Quan hệ Nga - Trung giữa khúc quanh trật tự quốc tế

Nga và Trung Quốc chính thức khẳng định quan hệ “đối tác chiến lược toàn diện không giới hạn” vào năm 2022, ngay trước khi xung đột Ukraine bùng phát. Tổng thống Putin nhiều lần nhấn mạnh rằng mối quan hệ này được xây dựng trên cơ sở bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau và cùng có lợi.

Phía Trung Quốc cũng khẳng định quan hệ Nga - Trung là “lựa chọn chiến lược” mang tính lâu dài, gắn liền với mục tiêu ổn định khu vực và toàn cầu. Trên lĩnh vực kinh tế, Trung Quốc hiện là đối tác thương mại lớn nhất của Nga, chiếm hơn 30% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Moscow. Năm 2024, thương mại song phương đạt khoảng 245 tỷ USD, mức cao nhất từ trước tới nay. Nga chủ yếu xuất khẩu dầu thô, khí đốt, than, điện và nông sản, trong khi nhập khẩu từ Trung Quốc các mặt hàng thiết yếu như ôtô, linh kiện điện tử, máy móc và hàng tiêu dùng.

Tổng thống Vladimir Putin và Chủ tịch Tập Cận Bình trong một cuộc gặp gần đây. Ảnh: Reuters.

Điều đáng chú ý là phần lớn các giao dịch hiện được thanh toán bằng đồng ruble và Nhân dân tệ, cho thấy nỗ lực của cả hai bên trong việc giảm phụ thuộc vào đồng USD và hệ thống tài chính do phương Tây kiểm soát. Hợp tác năng lượng là trụ cột chính. Đường ống dẫn khí “Sức mạnh Siberia 1” đã vận hành từ năm 2019 với công suất 38 tỷ m³, đưa khí đốt Nga tới miền Đông Bắc Trung Quốc. Dự án “Sức mạnh Siberia 2” với công suất dự kiến 50 tỷ m³/năm đang được hai bên thảo luận, dù Bắc Kinh vẫn thận trọng trước những cam kết dài hạn. Ngoài khí đốt, Nga còn đẩy mạnh xuất khẩu than, điện và nông sản sang Trung Quốc, qua đó bù đắp phần nào sự sụt giảm từ thị trường châu Âu.

Trong lĩnh vực quân sự - an ninh, Nga và Trung Quốc tổ chức các cuộc tập trận chung thường niên, bao gồm diễn tập hải quân ở Thái Bình Dương và tuần tra không quân ở khu vực Đông Bắc Á. Hai bên cũng trao đổi về công nghệ lưỡng dụng, hợp tác trong lĩnh vực vũ trụ và an ninh mạng. Tuy nhiên, quan hệ quân sự này chưa phát triển thành một liên minh phòng thủ chính thức. Trung Quốc vẫn giữ quan điểm không can dự trực tiếp vào xung đột Ukraine, đồng thời tránh các bước đi có thể gây thêm căng thẳng với Mỹ và châu Âu. Về chính trị và ngoại giao, Nga và Trung Quốc thường xuyên phối hợp trong các diễn đàn quốc tế.

Cả hai kêu gọi xây dựng một trật tự thế giới “đa cực” dựa trên luật pháp quốc tế, đề cao vai trò trung tâm của Liên hợp quốc và phản đối các biện pháp trừng phạt đơn phương. Họ cũng thúc đẩy hợp tác trong khuôn khổ SCO, BRICS và các tổ chức khu vực nhằm tăng cường tiếng nói của các nước đang phát triển. Tuy nhiên, giới phân tích lưu ý rằng quan hệ này vẫn có giới hạn nhất định. Nga và Trung Quốc có lợi ích khác nhau tại Trung Á, Nam Á hay Đông Bắc Á và không phải lúc nào cũng hoàn toàn đồng thuận trong các dự án chiến lược lớn.

Chuyến thăm lần này diễn ra trong bối cảnh căng thẳng Nga - phương Tây chưa hạ nhiệt, còn cạnh tranh Mỹ - Trung tiếp tục mở rộng trên nhiều lĩnh vực. Trong hoàn cảnh đó, việc Tổng thống Vladimir Putin được đón tiếp trọng thể tại Bắc Kinh, tham dự cả hội nghị đa phương lẫn sự kiện quốc gia quan trọng, gửi đi thông điệp mạnh mẽ về sự gắn kết Nga - Trung.

Từ phía Moscow, chuyến đi giúp khẳng định rằng Nga không bị cô lập, đồng thời có thể dựa vào Trung Quốc như một đối tác then chốt để ứng phó với các sức ép quốc tế. Đối với Bắc Kinh, việc tổ chức thành công Hội nghị Thượng đỉnh SCO với sự tham dự của nhiều nguyên thủ, trong đó có Nga, Ấn Độ, Iran và một số quốc gia châu Á - Phi, là cơ hội để thể hiện vai trò điều phối trong các cơ chế đa phương.

Lễ duyệt binh với sự góp mặt của các lãnh đạo cấp cao cũng góp phần củng cố hình ảnh Trung Quốc là một trung tâm của đời sống chính trị quốc tế. Trên phạm vi rộng hơn, chuyến thăm góp phần làm nổi bật xu hướng các quốc gia ngoài phương Tây tăng cường hợp tác, thúc đẩy một trật tự quốc tế đa cực. SCO và BRICS được nhắc đến như những diễn đàn có thể tạo đối trọng với G7 hay NATO. Tuy nhiên, các cơ chế này cũng tồn tại sự khác biệt về lợi ích và quan điểm giữa các thành viên, ví dụ như quan hệ cạnh tranh Trung - Ấn hay bất đồng giữa Iran và một số nước Arab. Điều này cho thấy, dù có vai trò quan trọng, các tổ chức này vẫn chủ yếu mang tính tham vấn và hợp tác, chưa trở thành một liên minh chặt chẽ.

Liên quan đến xung đột Ukraine, sự hợp tác Nga - Trung tiếp tục là vấn đề được phương Tây đặc biệt quan tâm. Washington và Brussels nhiều lần bày tỏ lo ngại rằng công nghệ và thiết bị lưỡng dụng từ Trung Quốc có thể giúp Nga duy trì năng lực quân sự. Trung Quốc khẳng định không viện trợ vũ khí, đồng thời duy trì lập trường trung lập, kêu gọi đối thoại chính trị.

Dù vậy, mỗi bước đi tăng cường hợp tác Nga - Trung đều được theo dõi chặt chẽ vì có thể ảnh hưởng trực tiếp đến tiến trình giải quyết khủng hoảng. Trên bình diện đối nội, chuyến thăm này giúp người đứng đầu Điện Kremlin củng cố hình ảnh lãnh đạo có khả năng duy trì quan hệ với các cường quốc lớn, bất chấp sức ép trừng phạt từ phương Tây. Sự hiện diện tại Bắc Kinh trong các sự kiện quốc tế quy mô lớn cũng góp phần khẳng định rằng Nga vẫn giữ vai trò quan trọng trong đời sống chính trị toàn cầu.

Đây là thông điệp quan trọng đối với công chúng trong nước, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế Nga đang phải thích ứng với các biện pháp hạn chế kéo dài. Đối với Trung Quốc, việc tiếp đón Tổng thống Putin trong dịp lễ trọng đại và hội nghị đa phương quan trọng giúp củng cố hình ảnh quốc gia này như một trụ cột trong các cơ chế quốc tế mới nổi. Bắc Kinh có thể sử dụng chuyến thăm để khẳng định vai trò của mình với các nước đang phát triển, đồng thời gửi tín hiệu rằng Trung Quốc sẵn sàng đóng vai trò tích cực trong việc định hình trật tự quốc tế.

Chuyến thăm Trung Quốc của Tổng thống Vladimir Putin không chỉ làm sâu sắc thêm quan hệ Nga - Trung mà còn phản ánh những biến động trong cục diện toàn cầu hiện nay. Hai bên cùng chia sẻ mong muốn thúc đẩy một trật tự thế giới đa cực, trong đó các nước ngoài phương Tây có tiếng nói lớn hơn.

Tuy vậy, hợp tác Nga - Trung vẫn có những giới hạn nhất định và chịu sự chi phối của lợi ích riêng biệt. Trong một thế giới đang chuyển động nhanh chóng, chuyến đi lần này cho thấy cả Moscow và Bắc Kinh đều đang nỗ lực khẳng định vị thế trên trường quốc tế, đồng thời định hình quan hệ đối tác dựa trên lợi ích chung. Tác động của chuyến thăm sẽ không chỉ dừng ở quan hệ song phương mà còn ảnh hưởng tới cách thức các cường quốc lớn định vị mình trong trật tự toàn cầu những năm tới.

Khổng Hà