Qua ba lần khói lửa, hai lần nhận anh hùng

Từ chân đèo Mang Yang

Trung đoàn 95 ra đời ngày 23-8-1945 tại Quảng Trị, có nhiệm vụ bảo vệ chính quyền cách mạng non trẻ vùng Bình-Trị-Thiên. Từ đây, Trung đoàn đã lập nhiều chiến công xuất sắc ở Nam Đông, Sen Bàng, Mỹ Hòa, Hang Bò... xây dựng nên truyền thống vẻ vang “Đoàn kết-Kiên cường-Thần tốc-Táo bạo-Quyết thắng”.

Trận địa phòng không của Trung đoàn 95 trên “Cánh cửa thép Chư Thoi” năm 1972. Ảnh tư liệu

Cuối năm 1965, Trung đoàn 95 hành quân trong đội hình Sư đoàn 325B vượt Trường Sơn vào chiến trường Tây Nguyên. Trận đầu ra quân, Trung đoàn đã hoàn thành tốt nhiệm vụ, tiêu diệt và bắt sống toàn bộ quân địch tại căn cứ A Sầu, giải phóng khu vực Tây Thừa Thiên. Trận này góp phần mở rộng hành lang Đường Hồ Chí Minh, tạo thuận lợi cho việc vận chuyển lương thực, vũ khí và lực lượng chi viện cho chiến trường miền Nam.

Cuối năm 1966, Đảng ủy, Bộ tư lệnh Mặt trận Tây Nguyên quyết định tách Trung đoàn 95 từ Sư đoàn 325B thành Trung đoàn chủ lực tại chỗ, độc lập tác chiến, chuyên đánh giao thông trên các tuyến huyết mạch từ duyên hải lên cao nguyên Trung phần; địa bàn chủ yếu trên trục đường giao thông chiến lược 19, khu vực đèo Mang Yang, phía Đông thị xã Pleiku. Đây là giai đoạn Trung đoàn trải qua nhiều thử thách. Xa Bộ tư lệnh Mặt trận, xa hậu phương, cấp trên chỉ hướng dẫn cho vùng đứng chân trên bản đồ, còn đường đi Trung đoàn phải tự mở, chiến trường Trung đoàn tự lựa chọn và tự xác định cách đánh. Cùng với đó, Trung đoàn phải tự tìm lương thực, thực phẩm. Từ hoàn cảnh đó đã tạo cho cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn bản lĩnh vững vàng, ý chí tự lực, tự cường và hình thành những phẩm chất trung thực, thủy chung nghĩa tình sâu đậm.

Khắc phục mọi khó khăn, thiếu thốn, từ năm 1967 đến 1970, Trung đoàn tổ chức nhiều trận đánh giao thông đạt hiệu quả. Vừa đánh địch trên đường, Trung đoàn vừa tiêu diệt các đồn bốt chốt đóng ven đường. Khu vực đèo Mang Yang, nơi có Đường 19 đi qua, đã trở thành con đường kinh hoàng của địch. Những đòn đánh cắt Đường 19 không chỉ gây tổn thất vật chất mà còn tạo nên sự bất ổn định kéo dài trong nội bộ địch.

Một trong những trận đánh làm nên tên tuổi của Trung đoàn 95 là cuộc giữ chốt Chư Thoi kéo dài suốt 68 ngày đêm trong mùa khô năm 1972. Để tạo thuận lợi cho hướng chính của Chiến dịch Đăk Tô-Tân Cảnh, Trung đoàn được giao nhiệm vụ đánh cắt giao thông trên Đường 14 đoạn từ Ninh Đức đến Chư Thoi dài gần 20km, chia cắt quân địch từ thị xã Pleiku lên Kon Tum. Suốt 68 ngày đêm chiến đấu liên tục trong mưa bom bão đạn, thiếu thốn lương thực, đạn dược... nhưng cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn vẫn kiên cường bám trận địa, biến Chư Thoi thành “Cánh cửa thép” trên Đường 14.

Trong Chiến dịch Tây Nguyên năm 1975, một lần nữa Trung đoàn được cấp trên tin tưởng giao nhiệm vụ đánh cắt giao thông trên Đường 19, đoạn từ Mang Yang đến Lệ Trung để chia cắt địch và nghi binh, tạo thế cho Chiến dịch giải phóng Tây Nguyên. Trong Chiến dịch Hồ Chí Minh, Trung đoàn cùng một số đơn vị của Quân khu 5 phối hợp với lực lượng hải quân giải phóng đảo Trường Sa, đảo Phú Quý và các đảo phía Nam của Tổ quốc, góp phần thu non sông về một mối. Với những chiến công xuất sắc trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Trung đoàn vinh dự được Đảng, Nhà nước tuyên dương đơn vị Anh hùng LLVT nhân dân lần thứ nhất.

Đến hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ quốc tế

Cuối năm 1975, Trung đoàn tách khỏi đội hình Quân đoàn 3 về trực thuộc Quân khu 5, vừa ổn định tổ chức, xây dựng đơn vị, vừa làm nhiệm vụ tuyên truyền vận động quần chúng, xây dựng cơ sở chính trị, truy quét FULRO. Cũng giai đoạn này, thực hiện chiến lược của Đảng và Nhà nước về chủ trương phát triển kinh tế ở Tây Nguyên gắn với củng cố quốc phòng, an ninh, Trung đoàn được bổ sung vào Đoàn 331 (tiền thân của Binh đoàn 15 ngày nay). Từ một đơn vị thuần tác chiến, Trung đoàn đã dần làm quen với nhiệm vụ dân vận, kinh tế-kỹ thuật. Cán bộ, chiến sĩ lội suối, phát rẫy, dựng đập, kéo điện, mở đường; nhiều công trình hạ tầng ở vùng sâu, vùng xa được xây dựng, trong đó có công trình thủy lợi đập Đăk Ui. Đập Đăk Ui đã làm hồi sinh, biến một vùng đất rộng lớn bị bom đạn cày xới trong chiến tranh trở thành vùng đất trù phú, góp phần to lớn vào sự phát triển kinh tế-xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh của địa phương.

Ban liên lạc cựu chiến binh Trung đoàn 95 trao Kỷ niệm chương tặng các gia đình liệt sĩ Trung đoàn 95. Ảnh: MINH TÂM

Cuối năm 1978, Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương ra nghị quyết và thông qua kế hoạch, quyết tâm đánh bại hoàn toàn chiến tranh xâm lược của tập đoàn Pol Pot-Ieng Sary ở biên giới Tây Nam; giúp nhân dân Campuchia thoát khỏi thảm họa diệt chủng. Trung đoàn 95 lúc này trong đội hình Sư đoàn 307 mới được thành lập là đơn vị chủ công, đã thực hành thọc sâu theo Đường 19, tiêu diệt quân địch ở Banlung, Lumphat, đến thị xã Stung Treng; vượt sông Mê Công giải phóng thị xã Tà Beng, thị xã Cheom Ksan, đền Preah Vihear sát biên giới Thái Lan. Sau đó là 10 năm liên tục Trung đoàn làm nhiệm vụ quốc tế giúp cách mạng Campuchia. Với những chiến công đặc biệt xuất sắc lập được trong những năm hoạt động trên chiến trường Campuchia, Trung đoàn được Đảng, Nhà nước tuyên dương danh hiệu đơn vị Anh hùng LLVT nhân dân lần thứ hai. Trong lịch sử 80 năm qua, đơn vị còn có 7 tập thể và 3 cá nhân được tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân và hàng nghìn cán bộ, chiến sĩ được tặng các phần thưởng cao quý. Đặc biệt, nhân dịp kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống (23-8-1945 / 23-8-2025), Trung đoàn được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Bảo vệ Tổ quốc hạng Nhất.

Đi qua khói lửa chiến tranh, các thế hệ cựu chiến binh của Trung đoàn thành lập các ban liên lạc bạn chiến đấu để duy trì sinh hoạt truyền thống, thăm hỏi, hỗ trợ nhau lúc khó khăn, đau ốm, cùng góp công sức thực hiện chính sách hậu phương Quân đội, tìm kiếm, đưa hàng chục hài cốt liệt sĩ về quê hương, cung cấp thông tin cho thân nhân liệt sĩ. Trong đội ngũ Trung đoàn, nhiều đồng chí đã trưởng thành trên những cương vị công tác mới; lớp cán bộ, chiến sĩ đi đầu đánh Mỹ, diệt ngụy, làm nhiệm vụ quốc tế năm xưa trở lại ruộng đồng, công trường, nhà máy và cuộc sống đời thường trên khắp mọi miền đất nước. Dù ở cương vị công tác nào và ở vùng quê nào, tình đồng đội “95” vẫn luôn gần gũi, thân thương.

Thiếu tướng Nguyễn Văn Chỉnh, nguyên Phó tư lệnh Quân khu 2