Quang học hiện đại ra đời từ nhà khoa học giả điên

Phát minh kính lúp là một ứng dụng từ môn quang học. Ảnh: shutterstock.

Nhiếp ảnh, điện thoại và truyền hình chỉ là một vài trong số những phát minh phụ thuộc vào quang học - khoa học về ánh sáng.

Pythagoras, sống khoảng năm 580-500 TCN, là một trong những người đầu tiên nghĩ về cách hoạt động của mắt. Khoảng 200 năm sau, Epicurus nhận ra rằng thị giác là do ánh sáng đi vào mắt.

Trong hàng trăm năm, chủ đề này vẫn luôn là một sự mơ hồ. Sau đó, khoảng 1.000 năm trước, một nhà khoa học Ả Rập “bị điên” tên là Alhazen đã giúp mọi người nhìn mọi thứ rõ ràng hơn.

Chuyện kể rằng Alhazen đã đến Cairo, thành phố phát triển nhanh nhất của Ai Cập, để tư vấn cho người cai trị khét tiếng tàn ác al-Hakim về cách kiểm soát dòng chảy của sông Nile vĩ đại. Nhưng ý tưởng của Alhazen không thành công và sông Nile vẫn tiếp tục chảy như xưa.

Ông nghĩ rằng cách duy nhất để thoát khỏi cơn thịnh nộ của vị thủ lĩnh đáng sợ - người từng giết tất cả những con chó ở Cairo chỉ để chúng đừng sủa nữa - là giả vờ điên. May mắn thay, ý tưởng ấy của ông đã thành công và al-Hakim đã để ông tiếp tục việc nghiên cứu toán và vật lý.

Alhazen đã viết lại những điều này trong một cuốn sách tuyệt vời có tên là Quang học (Optics), được dịch sang tiếng Latin và đến châu Âu vào năm 1270.

Có thể là một sự trùng hợp ngẫu nhiên nhưng chính xác đây cũng là thời điểm kính lúp và kính đeo, tiền thân của kính hiển vi và kính viễn vọng, bắt đầu xuất hiện ở châu Âu. Tên al-Hakim đáng sợ cuối cùng đã biến mất trong hoàn cảnh bí ẩn vào một đêm năm 1021. Alhazen lập tức tỉnh táo trở lại, sống tiếp thêm 20 năm nữa.

Dù là người xuất sắc nhưng ông không bao giờ tưởng tượng được công trình của mình sẽ đi xa đến đâu. Ngay cả Internet cũng sử dụng những ý tưởng mà Alhazen đã viết cách đây gần 1.000 năm.

Thấu kính cải thiện thị lực lần đầu tiên xuất hiện vào cuối thế kỷ 13, có lẽ đó là kết quả của công trình mà Alhazen thực hiện. Thế kỷ 17, việc chế tạo kính đã dẫn đến sự phát triển của các dụng cụ quang học mạnh mẽ hơn nhiều. Nhưng những chiếc kính đơn giản và kính lúp như thế này vẫn rất cần thiết đến tận ngày nay.

Roger Bridgman / Zenbooks và NXB Dân trí