Phong tục đón xuân đậm đà bản sắc Dao Tiền

Phụ nữ Dao Tiền tự hào trong trang phục truyền thống.

Vượt qua những con đường quanh co giữa đá núi, chúng tôi đến với bản làng của đồng bào dân tộc Dao Tiền, ở xã Kim Hỷ, huyện Na Rì. Đón chúng tôi là cụ ông Bàn Triều Vánh, mái tóc bạc phơ và giọng nói sang sảng ngân nga, như một khúc nhạc của núi rừng. Cụ Vánh là thầy cúng có tiếng của đồng bào Dao tiền ở đây và cả một số tỉnh lân cận như Cao Bằng, Tuyên Quang.

Vào những ngày giáp Tết, bản làng luôn được bao phủ bởi một lớp sương mờ, kéo dài từ sáng cho đến tận khi mặt trời lên, vén bức màn mùa đông lạnh giá. Từ ngày 15 tháng Chạp, gia đình cụ Vánh đã bắt tay vào công việc chuẩn bị Tết. Hôm nay, con trai của cụ đang tất bật dọn dẹp, sửa sang lại hàng rào. Những ngày này, ánh nắng mùa đông yếu ớt lướt qua khe lá, nhảy nhót cùng bước chân phụ nữ Dao Tiền lên rừng hái lá dong. Bên hiên nhà, các bà, các mẹ vẫn miệt mài thêu những đường chỉ cuối cùng trên bộ trang phục, chuẩn bị cho một năm mới đẹp xinh.

Những tờ giấy đỏ may mắn được lưu giữ cả một năm tại gia đình ông Vánh.

Khi Tết đến gần, không khí vui tươi đã bao phủ khắp bản làng. Từ ngày 25 tháng Chạp, các gia đình trong thôn bắt đầu thịt lợn. Những thanh niên khỏe mạnh hợp thành từng tốp nhỏ, đi thịt lợn giúp bà con khắp bản. Lợn sau khi được làm sạch sẽ, sẽ chia ra thành từng phần nhỏ, để làm thịt áp chảo, làm lạp sườn, phần để ướp muối treo gác bếp... Mâm cỗ ngày Tết được gia chủ chuẩn bị rất công phu, thịnh soạn, dâng lên bàn thờ tổ tiên. Lúc này, một chén rượu thơm được rót, báo rằng năm qua con cháu nuôi được con lợn ngon, nay mời tổ tiên về chứng giám.

Có thịt lợn mới, đồng bào Dao Tiền bắt tay vào công việc gói bánh Tết, những chiếc bánh chưng, bánh chuối và giò là các món ăn không thể thiếu. Giò tự bó mà bà con hay gọi là bánh giò là món đặc trưng của đồng bào nơi đây. Giò được làm từ thịt lợn ba chỉ, ướp gia vị đậm đà, thêm hành lá, rau mùi, và dùng lá dong gói lại. Sau khi luộc kỹ, giò sẽ được ép bằng cây vầu để cho mỡ chảy hết, đem treo lên cho khô. Khi thưởng thức, giò có hương thơm của lá dong, vị ngậy của thịt và mùi thanh mát của rau củ, tạo nên một hương vị đặc biệt của bữa cỗ Tết sum vầy và đầm ấm.

Ngày 30 Tết, không khí xuân mới đã phủ kín từng ngôi nhà, từng mái lá. Cả bản rộn ràng tiếng cười nói, tiếng gọi nhau chuẩn bị đón năm mới. Những người già trong bản tỉ mẩn cắt giấy đỏ thành những phiến nhỏ để dán lên khắp nơi trong nhà, với niềm tin rằng màu đỏ mang lại may mắn và tài lộc. Tết đến, không chỉ con người mà cả đồ vật, gia súc, gia cầm trong nhà cũng được trang hoàng. Trước cửa nhà, trên bàn thờ, đồ đạc, xe cộ… đều được trang trí bằng giấy đỏ, cầu mong một năm mới an lành. Đặc biệt hơn, chuồng gia súc, gia cầm không chỉ dán giấy đỏ mà còn được treo thêm một chiếc bánh có hình như bánh chưng, nếu là chuồng gà thì bên trong là thóc, ngô, nếu là chuồng lợn sẽ gói cám, còn chuồng trâu sẽ là bánh chuối.

Nhà cửa được dọn dẹp sạch sẽ, hoa đào khoe sắc, bàn thờ được bày biện cẩn thận với bánh chưng, bánh chuối, hoa đào và những món ăn ngon. Gia chủ sẽ thắp hương, mời tổ tiên về ăn Tết, sum họp cùng con cháu. Đúng vào thời khắc giao thừa, mâm cỗ đầy đủ với bún ép tay, gà luộc, thịt áp chảo và giò sẽ được dâng lên mời tổ tiên mừng năm mới

Giao thừa qua, mọi người trong gia đình vẫn quây quần bên bếp lửa ấm, nhấp chén chè xanh, chúc nhau những lời tốt đẹp. Câu chuyện đầu năm chủ yếu xoay quanh những điều may mắn sắp tới. Những người già thì lặng lẽ ngồi nghe tiếng gió rì rào, mong đợi khoảnh khắc đặc biệt khi tiếng gà gáy báo hiệu đất trời thức giấc. Từ lúc 4h sáng, mỗi gia đình đều bày một bàn thờ nhỏ, với ống hương, nước gừng đường và một bó đuốc. Chủ nhà sẽ thắp hương, gọi tổ tiên mang phúc lộc về và cởi bỏ những điều không may. Sau khi cúng xong, chủ nhà sẽ đốt đuốc, ra khỏi nhà và đi về hướng đại lợi nhất với niềm tin ánh đuốc sáng sẽ xua đuổi hết tà ma, đen đủi, mang lại những điều tốt lành trong năm mới. Ngọn đuốc ấm áp sẽ chiếu sáng, dẫn lối đến những cành hoa mận trắng, mang lại lộc cho gia đình.

Khi quay trở lại, chủ nhà sẽ đem về một cành hoa mận. Các nhánh hoa sẽ được dâng lên bàn thờ, cắm ở cửa nhà, cài vào bồ thóc, chuồng gia súc… Đó là cách để gia đình cầu mong tài lộc, sự sung túc trong năm mới. Cuối cùng, gia chủ sẽ báo cáo với tổ tiên rằng lễ đã xong, cảm ơn các cụ đã phù hộ và mong xuân mới sẽ mang lại tài lộc, thịnh vượng, mùa màng bội thu. Bát nước gừng ấm sẽ chia cho mọi người trong nhà cùng uống, tượng trưng cho việc nhận lấy điều may mắn, ấm áp và miễn nhiễm với những điều không vui.

Cụ Vánh tỉ mẩn ghi lại các phong tục truyền thống vào những cuốn vở bằng giấy bản.

Sáng mùng 1 Tết, gia đình đồng bào Dao tiền sẽ cùng nhau ngồi bên mâm cỗ đón Tết, dành trọn thời gian cho những người thân yêu. Mùng 2 Tết, các gia đình có điều kiện sẽ chuẩn bị một mâm lễ đơn giản gồm thịt gà, thịt lợn, đón thầy về làm lễ cầu tài lộc cho cả năm. Lễ cầu tài lộc này chỉ được thực hiện trước ngày 15 tháng Giêng, để năm mới thực sự thuận buồm xuôi gió.

Từ mùng 2 trở đi, đồng bào sẽ đi thăm bà con, chúc Tết người thân, bạn bè và lên nương rẫy khai Xuân theo lời thầy đã xem cho từng gia đình. Đến mùng 4, mọi người lại làm lễ hạ bàn, thông báo với tổ tiên rằng năm mới đã qua 4 ngày, con cháu xin phép đi làm, mong các cụ phù hộ cho công việc thuận lợi, mùa màng bội thu.

Một mùa xuân mới lại đến, mang theo những yêu thương, hy vọng, như khúc hát vui tươi của đồng bào Dao Tiền vang vọng trong không gian rừng núi. Phong tục đón Tết nơi đây không chỉ là những nghi lễ, món ăn cổ truyền giản dị, mà còn là sự kết nối của quá khứ với hiện tại, là tấm lòng kính trọng tổ tiên và sự biết ơn đối với đất trời. Tết đến, mọi người quây quần bên nhau, chúc cho nhau những điều tốt đẹp nhất, trong không khí đầm ấm, an lành.

Trong dòng chảy hối hả của thời gian và sự phát triển của xã hội, những phong tục ấy vẫn giữ được hồn cốt, truyền thống của một cộng đồng, một dân tộc. Mong rằng, những giá trị này sẽ tiếp tục được bảo tồn và phát triển, như những làn sóng xuân vỗ về ngọn núi, mãi mãi vang vọng trong lòng mỗi người con đất Việt./.

Bích Phượng