Quan hệ với Mỹ 'căng như dây đàn', Nam Phi chuyển hướng đa dạng hóa thị trường, Trung Quốc nhanh tay 'chớp thời cơ'

Hôm 26/11, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố: "Nam Phi sẽ không nhận được lời mời tham dự G20 năm 2026, được tổ chức tại thành phố Miami, bang Florida, vào năm tới". Ông cũng đồng thời tuyên bố chấm dứt toàn bộ các khoản chi và hỗ trợ của Mỹ dành cho Pretoria.

Mỹ-Nam Phi gia tăng căng thẳng liên quan việc Washington tuyên bố không mời Pretoria tham dự Thượng đỉnh G20 vào năm 2026. (Nguồn: Getty Images)

Căng thẳng bùng phát

Quyết định được đưa ra sau khi Washington cáo buộc phía Nam Phi "đối xử không đúng mực" với đại diện Mỹ tại G20 năm nay.

Tuần trước, ông Trump quyết định không cử phái đoàn chính phủ Mỹ tham dự hội nghị G20 do Nam Phi đăng cai, viện dẫn lý do cộng đồng người Afrikaner da trắng tại nước này "bị đàn áp bạo lực". Pretoria đã nhiều lần bác bỏ cáo buộc này là vô căn cứ.

Phía Nam Phi gọi động thái mới nhất của chính quyền Tổng thống Trump là "đáng tiếc" và dựa trên "thông tin sai lệch và bóp méo", đồng thời cho biết họ có quyền tham dự với tư cách là một quốc gia có chủ quyền, thành viên sáng lập của G20.

Sự kiện này cũng diễn ra hai tháng sau khi sáng kiến thương mại của Mỹ đối với châu Phi - Đạo luật Tăng trưởng và cơ hội cho châu Phi – chính thức hết hiệu lực, chấm dứt quyền tiếp cận miễn thuế dành cho nhiều mặt hàng xuất khẩu của Nam Phi.

Ngoài ra, mức thuế 30% mà Washington áp đặt đối với hàng xuất khẩu của Pretoria cũng gây thiệt hại nghiêm trọng cho các trang trại, nhà sản xuất ô tô và nhà sản xuất phụ tùng ô tô, cũng như các công ty khai thác mỏ.

Nam Phi quyết tâm chuyển hướng

Để đa dạng hóa xuất khẩu và thu hút đầu tư, Nam Phi quyết định chuyển sang các thị trường mới ở châu Á và châu Âu.

Theo các nhà phân tích, sự chuyển hướng này có thể thấy rõ qua các hoạt động ngoại giao của Nam Phi tại các quốc gia như Trung Quốc, Indonesia, cũng như tại Liên minh châu Âu (EU) với những nỗ lực đang được tiến hành nhằm đảm bảo đầu tư và tiếp cận thị trường mới cho hàng hóa Nam Phi, đặc biệt là trong lĩnh vực sản xuất và nông nghiệp.

Các chuyên gia phân tích cho rằng, Trung Quốc đang nổi lên là bên hưởng lợi chính khi quốc gia này tăng cường quan hệ kinh tế và chính trị với Nam Phi và Mỹ đứng trước nguy cơ mất đi ảnh hưởng trên khắp lục địa châu Phi.

Tim Zajontz, Giáo sư khoa Quan hệ quốc tế tại Đại học Freiburg (Đức), nhận định chính phủ Nam Phi đang tìm cách đa dạng hóa hơn nữa các mối quan hệ chính trị và kinh tế.

Theo Giáo sư Zajontz, Pretoria đặt mục tiêu chuyển hướng một số mặt hàng xuất khẩu của mình - đặc biệt là phụ tùng ô tô, các mặt hàng sản xuất khác và nông sản - sang các điểm đến khác thông qua sự kết hợp giữa trợ cấp, các biện pháp tạo thuận lợi thương mại và ngoại giao kinh tế.

Để đa dạng hóa xuất khẩu và thu hút đầu tư, Nam Phi quyết định chuyển sang các thị trường mới ở châu Á và châu Âu. (Nguồn: Getty Images)

Những nỗ lực này đang hướng tới châu Âu, các quốc gia vùng Vịnh và một số quốc gia châu Á và Mỹ Latinh. "Tránh xa Mỹ sẽ chỉ càng khiến mối quan hệ hợp tác kinh tế và chính trị giữa Nam Phi và Trung Quốc được tăng cường", ông Zajontz nói thêm.

Để xây dựng hệ thống đồng minh kinh tế mới ở châu Á, một phái đoàn Nam Phi đã có chuyến thăm chính thức đến Trung Quốc, và một số quốc gia Đông Nam Á. Tổng thống Cyril Ramaphosa cũng đã tham dự Diễn đàn Cổng kết nối toàn cầu của EU tại Brussels vào tháng 10 và gần đây đã đến thăm Ireland và Thụy Sỹ để tìm kiếm các nhà đầu tư và thị trường mới.

Chrispin Phiri, người phát ngôn của Bộ trưởng Quan hệ quốc tế Nam Phi, xác nhận quốc gia châu Phi đang tăng cường nỗ lực đa dạng hóa thị trường.

Ông thừa nhận Mỹ là một thị trường quan trọng đối với Nam Phi nhưng cho biết nền kinh tế số một châu Phi đang "quyết tâm theo đuổi ngoại giao kinh tế một cách nghiêm túc" nhằm thúc đẩy thương mại với các quốc gia khác.

Với quy mô thị trường tỷ dân, Trung Quốc nghiễm nhiên là sự lựa chọn số một. Trong cuộc gặp với các nhà lãnh đạo Nam Phi bên lề Hội nghị thượng đỉnh G20 vừa qua, Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường cho biết Bắc Kinh sẵn sàng điều chỉnh các chiến lược phát triển, đẩy nhanh các biện pháp miễn thuế quan và tăng cường hợp tác trong các lĩnh vực như khai khoáng, cơ sở hạ tầng, ô tô và năng lượng mới.

Người đứng đầu Chính phủ Trung Quốc cũng cam kết tăng cường tin cậy chính trị lẫn nhau, ủng hộ mạnh mẽ các lợi ích cốt lõi của Nam Phi và tăng cường hợp tác trong các nền tảng như BRICS và G20.

Trung Quốc thích điều này

Giáo sư Zajontz khẳng định, trái ngược với với Mỹ, Trung Quốc đang mở cửa thị trường rộng lớn của mình cho hàng hóa và dịch vụ của châu Phi.

"Chúng ta cũng sẽ chứng kiến thêm các khoản đầu tư của Trung Quốc vào ngành công nghiệp ô tô của Nam Phi cũng như trong lĩnh vực giao thông vận tải, năng lượng và cơ sở hạ tầng kỹ thuật số", ông Zajontz cho hay.

Trong khi đó, về phía EU, Hiệp định Đối tác thương mại và đầu tư sạch được ký kết giữa Nam Phi và châu Âu cũng đảm bảo quyền tiếp cận thị trường mới và đầu tư đáng kể cho quá trình chuyển đổi nền kinh tế xanh của Nam Phi.

Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường gặp Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa tại Johannesburg, ngày 21/11 nhân dịp tham dự Hội nghị thượng đỉnh G20. (Nguồn: Tân Hoa xã)

Thỏa thuận này tập trung vào việc thúc đẩy sản xuất pin và tạo điều kiện cho Nam Phi xuất khẩu xe điện sang thị trường EU.

Theo ông John Calabrese, nghiên cứu viên cao cấp không thường trú tại Viện Trung Đông, việc Washington vắng mặt tại G20 đã cho phép Bắc Kinh tự quảng bá hình ảnh như một "đối tác và đồng minh đáng tin cậy" của châu Phi, củng cố động lực để các quốc gia lục địa đen dựa vào đầu tư của BRICS và Trung Quốc, đồng thời báo hiệu sự hỗ trợ của Mỹ sẽ không còn được đảm bảo.

Giáo sư John Kirton, Giám đốc nhóm nghiên cứu G20 tại Đại học Toronto (Canada) bình luận, Trung Quốc đã gia tăng ảnh hưởng bằng cách cung cấp cơ sở hạ tầng cần thiết trên khắp lục địa.

"[Đối với chuỗi cung ứng], bạn thực sự cần cảng biển và đường sắt – và châu Phi vẫn cần nhiều hơn nữa", ông nói.

(theo SCMP)

Đoan Trang