô thị đa giá trị, Hà Nội cũng cần tinh thần “dám nghĩ, dám làm”. Chính sách cần khuyến khích thử nghiệm, chấp nhận rủi ro. Song song đó, báo chí có vai trò rất quan trọng: Lắng nghe phản hồi từ người dân, truyền tải chính sách đến cơ sở, lan tỏa những mô hình tốt để cộng đồng học hỏi, nhân rộng...

Một vấn đề nữa, nông nghiệp đô thị cũng cần gắn với kinh tế tuần hoàn trong từng gia đình, với mô hình "bếp không rác". Thay vì vứt bỏ, phế phẩm sinh hoạt như bã cà phê, vỏ trứng... sẽ được tận dụng để tạo ra phân bón hữu cơ. Điều này không chỉ giúp giảm gánh nặng rác thải cho môi trường, mà còn tạo nguồn tài nguyên mới. Khi nhiều gia đình cùng thực hiện, sẽ hình thành một văn hóa sống xanh trong cộng đồng, góp phần giải quyết bài toán môi trường chung của thành phố. Nói một cách hình ảnh, nông nghiệp đô thị chính là “mảng xanh thông minh” của thành phố...

- Nhìn tổng thể, Phó Chủ tịch Quốc hội kỳ vọng điều gì ở nông nghiệp Thủ đô trong giai đoạn tới?

- Tôi tin rằng, khi nông nghiệp không đơn thuần là sản xuất, tạo của cải, vật chất mà còn chứa đựng một phần văn hóa, một giải pháp cho môi trường, một động lực kinh tế sáng tạo, Hà Nội sẽ thật sự kiến tạo được không gian sống xanh, giàu bản sắc. Đó mới chính là giá trị thiết thực của nông nghiệp Thủ đô.

Sự phát triển của “tam nông” Hà Nội trong giai đoạn tới sẽ khó thành công, nếu thiếu sự đồng lòng của chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng. Tinh thần "dám nghĩ, dám làm" của thành phố, các cơ quan chức năng cùng công dân Thủ đô sẽ là bệ phóng cho các ý tưởng sáng tạo. Chúng ta hoàn toàn hy vọng về một Hà Nội xanh, thông minh, hiện đại, giàu bản sắc, ngày càng phát huy sứ mệnh "trái tim của cả nước" đầy sức sống, yêu hòa bình, lắng đọng những giá trị đẹp của dân tộc Việt Nam.

- Trân trọng cảm ơn Phó Chủ tịch Quốc hội!

Thanh - Mai thực hiện