Quan hệ Mỹ - châu Âu sau cuộc điện đàm Trump - Putin

Cuộc gọi của Tổng thống Mỹ Donald Trump với Tổng thống Nga Vladimir Putin cho thấy họ đang cùng nhau vạch ra kế hoạch chấm dứt cuộc xung đột ở Ukraine. Trong khi đó, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth đã đến Brussels và nói với các đồng minh châu Âu rằng, họ “hãy chịu trách nhiệm đảm bảo an ninh thông thường trên lục địa”.

Bước ngoặt này làm nổi bật tư tưởng “Nước Mỹ trên hết” của ông Donald Trump và xu hướng giải quyết mọi vấn đề theo chủ nghĩa giao dịch. Nó cũng cho thấy sự tự do trong các quyết định của ông Trump trước các cố vấn vốn thấm nhuần huyền thoại chính sách đối ngoại của phương Tây, những người mà ông cho rằng đã cản trở nhiệm kỳ đầu tiên của ông.

Sự thẳng thắn của Pete Hegseth

Có một thực tế rõ ràng là chính quyền Trump 2.0 sẽ đặt ra những yêu cầu mới đối với các đối tác châu Âu. Điều này giờ đây sẽ dẫn đến những lựa chọn đau đớn cho các chính phủ đã chọn chi tiêu xã hội thay vì quốc phòng. Phát biểu tại Nghị viện châu Âu vào tháng trước, Tổng thư ký NATO Mark Rutte thừa nhận rằng, các quốc gia châu Âu cần phải chi nhiều hơn cho quân đội của họ. “Nếu các bạn không làm vậy, hãy học các khóa tiếng Nga hoặc đến New Zealand”, ông nói.

Nhưng ông Hegseth vẫn gây khó chịu. Ông đã chính thức hóa yêu cầu của Tổng thống Trump về việc các thành viên liên minh cần chi 5% GDP cho quốc phòng và cho biết Mỹ sẽ ưu tiên Trung Quốc và an ninh biên giới của mình hơn là châu Âu. “Mỹ sẽ không còn dung thứ cho một mối quan hệ mất cân bằng khuyến khích sự phụ thuộc nữa”, người đứng đầu Lầu Năm Góc cho biết.

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ phát biểu tại trụ sở NATO ở Brussels, Bỉ.

Cách tiếp cận mới cứng rắn này không giống như cách ông Trump nói về việc di dời người Palestine ở Gaza để xây dựng “Riviera của Trung Đông”. Đó là phản ứng hợp lý đối với thực tế chính trị đã thay đổi.

Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio từng gợi ý trong một cuộc phỏng vấn gần đây trên “The Megyn Kelly Show” rằng, Mỹ không nên là “mặt trận” của an ninh châu Âu mà chỉ là “điểm dừng chân”. Và ông đã khiển trách các cường quốc châu Âu. “Khi bạn hỏi những người đó, tại sao các bạn không thể chi nhiều hơn cho an ninh quốc gia, thì lập luận của họ là vì điều đó sẽ yêu cầu chúng ta phải cắt giảm các chương trình phúc lợi, trợ cấp thất nghiệp, khả năng nghỉ hưu ở tuổi 59 và tất cả những thứ khác”, ông Rubio nói. “Đó là một lựa chọn mà họ đã đưa ra. Nhưng chúng ta lại trợ cấp cho điều đó?”

Cách ông Donald Trump đối xử với các đồng minh như Canada và Mexico, cũng như lời kêu gọi Đan Mạch trao trả Greenland, cho thấy sự khác biệt trong chính sách đối ngoại của ông với chính sách đối ngoại đa phương trước đây của Mỹ. Ông Trump luôn ca ngợi trí thông minh và sức mạnh của Tổng thống Nga Vladimir Putin cũng như Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Rõ ràng vị tân chủ nhân Nhà Trắng đang nghĩ rằng chỉ có những nhà lãnh đạo như vậy mới là những người đối thoại phù hợp, tương xứng với mình.

“Chương trình nghị sự của ông Trump không phải là về an ninh châu Âu, mà là ông ấy nghĩ rằng Mỹ không nên chi tiền cho an ninh châu Âu”, ông Nicholas Dungan, người sáng lập và giám đốc điều hành của CogitoPraxis, một công ty tư vấn chiến lược tại The Hague cho biết. “Đây không phải là kỷ nguyên mới của quan hệ xuyên Đại Tây Dương, mà là kỷ nguyên mới của quan hệ giữa các cường quốc toàn cầu thay thế các cấu trúc thể chế có chủ đích của trật tự quốc tế tự do”.

Thông điệp mà châu Âu không muốn nghe

Thử thách đầu tiên trong quan hệ Mỹ - châu Âu là về Ukraine. Trong cuộc điện đàm với Tổng thống Nga Vladimir Putin, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố, các cuộc đàm phán nhằm chấm dứt xung đột Ukraine sẽ bắt đầu “ngay lập tức”. Ông Trump cũng cho biết ông “có thể” sẽ gặp trực tiếp Tổng thống Nga Putin trong thời gian tới và cuộc gặp có thể diễn ra tại Saudi Arabia.

Tổng thống Mỹ Donald Trump điện đàm với Tổng thống Nga Vladimir Putin vào ngày 12/2/2025.

Việc ông Trump nói chuyện với ông Putin đã gửi đi một tín hiệu có khả năng gây ấn tượng mạnh rằng Washington và Moscow có thể cùng nhau đạt được một thỏa thuận chấm dứt xung đột ở Ukraine mà bỏ qua vai trò của Kiev. Đây là một tín hiệu đáng báo động đối với chính quyền Ukraine, đi ngược lại lập trường của Mỹ dưới thời chính quyền cựu Tổng thống Joe Biden, vốn luôn kiên quyết khẳng định Kiev sẽ là một bên tham gia đầy đủ trong bất kỳ quyết định nào được đưa ra.

Tổng thống Mỹ Donald Trump cũng đã gọi điện cho Tổng thống Ukraine Zelensky vào cuối ngày 12/2, nhưng lại làm dấy lên lo ngại rằng ông sẽ đưa ra một nghị quyết có lợi cho Nga. Khi được một phóng viên hỏi liệu Ukraine có phải là đối tác bình đẳng trong các cuộc đàm phán hòa bình hay không, ông Trump trả lời: “Đó là một câu hỏi thú vị” và dường như đã suy nghĩ kỹ trước khi trả lời: “Tôi đã nói rằng đó không phải là một cuộc chiến tốt để tham gia”.

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Hegseth cũng thẳng thắn không kém. Ông đã nêu ra những điểm khởi đầu của Mỹ cho cuộc đàm phán rằng Ukraine không thể quay trở lại biên giới trước năm 2014 khi bán đảo Crimea sáp nhập vào Nga, rằng Kiev không thể gia nhập NATO và rằng quân đội Mỹ sẽ không đóng vai trò nào trong bất kỳ lực lượng an ninh nào để đảm bảo bất kỳ nền hòa bình nào trong tương lai. Bất kỳ lực lượng gìn giữ hòa bình nào cũng phải bao gồm quân đội châu Âu và không phải châu Âu và sẽ không được bảo vệ bởi điều khoản phòng thủ chung của NATO - nghĩa là Mỹ sẽ không hỗ trợ lực lượng này trong trường hợp xảy ra xung đột với Nga.

Cựu Tổng thống Mỹ Joe Biden cũng từng tỏ ra thận trọng về việc Ukraine có trở thành thành viên NATO hay không, vì lo ngại một cuộc đụng độ với Nga - một quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân - có thể dẫn đến Thế chiến III. Và việc ông Trump khăng khăng rằng lực lượng gìn giữ hòa bình châu Âu sẽ không mặc quân phục NATO sẽ được nhiều nhà quan sát coi là một động thái thận trọng tương tự để tránh kéo Mỹ vào một cuộc xung đột với Nga.

12/2 có lẽ là ngày mà Nga nhận được nhiều thông tin có lợi nhất kể từ khi cuộc xung đột nổ ra. Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Hegseth lập luận rằng, ông chỉ đơn giản là đang truyền bá chủ nghĩa hiện thực. Và ông ấy có lý. Không ai ở Mỹ hay châu Âu nghĩ rằng đồng hồ có thể quay ngược lại thời điểm năm 2014. Và Ukraine đã không thể giành lại đất đai của mình trên chiến trường mặc dù đã nhận được hàng tỷ USD viện trợ từ phương Tây.

Tuy nhiên, bằng cách loại bỏ những vấn đề như vậy khỏi bàn đàm phán, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã tước đi của Ukraine một quân bài mặc cả có thể được sử dụng để giành được sự nhượng bộ từ Nga. Hiện tại, ông Trump dường như không phản đối việc Nga giữ lại những vùng lãnh thổ mà Moscow đang kiểm soát ở Ukraine.

Lịch sử liệu có lặp lại?

Cuộc điện đàm giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ - Nga và một hội nghị thượng đỉnh trong tương lai tại Saudi Arabia mà ông Trump cho biết sẽ sớm diễn ra có thể là một gợi ý rằng ông không chỉ loại Tổng thống Ukraine Zelensky khỏi thỏa thuận mà cả châu Âu nữa.

Trong một tuyên bố, Pháp, Đức, Ba Lan, Italy, Tây Ban Nha, Liên minh châu Âu, Ủy ban châu Âu cùng với Anh và Ukraine đã cảnh báo “Ukraine và châu Âu phải là một phần của bất kỳ cuộc đàm phán nào”. Và họ cũng cảnh báo ông Trump, người dường như muốn có một thỏa thuận hòa bình bằng mọi giá, rằng “một nền hòa bình công bằng và lâu dài ở Ukraine là điều kiện cần thiết cho một nền an ninh xuyên Đại Tây Dương vững mạnh”.

Các quốc gia châu Âu khẳng định Ukraine và châu Âu phải là một phần của bất kỳ cuộc đàm phán nào.

Cựu Thủ tướng Thụy Điển Carl Bildt đã không khỏi lo lắng về cuộc gọi giữa ông Trump và ông Putin. “Điều đáng lo ngại tất nhiên là chúng ta có hai ông lớn, hai cái tôi lớn... tin rằng họ có thể tự mình giải quyết mọi vấn đề”, ông nói với Richard Quest trên CNN International.

Theo nhật báo Bildt, cuộc điện đàm giữa ông Trump và ông Putin dường như gợi nhắc một sự kiện trong quá khứ khi Anh tìm cách xoa dịu Adolf Hitler và cho phép Đức quốc xã sáp nhập Sudetenland.

“Đối với đôi tai của người châu Âu, điều này nghe giống như Munich. Nghe giống như hai nhà lãnh đạo lớn muốn có hòa bình trong thời đại của chúng ta về một quốc gia xa xôi mà họ biết rất ít. Họ đang chuẩn bị thực hiện một thỏa thuận trên đầu của quốc gia đó. Rất nhiều người châu Âu biết bộ phim cụ thể đó đã kết thúc như thế nào”.

Hiện chiến lược chi tiết của ông Trump nhằm chấm dứt xung đột Ukraine vẫn còn khá mơ hồ. Việc nhiều nguyện vọng của Tổng thống Zelensky tan vỡ có nghĩa là Kiev sẽ không dễ dàng đồng ý với bất kỳ thỏa thuận nào giữa ông Putin và ông Trump. Trong khi đó, về phía Nga, sau những thành quả ổn định trên chiến trường, không có gì chắc chắn rằng ông Putin cũng mong muốn một giải pháp nhanh chóng như ông Trump, người từ lâu đã khao khát Giải Nobel Hòa bình.

Nhưng khuôn khổ của một giải pháp khả thi đã là chủ đề của các cuộc trò chuyện riêng tư ở Washington và các nước châu Âu trong nhiều tháng, ngay cả trong chính quyền của cựu Tổng thống Biden. Như ông Hegseth đã nói rõ, hy vọng của Ukraine về việc giành lại toàn bộ vùng đất đã mất là không thực tế. Giải pháp có thể xuất hiện theo hướng phân chia nước Đức sau Thế chiến II, với lãnh thổ do Nga kiểm soát bị đóng băng trong khi phần còn lại của Ukraine - ở phía bên kia của một đường biên giới cứng - vẫn là một nền dân chủ. Có lẽ rìa phía Tây sẽ được phép gia nhập Liên minh châu Âu, giống như Tây Đức cũ. Nhưng lần này, quân đội Mỹ sẽ không tham gia đảm bảo an ninh.

“Lập trường của Mỹ về Ukraine như đã nêu ra ngày hôm nay không nên làm bất kỳ ai ở châu Âu ngạc nhiên: "Đó chỉ là những gì những người trong cuộc ở châu Âu đã nói với tôi ngoài lề, trong các kênh bí mật, đằng sau hậu trường trong hai năm: Tây Ukraine và Đông Ukraine, giống như Tây Đức và Đông Đức nhưng trong trường hợp này - EU 'có' còn NATO thì 'không',” ông Dungan nói.

Trong trường hợp ấy, Tổng thống Nga Putin có thể đang đứng trước khả năng tạo ra một Đông Đức mới ở châu Âu thế kỷ 21 với sự giúp đỡ của Mỹ.

Minh Thúy