Quốc gia Đông Nam Á ở đâu trong cuộc đua đất hiếm?

Quốc gia Đông Nam Á ở đâu trong cuộc đua đất hiếm? Trong ảnh: Một cơ sở khai thác đất hiếm ở Perak, Malaysia. (Nguồn: Google Earth)

Các nền kinh tế Đông Nam Á đang đứng trước thách thức chiến lược, làm thế nào để vừa bảo đảm nguồn cung đất hiếm – nguyên liệu quan trọng cho công nghệ cao và năng lượng xanh, vừa nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Là một trong những địa bàn thu hút đầu tư quan trọng vào các lĩnh vực công nghệ cao, bao gồm chip và bán dẫn, việc bảo đảm nguồn cung đất hiếm đang được nhiều Chính phủ tại Đông Nam Á chú trọng. Các động thái gần đây từ nhiều quốc gia trong khu vực, cho thấy, các chính phủ đang chủ động kiểm soát chuỗi cung ứng khoáng sản thiết yếu và thúc đẩy các tiêu chuẩn môi trường xanh.

Đẩy mạnh hợp tác liên doanh với nước ngoài

Malaysia đang đi đầu trong việc thu hút đầu tư nước ngoài vào ngành công nghiệp đất hiếm. Chính phủ khuyến khích các công ty nước ngoài hợp tác liên doanh với doanh nghiệp nội địa nhằm phát triển ngành công nghiệp đất hiếm.

Bộ trưởng Đầu tư, Thương mại và Công nghiệp Zafrul Aziz cho biết, Quỹ đầu tư Khazanah Nasional Bhd đang trao đổi với các đối tác Trung Quốc về việc phát triển hoạt động tinh chế đất hiếm tại Malaysia.

Để bảo vệ nguồn tài nguyên, Malaysia đã áp dụng biện pháp cấm xuất khẩu đất hiếm chưa tinh chế từ ngày 1/1/2024. Biện pháp này vừa hạn chế thất thoát tài nguyên, vừa thúc đẩy các đối tác nước ngoài tăng đầu tư vào ngành khai khoáng và tinh chế.

Biện pháp cấm xuất khẩu khoáng sản trước đó cũng đã được chính phủ Indonesia áp dụng nhằm khuyến khích các doanh nghiệp nước ngoài đầu tư vào lĩnh vực ô tô điện và chế tạo pin tại Indonesia.

Mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng đất hiếm

Có một nghịch lý là, mặc dù trữ lượng quặng không lớn, nhưng Thái Lan nhanh chóng nổi lên như một mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng đất hiếm toàn cầu, thông qua các biện pháp khuyến khích đầu tư tinh chế.

Thái Lan hiện đóng vai trò kép là địa bàn chế biến và xuất khẩu đất hiếm, sớm có chiến lược nhập khẩu quặng đất hiếm từ bên ngoài để phục vụ hoạt động tinh chế và xuất khẩu. Công ty Neo Magnequench (Canada) công bố công suất tinh chế đất hiếm tại Thái Lan năm 2025 tăng hơn 260% so với 2024, nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao về nam châm sử dụng trong xe điện, các ngành điện tử ứng dụng công nghệ cao và các ngành kinh tế xanh.

Thái Lan hiện đạt thứ hạng trung bình trong nhóm quốc gia sản xuất và cung ứng đất hiếm, với giá trị xuất khẩu hàng năm khoảng 50 triệu USD. Chính phủ Thái Lan đã thông qua Lộ trình Công nghiệp và công nghệ sạch nhằm thúc đẩy hoạt động tinh chế đất hiếm, sản xuất nam châm vĩnh cửu và tái chế.

Kiểm soát từ chính phủ, phát triển công nghiệp tinh chế

Bộ trưởng Năng lượng Bahlil Lahadalia cho biết chính quyền Tổng thống Prabowo Subianto gần đây quyết định thành lập Cơ quan Công nghiệp khoáng sản (Mineral Industry Agency - MIA) nhằm triển khai kế hoạch phát triển công nghiệp đất hiếm. Một trong những nhiệm vụ chính của MIA là nghiên cứu các giải pháp giúp Indonesia tận dụng các khoáng sản địa phương, bao gồm đất hiếm, để sản xuất các sản phẩm tinh chế có giá trị cao.

Bộ trưởng Giáo dục đại học Brian Yulianto được bổ nhiệm là người đứng đầu MIA.

Mới đây, Công ty khai khoáng PR Timah do Chính phủ Indonesia quản lý đã hợp tác với Tổ chức Công nghiệp khoáng sản Indonesia triển khai dự án đất hiếm chiến lược (REE) tại tỉnh Bangka Barat. Trọng tâm của dự án là chế biến monasit - một phụ phẩm trong các công đoạn khai thác mỏ thiếc, nhằm chiết tách, tinh chế các nguyên tố đất hiếm, thiết yếu đối với các lĩnh vực công nghệ cao và chuyển đổi năng lượng.

Dự án là mốc quan trọng trong tiến trình công nghiệp khai khoáng của Indonesia, với việc chuyển đổi các khoáng sản từng bị bỏ qua thành nguồn tài nguyên quan trọng chiến lược. Với việc làm chủ các công nghệ tiên tiến, bao gồm quy trình thủy luyện kim nhằm chiết tách các nguyên tố đất hiếm, Indonesia đã chính thức gia nhập nhóm các quốc gia đủ năng lực làm chủ chuỗi giá trị đất hiếm.

Như vậy, mỗi bước đi của Malaysia, Thái Lan hay Indonesia đều đang cho thấy các quốc gia Đông Nam Á đang chủ động định hình chuỗi cung ứng đất hiếm theo hướng bền vững và chiến lược. Việc kiểm soát nguồn nguyên liệu, thúc đẩy tinh chế trong nước và áp dụng các tiêu chuẩn công nghệ xanh không chỉ giúp bảo vệ tài nguyên mà còn nâng cao vị thế khu vực trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Gia An