'Quay về sân nhà' - chiến lược phát triển bền vững ngành cá tra
Với những biến động khó lường trên thị trường xuất khẩu, việc chỉ phụ thuộc vào kênh nước ngoài có thể khiến ngành cá tra dễ rơi vào thế bị động. Khi đó, thị trường nội địa không còn là 'phương án dự phòng' mà sẽ là yếu tố sống còn để giữ được dòng tiền, duy trì sản xuất, bảo vệ người nuôi và ổn định việc làm.
Sáng, tối đan xen trong bức tranh xuất khẩu
Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), 7 tháng năm nay, xuất khẩu cá tra ghi nhận mức tăng trưởng dương trong bối cảnh thương mại toàn cầu nhiều biến động. Kim ngạch xuất khẩu đạt hơn 1,2 tỷ USD, tăng 11% so với cùng kỳ 2024. Kết quả này cho thấy sự bền bỉ của ngành trước những thách thức từ thị trường và chính sách quốc tế.
Chiến lược “quay về sân nhà” đang được nhiều ngành hàng xuất khẩu cân nhắc, trong đó có ngành cá tra. Ảnh: VASEP
Về thị trường, Trung Quốc và Hồng Kông tiếp tục là nhà nhập khẩu nhiều nhất cá tra Việt Nam với kim ngạch 302 triệu USD, giảm 4% so với cùng kỳ năm ngoái và chiếm gần 25% trong tổng giá trị xuất khẩu cá tra. Tính riêng tháng 7, xuất khẩu sang thị trường này giảm 3%, đạt hơn 53 triệu USD, phản ánh sự chững lại về nhu cầu, đặc biệt trong phân khúc cá tra nguyên con và phile đông lạnh.
Khối Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) trở thành điểm sáng nổi bật với kim ngạch 7 tháng đạt 208 triệu USD, tăng 34% so với cùng kỳ năm ngoái. Sự tăng trưởng này từ các thị trường như Canada, Malaysia và một số nước châu Mỹ, nhờ ưu đãi thuế quan và ổn định nhu cầu tiêu dùng.
Bên cạnh đó, xuất khẩu cá tra sang Mỹ trong 7 tháng đạt 206 triệu USD, tăng 8% so với cùng kỳ năm ngoái. Riêng tháng 7, thị trường này tiêu thụ 31 triệu USD cá tra, giảm nhẹ 0,3% so với tháng 7/2024. Brazil tiếp tục cho thấy tiềm năng với kim ngạch 106 triệu USD, tăng 64%. Xuất khẩu cá tra sang EU đạt 104 triệu USD, tăng 5% so với cùng kỳ năm 2024. Thị trường Tây Ban Nha, Bỉ, Italy và Pháp cũng đều tăng trưởng tốt, bù đắp phần suy giảm tại Đức và Hà Lan.
Về sản phẩm, phile cá tra đông lạnh vẫn là sản phẩm chủ lực, giá trị xuất khẩu 7 tháng đạt 976 triệu USD, tăng 11% so với cùng kỳ năm ngoái.
Từ nay đến cuối năm, theo VASEP, nhiều yếu tố như xung đột thương mại, lạm phát, biến động tỷ giá và chính sách thuế quan - đặc biệt là Mỹ đang xem xét áp thuế bổ sung với nhiều đối tác, khiến ngành cá tra đối mặt với chu kỳ biến động mới. Dự báo, xuất khẩu thủy sản năm nay có thể đạt 9 - 9,5 tỷ USD, trong đó cá tra đạt 2 tỷ USD.
Nghiêm túc coi trọng thị trường nội địa
Trước thực tiễn xuất khẩu còn gặp nhiều khó khăn, chiến lược “quay về sân nhà” đang được nhiều ngành hàng xuất khẩu cân nhắc, trong đó có ngành cá tra.
Theo VASEP, hiện chỉ có 5 - 7% tổng sản lượng cá tra được tiêu thụ tại thị trường nội địa, chủ yếu là các sản phẩm cá tra nguyên con, phi lê sơ chế với hình thức đơn điệu và ít được đầu tư về bao bì, thương hiệu. Nguyên nhân là do nhận thức người tiêu dùng chưa đồng đều, thói quen tiêu dùng còn ưu tiên các loại cá truyền thống như cá lóc, cá chép, cá rô đồng hơn là cá tra nuôi công nghiệp. Ngoài ra, giá bán trong nước thường thấp hơn 30 - 40% so với giá xuất khẩu, khiến không nhiều doanh nghiệp mặn mà với kênh phân phối nội địa.
Tuy nhiên, bài học từ các quốc gia trong khu vực cho thấy nội địa không nên chỉ là "phương án dự phòng" mà hoàn toàn có thể là trụ cột ổn định, nếu được phát triển đúng hướng. Tại Thái Lan - quốc gia có ngành nuôi cá rô phi phát triển, khoảng 60% sản lượng được tiêu thụ nội địa, nhờ Chính phủ đưa cá vào khẩu phần ăn tại trường học, bệnh viện, quân đội và các cơ sở công. Còn tại Ấn Độ, với dân số 1,4 tỷ người, cá nước ngọt là nguồn protein chính, góp phần duy trì sản xuất ổn định ngay cả khi xuất khẩu chững lại.
Việt Nam với quy mô dân số gần 100 triệu người, mức sống tăng đều và xu hướng ăn sạch, ăn tiện lợi lên ngôi hoàn toàn có tiềm năng trở thành thị trường tiêu thụ chiến lược cho cá tra. Để làm được điều đó, VASEP cho rằng, ngành cần vượt qua nhiều rào cản từ tâm lý tiêu dùng, thói quen nấu nướng, đến hệ thống phân phối, bao bì, truyền thông và nhận diện sản phẩm.
Hiện nay, một số doanh nghiệp lớn đã thử nghiệm đa dạng hóa sản phẩm chế biến sâu như chả cá, cá viên, bún cá đóng gói, hướng đến người tiêu dùng trẻ, học sinh, công nhân và bếp ăn tập thể. Nhưng để nội địa thực sự trở thành “phao cứu sinh”, cần có sự vào cuộc mạnh mẽ hơn từ các chương trình như đưa cá tra vào chương trình dinh dưỡng học đường, gói hỗ trợ kích cầu tiêu dùng thủy sản, hoặc các chiến dịch truyền thông quốc gia.
“Với những biến động khó lường trên thị trường xuất khẩu, việc chỉ phụ thuộc vào kênh nước ngoài có thể khiến ngành cá tra dễ rơi vào thế bị động. Thị trường nội địa không phải là lời giải duy nhất, nhưng là một phần không thể thiếu trong chiến lược phát triển bền vững của ngành cá tra. Đã đến lúc, Việt Nam cần coi nội địa là "thị trường thật sự", không chỉ là giải pháp ngắn hạn khi xuất khẩu gặp khó, mà là "thành trì dài hạn" để tạo sức đề kháng cho toàn chuỗi giá trị cá tra”, đại diện VASEP nhấn mạnh.
