Phong tục dựng nhà và thủ tục vào nhà mới của người Nùng Vẻn

Phong tục dựng nhà

Liên quan đến tâm linh, trong những việc của gia đình, người Nùng Vẻn đều đến nhà thầy tào để xem ngày tốt mới tiến hành mọi việc. Khi dựng nhà mới người chủ gia đình của người Nủng vẻn sẽ đến gặp thầy tào, nhờ thầy chọn ngày cho gia đình để dựng nhà, được ngày đẹp thì động thổ. Trước lễ động thổ gia đình chuẩn bị lễ nhờ ông người chủ gia đình họ Vương trong xóm vào miếu làm lễ báo thần thổ công. Sau khi cúng thổ công, đồ cúng được mang về đặt nguyên cả lễ cạnh vị trí dựng nhà mới, gia chủ cử một người trông coi mâm cúng, thường xuyên châm hương liên tục không để hương tắt trên mâm lễ cho đến chiều tối, khi thợ dựng nhà kết thúc công việc. Việc này với ý nghĩa cầu xin thần thổ công che chở cho những người thợ hoàn thành việc dựng nhà được an toàn, không bị tai nạn, xin thổ công canh giữ ngăn không cho ma xấu vào nhà…

Người Nùng Vẻn có tục khi chuẩn bị dựng nhà, chủ nhà đến từng nhà quanh xóm để mời mong hàng xóm bỏ công việc gia đình đến giúp dựng nhà. Những người được nhờ sẽ đến và mang theo dụng cụ lao động (dao, búa, dục…).

Người Nùng Vẻn còn có phong tục dựng nhà xong sẽ làm bánh dày mời những người dựng nhà ăn cho đỡ đói và cũng là lời cảm ơn của gia chủ đối với những người đã đến giúp việc.

Lúc dựng nhà người Nùng Vẻn có tập tục họ hàng người thân sẽ mang rượu gạo (pang khẩu lẩu) đến để góp giúp gia chủ dựng nhà mới.

Khi ngôi nhà hoàn thành người Nùng Vẻn chuẩn bị để vào nhà mới. Theo phong tục của người Nùng Vẻn vào nhà mới gồm hai ngày, một ngày gia chủ dọn đồ vào nhà, một ngày sau sẽ dọn bàn thờ (đưa gia tiên vào ngụ ở nhà mới).

Người Nùng Vẻn bên ngôi nhà sàn truyền thống ở xóm Cà Tiểng, xã Tổng Cọt.

Ngày dọn đồ vào nhà (tiếng Nùng Vẻn: Khẩu tả mản)

Chọn được ngày lành tháng tốt, gia chủ nhờ anh em họ hàng đến để làm thủ tục vào nhà mới. Người được nhờ gồm bảy người, đều đã có gia đình, trong đó phải có bốn nam giới. Bốn nam giới phải là người ngoài họ, khỏe mạnh, tính xởi lởi, dễ chịu, có gia đình (phải có vợ, nếu chưa có con cũng được), ba người còn lại là nam hay nữ đều được, là người có gia đình, con cái đề huề, gia đình yên ấm nhờ họ cùng gia chủ xông nhà. Người nhà chuẩn bị ba gánh đồ chứa lương thực như: ngô, đỗ, thóc, gạo nếp, gạo tẻ, các loại giống: lạc, gừng, khoai sọ... Theo giờ đã định, gia chủ cùng người nhà và những người được mời xông nhà mới gánh đồ tiến vào cửa chính, ba người gánh lương thực đặt ba gánh đồ ở giữa nhà. Bốn nam giới khỏe mạnh tiến đến bếp chụm củi, châm lửa cho cháy to, vừa châm vừa hô to: “Khẩu tả mản, sáp pỉ, phi cha hán, tà ôn sấy lền” có nghĩa là: Vào nhà mới, lửa cháy to, nhà ấm cúng, rồi rót rượu vào bốn chén ở bốn góc bếp cùng nhau nâng chén uống cạn rồi bắt đầu làm thủ tục “Lày cỏ”, bốn thanh niên vừa đưa tay lày cỏ vửa hô to: “Lày cỏ phình án” (lày cỏ bình an). Thủ tục “lày cỏ” với ý nghĩa mang bình an yên ấm cho gia chủ trong ngôi nhà mới. Sau đó người nhà sẽ dọn hai mâm cơm ở quanh bếp cùng ăn uống linh đình trong nhà mới. Sau thủ tục này, gia chủ dọn đồ đạc sinh hoạt vào nhà, sắp xếp bài trí trong nhà gọn gàng, các thành viên trong gia đình cùng sinh hoạt trong ngôi nhà mới.

Ngày đón gia tiên vào nhà mới (Dẳng khay tàn khẩu tả mản)

Sau khi dọn đồ vào nhà mới, người Nùng Vẻn sẽ nhờ thầy tào chọn ngày tốt để đón gia tiên vào nhà, mời anh em họ hàng, làng xóm đến chung vui mừng nhà mới. Ngày này người Nùng Vẻn lập bàn thờ trong nhà. Thực hiện thủ tục đón gia tiên là thầy tào. Thầy sẽ làm thủ tục quét nhà để tiễn những vong linh lai vãng ra khỏi ngôi nhà mới, đón gia tiên vào nhà, cầu mong gia tiên phù hộ cho gia chủ bình an, làm lễ cầu an cho các thành viên của gia chủ, cầu cho gia chủ làm ăn may mắn, thu hoạch mùa màng bội thu. Xong thủ tục của thầy tào, gia chủ sắp cỗ mời khách, mọi người cùng ăn uống chúc mừng gia chủ có ngôi nhà mới khang trang, chúc gia chủ phúc lộc đầy nhà, nhà cửa êm ấm, hạnh phúc. Trong ngày mừng nhà mới lần hai theo phong tục của người Nùng Vẻn, những người được mời đến đều mang gạo, rượu, tiền đến để mừng cho gia chủ.

Ngày nay với sự đổi thay của cuộc sống, đồng bào các dân tộc thiểu số chịu ảnh hưởng của lối sống hiện đại, nhưng thủ tục vào nhà mới vẫn được người Nùng Vẻn ở Cà Tiểng gìn giữ, dịp vào nhà mới là để anh em họ hàng hàn huyên, gắn kết tình thân, thắm đượm tình làng nghĩa xóm. Đây là nét đẹp văn hóa mang đậm bản sắc riêng biệt của người Nùng Vẻn nơi đây.

Ngân Hà