Quan hệ Ấn Độ và Trung Quốc ấm lên giữa biến động địa chính trị

“Điệu tango Rồng-Voi”

Ngày 18/8, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi đã có cuộc gặp với Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị trong chuyến thăm 2 ngày đến quốc gia Nam Á này. Tại cuộc gặp, ông ca ngợi “sự tôn trọng lợi ích và sự nhạy cảm của nhau” và “tiến triển ổn định” trong quan hệ song phương.

Theo tuyên bố từ Bộ Ngoại giao Trung Quốc, hai bên đã đồng ý nối lại các chuyến bay thẳng - nhắc lại cam kết đã đưa ra vào tháng 1 - cũng như cấp thị thực cho các nhà báo và tạo điều kiện cho các hoạt động trao đổi kinh doanh và văn hóa.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi gặp nhau bên lề Hội nghị thượng đỉnh BRICS tại Kazan, Nga, ngày 23/10/2024. Ảnh: China Daily.

Trên mạng xã hội, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi đã lưu ý về "sự tôn trọng lợi ích và sự nhạy cảm của nhau", trong khi Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết hai nước đã bước vào "con đường phát triển ổn định" và nên "tin tưởng và hỗ trợ" lẫn nhau.

Trong các cuộc gặp, cả hai bên đã công bố các biện pháp xây dựng lòng tin: nối lại các chuyến bay thẳng, đơn giản hóa thủ tục thị thực và tạo thuận lợi cho thương mại biên giới. Vào tháng 6, Bắc Kinh đã cho phép khách hành hương từ Ấn Độ đến thăm các thánh địa ở Tây Tạng. Hai nước cũng nhất trí tìm kiếm một giải pháp "thu hoạch sớm" cho một số khu vực biên giới dài tranh chấp, vốn là nguồn gốc lớn nhất gây ra căng thẳng lịch sử giữa hai nước, bao gồm cả cuộc chiến tranh năm 1962.

Quan hệ giữa hai cường quốc hạt nhân đã xuống dốc vào năm 2020 khi một cuộc tranh chấp biên giới ở dãy Himalaya xa xôi trở nên đẫm máu. Binh lính hai nước đã giao tranh tay đôi trong một cuộc bạo lực tồi tệ nhất giữa hai nước láng giềng trong nhiều thập kỷ, với số thương vong chính thức là 20 binh sĩ Ấn Độ và bốn binh sĩ Trung Quốc.

Kể từ đó, hai bên đã tổ chức một loạt các cuộc đàm phán để hạ nhiệt tình hình. Tháng 10 năm ngoái, Thủ tướng Modi và Chủ tịch Tập Cận Bình đã có cuộc gặp đầu tiên sau 5 năm tại Kazan, Nga. Cả hai bên vẫn tiếp tục củng cố biên giới, nhưng đã nhất trí về một hiệp ước tuần tra biên giới và rút thêm lực lượng.

Bộ Ngoại giao Ấn Độ hôm 20/8 cho biết ông Vương Nghị cũng đã gặp Bộ trưởng Ngoại giao Ấn Độ Subrahmanyam Jaishankar và Cố vấn An ninh Quốc gia Ajit Doval, và thảo luận về "giảm leo thang, phân định và các vấn đề biên giới". Truyền thông nhà nước Trung Quốc mô tả cuộc thảo luận là đồng ý "tìm hiểu khả năng thúc đẩy các cuộc đàm phán phân định biên giới".

Ông Modi cũng chính thức nhận lời mời của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tham dự hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải tại Thiên Tân - một nhóm khu vực do Trung Quốc và Nga dẫn đầu, được nhiều nhà phân tích coi là nhằm mục đích chống lại ảnh hưởng của Mỹ tại châu Á - dự kiến diễn ra vào cuối tháng này. Đây sẽ là chuyến thăm Trung Quốc đầu tiên của ông Modi sau hơn 7 năm.

"Những thất bại mà chúng ta đã trải qua trong vài năm qua không vì lợi ích của người dân hai nước. Chúng tôi rất vui mừng khi thấy sự ổn định hiện đang được khôi phục ở biên giới", ông Vương Nghị phát biểu hôm 18/8, đề cập đến các cuộc đụng độ ở Galwan, nơi bốn binh sĩ Trung Quốc cũng đã thiệt mạng.

Đầu năm nay, Chủ tịch Tập Cận Bình đã kêu gọi mối quan hệ Trung-Ấn mang hình thức "điệu tango Rồng - Voi" - ám chỉ loài vật thường được coi là biểu tượng của hai cường quốc châu Á.

Sana Hashmi, thành viên của Quỹ Giao lưu Đài Loan-Châu Á, chia sẻ với Al Jazeera rằng những nỗ lực nhằm giảm thiểu căng thẳng và khác biệt giữa Ấn Độ và Trung Quốc đã được tiến hành trong một thời gian.

“Chính sách thuế quan của Mỹ và cách tiếp cận có lợi đối với Pakistan, đối thủ của New Delhi đã khiến Ấn Độ không còn lựa chọn nào khác ngoài việc giảm số lượng đối thủ, bao gồm cả Trung Quốc,” Sana Hashmi, một thành viên của Quỹ Trao đổi Đài Loan -Châu Á, nói trên kênh Al Jazeera.

Năm 2025, Mỹ đã hai lần tiếp đón Tổng tham mưu trưởng quân đội Pakistan Asim Munir bao gồm cả cuộc gặp chưa từng có tiền lệ tại Nhà Trắng với ông Trump. Tổng thống Mỹ cũng nhiều lần tuyên bố rằng ông đã làm trung gian cho lệnh ngừng bắn chấm dứt giao tranh giữa Ấn Độ và Pakistan vào tháng 5, mặc dù New Delhi phủ nhận việc Washington đóng vai trò trung gian.

Ông Trump đã áp đặt thêm mức thuế 25% - ngoài mức thuế 25% trước đó - đối với hàng hóa của Ấn Độ, viện dẫn lý do Ấn Độ tiếp tục nhập khẩu dầu thô từ Nga. Ông không áp đặt mức thuế như vậy đối với Trung Quốc, nước mua dầu thô lớn nhất của Nga.

Biswajit Dhar, một nhà kinh tế thương mại, cho biết mức thuế của ông Trump đang gây ra sự điều chỉnh ở châu Á. "Tốc độ cải thiện trong quan hệ Ấn Độ-Trung Quốc chắc chắn đã tăng tốc trong vài tháng qua", ông nói. "Dường như có một sự thay đổi thực sự trong mối quan hệ này", ông nói thêm, "và điều này sẽ còn tiếp diễn".

Xuất hiện khối thương mại châu Á mới?

Các chuyên gia chính trị và kinh tế cũng lưu ý rằng khi quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc ấm lên có thể làm giảm bớt tác động của thuế quan Mỹ đối với cả hai bên.

Việc Washington dỡ bỏ rào cản đối với các mặt hàng xuất khẩu chủ chốt của Ấn Độ, việc tiếp cận thị trường Trung Quốc, thương mại xuyên biên giới thông suốt hơn và mạng lưới chuỗi cung ứng hợp tác sẽ giúp New Delhi giảm sự phụ thuộc vào thị trường Mỹ.

Trong giai đoạn 2024-2025, Ấn Độ ghi nhận thâm hụt thương mại 99,2 tỷ USD với Trung Quốc, được hỗ trợ bởi sự gia tăng nhập khẩu hàng điện tử. Bắc Kinh là đối tác thương mại lớn nhất của Ấn Độ sau Mỹ - tuy nhiên, thâm hụt thương mại của Ấn Độ với Trung Quốc lại gần gấp đôi so với Mỹ.

Trung Quốc đang cố gắng thu hút Ấn Độ và đã ám chỉ rằng họ sẽ tạo điều kiện tiếp cận thị trường rộng hơn cho hàng hóa Ấn Độ, bà Hashmi cho biết. "Điều này có thể giúp Ấn Độ giảm bớt phần nào tác động của thuế quan ông Trump và giảm thiểu tác động của các điểm yếu chiến lược và kinh tế, đồng thời giúp giảm bớt sự mất cân bằng thương mại đáng kể mà Ấn Độ hiện đang có với Trung Quốc", bà nói.

Đối với Trung Quốc, việc giành được Ấn Độ cũng sẽ là một lợi thế chiến lược lớn cho ảnh hưởng của nước này tại châu Á - Thái Bình Dương, bà Hashmi nói. “New Delhi là trụ cột chính trong chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương của Mỹ, vì vậy, mối quan hệ chặt chẽ hơn với Ấn Độ sẽ cho phép Trung Quốc chứng minh rằng họ, chứ không phải Mỹ, là một đối tác kinh tế và an ninh đáng tin cậy”, bà nói thêm.

Tuy nhiên, bà Hashmi chỉ ra những hạn chế mà bà cho rằng đã được tích hợp vào mức độ hợp tác chặt chẽ giữa Ấn Độ và Trung Quốc. Ấn Độ, giống như nhiều quốc gia khác, đã và đang nỗ lực giảm thiểu rủi ro cho chuỗi cung ứng của mình bằng cách giảm sự phụ thuộc quá mức vào bất kỳ nguồn cung nào. Bà cho biết, điều này "đang tỏ ra không hiệu quả nếu không có phản ứng mạnh mẽ trước sự phụ thuộc ngày càng tăng vào Trung Quốc". Và đối với Ấn Độ, "thách thức này càng trở nên trầm trọng hơn với các mức thuế quan mới của Mỹ".

"Sự tan băng trong quan hệ có thể giúp bình thường hóa quan hệ song phương, nhưng khó có thể thay đổi được mối quan hệ này, vì cạnh tranh và xung đột vẫn sẽ tiếp diễn", bà nói với Al Jazeera. "Và sự phụ thuộc thương mại toàn cầu vào Trung Quốc sẽ tiếp tục, khi các nước vội vã bình thường hóa quan hệ kinh tế với Bắc Kinh trong bối cảnh ông Trump áp mức thuế cao".

Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi gặp Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị tại New Delhi, Ấn Độ, vào ngày 18/8/2025. Ảnh: India's Press Information Bureau.

Vượt qua QUAD

Kể từ thời Tổng thống George W. Bush, Ấn Độ đã được Washington định hình là một đối trọng với Trung Quốc. Chính sách "xoay trục sang châu Á" của ông Barack Obama đã trao cho New Delhi một vai trò trung tâm trong việc cân bằng sự trỗi dậy của Bắc Kinh - điều này càng trở nên rõ nét hơn với sự ra đời của QUAD, bao gồm Mỹ và Ấn Độ cùng với Nhật Bản và Australia.

Đối với Mỹ, QUAD đã trở thành trung tâm trong chiến lược châu Á - Thái Bình Dương, đầu tư hàng tỷ USD vào cơ sở hạ tầng, khả năng phục hồi chuỗi cung ứng và các công nghệ quan trọng tại châu Á - Thái Bình Dương. Các chuyên gia lưu ý rằng QUAD cho phép Mỹ thể hiện ảnh hưởng mà không chỉ dựa vào các liên minh chính thức, đồng thời vẫn gắn kết New Delhi vào một khuôn khổ hợp tác an ninh và kinh tế.

Tại Washington, đã từng có quan điểm rằng mối quan hệ Mỹ - Ấn chặt chẽ hơn, cùng với sự ngờ vực lịch sử giữa New Delhi và Bắc Kinh, sẽ biến Ấn Độ thành một trụ cột quan trọng chống lại Trung Quốc. Để giữ chân Ấn Độ, các chính quyền Mỹ liên tiếp đã tránh gây áp lực quá mức lên New Delhi về mối quan hệ hữu nghị truyền thống với Moscow, một nhà cung cấp vũ khí lớn cho quốc gia Nam Á này trong nửa thế kỷ qua. Chính sách đó vẫn tiếp tục trong cuộc chiến của Nga với Ukraine, và trên thực tế, Mỹ đã khuyến khích Ấn Độ mua dầu của Nga, vốn đang bị các nước phương Tây tẩy chay, để kiểm soát giá dầu thô toàn cầu.

Giờ đây, ông Trump đang đảo ngược phương trình đó và muốn Ấn Độ chính thức chọn một phe.

Đề cập đến chính sách đối ngoại của Ấn Độ, Cố vấn Nhà Trắng về Thương mại và Sản xuất Peter Navarro đã viết trên tờ Financial Times ngày 18/8: "Chính quyền ông Biden phần lớn đã lờ đi sự điên rồ về chiến lược và địa chính trị này. Chính quyền ông Trump đang đối mặt với nó... Nếu Ấn Độ muốn được coi là đối tác chiến lược của Mỹ, họ cần phải bắt đầu hành động như một đối tác chiến lược”.

Trong khi đó, các quan chức Ấn Độ đã phát tín hiệu rằng New Delhi sẽ không từ bỏ "quyền tự chủ chiến lược" của mình. BR Deepak, giáo sư nghiên cứu Trung Quốc tại Đại học Jawaharlal Nehru (JNU), New Delhi, cho biết việc làm ấm lên mối quan hệ Ấn Độ - Trung Quốc sẽ làm phức tạp thêm những nỗ lực của Mỹ nhằm cô lập Trung Quốc trong các thể chế toàn cầu.

"Nếu New Delhi liên kết chặt chẽ hơn với Bắc Kinh về các vấn đề như tài trợ phát triển, cải cách đa phương, phi đô la hóa hoặc biến đổi khí hậu, điều đó sẽ làm suy yếu luận điệu của Washington về việc tập hợp các nền dân chủ chống lại Trung Quốc", giáo sư Deepak nói với kênh Al Jazeera, đồng thời nói thêm rằng điều này mang lại tính chính danh cho nỗ lực của Bắc Kinh hướng tới một trật tự toàn cầu thay thế.

Giáo sư Deepak cho biết một đường lối thân thiện hơn giữa Bắc Kinh và Delhi có thể làm giảm bớt sự “khao khát” của Ấn Độ đối với việc công khai chống Trung Quốc trong QUAD, thúc đẩy nhóm này hướng tới một chương trình nghị sự rộng lớn hơn là cung cấp hàng hóa công cộng ở châu Á - Thái Bình Dương thay vì hoạt động như một khối đối đầu trực diện với Trung Quốc.

Chuyên gia Hashmi chỉ ra rằng ông Trump đã tập trung rất nhiều vào việc củng cố nhóm QUAD trong nhiệm kỳ đầu tiên của mình - nhưng giờ đây lại đang làm suy yếu sự gắn kết của nó. Bà nói rằng hiện tại, châu Á - Thái Bình Dương "dường như không phải là ưu tiên" của Tổng thống Mỹ. Nhưng nếu điều đó thay đổi, Washington cũng sẽ thấy một bối cảnh khu vực đã thay đổi: Việc thuyết phục Ấn Độ tham gia bất kỳ liên minh chống Trung Quốc nào sẽ khó khăn.

Trương Hùng