Quản lý tiền số, tài sản số: Tránh thất thu nguồn thuế 'khổng lồ'

Theo nghiên cứu của Chainalysis, Việt Nam liên tục là một trong những quốc gia có lượng giao dịch tiền mã hóa hàng đầu thế giới trong những năm gần đây. Thống kê của cổng thanh toán Tripple-A cũng cho thấy Việt Nam đứng thứ hai về tỷ lệ dân số sở hữu tiền số (21,2%), chỉ xếp sau UAE (34,4%).

Trước thực tế này, Việt Nam đang từng bước xây dựng khuôn khổ pháp lý cho giao dịch tài sản mã hóa.

Tại buổi làm việc với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương về mục tiêu tăng trưởng kinh tế mới đây, Tổng Bí thư Tô Lâm tiếp tục đề cập tới định hướng quản lý tài sản số, tiền số ở Việt Nam.

Theo đó, Tổng Bí thư giao Quốc hội và các cơ quan của Chính phủ sớm thể chế hóa để quản lý lĩnh vực này. Các đơn vị quản lý cần nghiên cứu áp dụng cơ chế thí điểm có kiểm soát (sandbox) để thành lập sàn giao dịch tài sản số.

Trước đó, Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng yêu cầu Bộ Tài chính và Bộ Khoa học và Công nghệ xây dựng chính sách, quy định và sandbox cho tài sản số, chậm nhất trong quý II.

Hỗ trợ mục tiêu trở thành trung tâm tài chính toàn cầu

Nhìn nhận về vấn đề này, PGS Nguyễn Thanh Bình - Chủ nhiệm cấp cao bộ môn Kinh doanh trên ứng dụng blockchain tại Đại học RMIT, đồng sáng lập Trung tâm Fintech-Crypto RMIT - cho rằng khi tài sản mã hóa được áp dụng rộng rãi trên toàn thế giới, việc Chính phủ quản lý hoặc ít nhất là cung cấp hướng dẫn và giám sát theo quy định trong lĩnh vực mới nổi này rất quan trọng.

Nếu được quản lý đúng cách, việc thí điểm và triển khai chính thức giao dịch tiền mã hóa có thể mang lại lợi ích đáng kể cho nền kinh tế và hệ thống tài chính Việt Nam.

“Chi phí giao dịch tiền mã hóa có thể giảm đáng kể và cải thiện hiệu quả thanh toán xuyên biên giới, tạo ra cơ sở mới để Chính phủ và doanh nghiệp thu hút đầu tư nước ngoài, hỗ trợ mục tiêu trở thành trung tâm tài chính toàn cầu, đồng thời phát triển tài chính toàn diện trong xã hội”, ông Bình chia sẻ.

Dẫu vậy, việc xây dựng một khuôn khổ pháp lý toàn diện cho các giao dịch tài sản mã hóa được xem là thách thức lớn vì lĩnh vực này đang phát triển nhanh chóng, đòi hỏi các nhà hoạch định chính sách phải luôn linh hoạt.

PGS Nguyễn Thanh Bình cho rằng có thể quản lý phần lớn giao dịch và người dùng trong khi vẫn cho phép một số loại hoạt động tài sản mã hóa nhất định phát triển. Ảnh: RMIT.

Đầu tiên, dù các giao dịch tài sản mã hóa diễn ra trên sổ cái blockchain một cách phi tập trung, hầu hết người dùng vẫn dựa vào các trung gian tập trung (chẳng hạn như sàn giao dịch tiền mã hóa) để giao dịch. Do vậy, việc quản lý và giám sát các trung gian tập trung này là điều cần thiết vì đối tượng này nắm giữ một lượng tiền lớn của khách hàng.

Các quy định áp dụng nhóm đối tượng này sẽ giúp ngăn ngừa vi phạm bảo mật, tránh lừa đảo và giảm thiểu tội phạm tài chính như rửa tiền. Đây cũng là giải pháp giúp cơ quan chức năng có thể giám sát hiệu quả phần lớn giao dịch tài sản mã hóa.

Thứ hai, một số ứng dụng tài sản mã hóa, như token hóa tài sản thực tế, có thể được triển khai và thử nghiệm trong môi trường sandbox được kiểm soát. Vì các tài sản mã hóa này sẽ được liên kết với tài sản hữu hình, nên cơ quan quản lý sẽ dễ dàng hơn khi theo dõi giá trị cơ bản của các giao dịch.

Ngoài ra, việc các tổ chức tài chính truyền thống cung cấp các sản phẩm được token hóa tạo cơ hội cho cả cơ quan quản lý và các tổ chức này có được kinh nghiệm thực tế trong việc quản lý và ra quy định về tài sản mã hóa.

Cuối cùng, PGS Nguyễn Thanh Bình cho rằng nên đánh thuế các nhà đầu tư tài sản mã hóa. Ở hầu hết quốc gia, các nhà đầu tư phải trả thuế cho khoản lợi nhuận từ tài sản mã hóa.

Vì hầu hết giao dịch diễn ra trên sàn giao dịch tập trung với quy trình KYC đã có sẵn, cơ quan quản lý có thể hợp tác với các sàn giao dịch này để đảm bảo nghĩa vụ thuế của nhà đầu tư.

Tránh thất thu thuế

Với bối cảnh thị trường tiền mã hóa đang diễn ra sôi động, TS Phạm Nguyễn Anh Huy - Giảng viên cấp cao ngành Tài chính tại Đại học RMIT, đồng sáng lập Trung tâm - nhấn mạnh việc tiếp tục trì hoãn triển khai cơ chế thử nghiệm tiền mã hóa và tài sản mã hóa có thể khiến Việt Nam mất đi khả năng cạnh tranh so với các quốc gia khác.

Ngoài ra, Việt Nam đang thất thu một phần lớn thuế đối với các giao dịch tiền mã hóa này.

Bổ sung thêm, ông Huy cho rằng việc thí điểm giao dịch tiền mã hóa trong khuôn khổ sandbox phải được giám sát cẩn thận và có kế hoạch dự phòng rõ ràng cho những rủi ro phát sinh không lường trước.

Bằng cách hạn chế phạm vi và quy mô của các giao dịch trong sandbox, cơ quan quản lý có thể theo dõi chặt chẽ thị trường, xác định lỗ hổng tiềm ẩn và xây dựng các chính sách có mục tiêu mà không khiến hệ thống tài chính rộng lớn hơn phải chịu rủi ro lớn.

Sandbox sẽ cho phép cơ quan quản lý và tổ chức tài chính thử nghiệm các công nghệ mới. Việc thử nghiệm các sản phẩm và dịch vụ tài chính mới trong sandbox sẽ cung cấp dữ liệu và thông tin chi tiết thực tế, cho phép các nhà hoạch định chính sách sử dụng để xây dựng khung pháp lý.

Ông Huy cũng lưu ý cần xây dựng lộ trình triển khai phù hợp để kiểm soát rủi ro khi thí điểm trong sandbox. Trước tiên, Chính phủ cần thiết lập khuôn khổ pháp lý và quy định rõ ràng.

Bên cạnh đó, Chính phủ cũng có thể tạo ra môi trường sandbox nơi các công ty fintech có thể thử nghiệm các sản phẩm liên quan đến tiền mã hóa dưới sự giám sát chặt chẽ.

Một bộ tiêu chí tham gia cũng cần được xây dựng bao gồm các khoảng thời gian được xác định trước cho giai đoạn thử nghiệm với các tiêu chí rõ ràng cho quyết định kết thúc hoặc mở rộng thử nghiệm. Các cơ chế giám sát cũng phải được áp dụng để đảm bảo thu thập và phân tích dữ liệu theo thời gian thực nhằm đánh giá hiệu suất, tác động đến người tiêu dùng và rủi ro hệ thống tiềm ẩn.

Ông Huy kiến nghị Chính phủ có thể cho phép 1-2 sàn giao dịch tiền mã hóa tập trung hàng đầu hoạt động tại các trung tâm tài chính. Các sàn giao dịch này phải tuân thủ các quy định nêu trên và cung cấp thông tin cần thiết cho mục đích đánh giá và quản lý như thông tin về các giao dịch có giá trị hơn 5.000 USD và thông tin cho việc tính thuế.

Chính phủ cũng cần xây dựng các chiến lược đánh giá và quản lý rủi ro. Các cơ quan quản lý có thể đưa ra một số biện pháp giảm thiểu rủi ro như giới hạn giao dịch và hạn chế về mặt địa lý để giảm thiểu rủi ro hệ thống. Đồng thời, có thể thành lập một nhóm quản lý khủng hoảng tiền mã hóa để xây dựng các chiến lược dự phòng nhằm ứng phó nhanh trong trường hợp có những sự kiện phát sinh bất lợi.

Bên cạnh đó, Chính phủ cần tăng cường bảo vệ nhà đầu tư thông qua các chiến dịch nâng cao nhận thức. Đội ngũ quản lý cũng cần được trang bị các kỹ năng và kiến thức cần thiết để hiểu và quản lý các công nghệ tiền mã hóa mới nổi.

Cuối cùng, cần có các cột mốc rõ ràng trong lộ trình, thời gian thực hiện cụ thể và đánh giá liên tục.

Minh Khánh