Quạt và chong chóng

Thoạt nhìn không thấy khác

Cũng những chiếc cánh cong

Chong chóng và chiếc quạt

Đều rất mê quay vòng.

Ảnh minh họa.

Phải chong chóng là bé

Vui nhảy múa suốt ngày

Còn quạt kia là mẹ

Mãi lam làm luôn tay?

Bạn ơi hai thứ đó

Khác nhau chính chỗ này

Quạt quay làm ra gió

Gió làm chong chóng quay!

Đặng Hấn

Lời bình

Nhà thơ Đặng Hấn là người có nhiều bài thơ hay, ngộ nghĩnh viết cho các em. Ông vốn là một nhà toán học nên cách lập tứ thơ bao giờ cũng có tình huống bất ngờ tưởng như đó là phép quy nạp phi logic nhưng lại rất hợp lý trong tư duy trực giác của các em. Bài thơ “Quạt và chong chóng” là một phép so sánh rất thú vị.

Mùa hè ta thường quen với cái quạt và chong chóng là một đồ chơi khá sinh động với các em. Nhà thơ bắt đầu bằng những quan sát: “Thoạt nhìn không thấy khác/ Cũng những chiếc cánh cong/ Chong chóng và chiếc quạt/ Đều rất mê quay vòng”. Nhịp điệu thơ như một lời tự sự với thể thơ năm chữ một phấp phỏng, một so sánh và một chút tò mò khám phá. Trong tư duy trẻ thơ thường đặt các vật bên nhau thấp cao, to nhỏ thì ở đây cả hai đồ vật đều có chung là những chiếc “cánh cong”.

Sự dẫn dắt tuần tự để dẫn đến đột biến thay đổi bất ngờ là một thủ pháp các nhà thơ viết cho thiếu nhi hay sử dụng. Cái hay của bài thơ không chỉ phát triển theo lối tư duy tuyến tính mà tạo ra một trường liên tưởng mới, những xúc cảm mới để đến với tình cảm mới từ phép so sánh của mình. Đó là: “Phải chong chóng là bé/ Vui nhảy múa suốt ngày” đó như là một sự hòa đồng thân ái nhưng đến: “Còn quạt kia là mẹ/ Mãi lam làm luôn tay?” đã lan tỏa một tình thương yêu, một sự sẻ chia. Nhà thơ dùng cặp từ láy “lam làm” như một sự vận động không chỉ là động thái công việc mà còn là sự lay động trong cảm xúc đồng cảm của các em. Một chấp chới trong lòng con trẻ và có cả sự lấp lánh vẻ đẹp cần cù chịu khó của người mẹ để mang lại niềm vui sự vô tư hồn nhiên “nhảy múa suốt ngày” của các em.

Khổ thơ cuối, tứ thơ được đẩy lên sang một cung bậc khác, một cao trào khác, một nhận thức khác, khá thông minh và bất ngờ. Đây chính là điểm sáng của bài thơ, vượt lên cả những bài học vật lý từ hiện tượng sự vật: “Bạn ơi hai thứ đó/ Khác nhau chính chỗ này”. Từ chỗ giống nhau về cánh cong và xoay vòng thì ở đây hơn phép tính số học đơn thuần về giống nhau mà khác nhau đó chính là phép cộng của tâm hồn: “Quạt quay làm ra gió/ Gió làm chong chóng quay!”. Ngọn gió vô hình, ngọn gió mát lành yêu thương đã chuyển tải bao cung bậc. Nhà thơ không nói: Quạt làm chong chóng quay mà thông qua ngọn gió (cũng như là thành quả lao động của mẹ) xua đi cái nóng bức mùa hè đưa lại cho các em trò chơi chong chóng. Tất cả được nhân lên và được chia ra để đến với một phép thành: Đó là tình yêu con trẻ và lòng biết ơn công lao của mẹ.

Hà Huy (chọn và bình)