Quyền riêng tư dữ liệu và đạo đức số

An toàn dữ liệu là vấn đề được thế giới quan tâm.

Quyền riêng tư bị đe dọa, niềm tin xã hội lung lay

Theo Báo cáo Chi phí của các vụ vi phạm dữ liệu năm vừa qua do IBM và Viện Ponemon (Mỹ) công bố, thiệt hại trung bình toàn cầu cho mỗi vụ rò rỉ dữ liệu đã tăng lên 4,88 triệu USD (mức cao nhất kể từ khi báo cáo được thực hiện vào năm 2005). Một nghiên cứu của Cục Nghiên cứu Kinh tế Quốc gia Mỹ (NBER) cho thấy các công ty bị rò rỉ dữ liệu mất trung bình 1,1% giá trị vốn hóa thị trường và doanh số giảm 3,2 điểm phần trăm sau sự cố.

Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) cảnh báo rằng, các sự cố an ninh mạng và vi phạm quyền riêng tư đang gia tăng nhanh chóng, đe dọa trực tiếp khả năng đổi mới và ổn định xã hội. Ảnh hưởng không chỉ dừng ở thiệt hại tài chính mà còn tác động sâu sắc đến người dân, những nạn nhân mất kiểm soát dữ liệu cá nhân, bị đánh cắp danh tính, lừa đảo tài chính hay quấy rối trực tuyến. Theo Báo cáo Chỉ số nhận thức về gian lận danh tính của Viện Javelin (Mỹ), riêng năm 2024 đã có khoảng 49 triệu người Mỹ bị ảnh hưởng, gây thiệt hại hơn 47 tỷ USD.

Trẻ em là nhóm chịu tổn thương nặng nề nhất trong môi trường số. Báo cáo tháng 11/2025 của Ủy ban Thị trường nội địa và Bảo vệ người tiêu dùng (IMCO) thuộc Nghị viện châu Âu cho biết, các nền tảng trực tuyến lớn vẫn chưa thực hiện hết trách nhiệm trong việc bảo vệ trẻ em, khi nhiều dịch vụ để người dùng nhỏ tuổi tiếp xúc thường xuyên với nội dung độc hại và có tính năng gây nghiện hay phần thưởng ảo. Theo Cơ quan Quản lý truyền thông Vương quốc Anh (Ofcom), hơn 60% trẻ em từ 8 -15 tuổi ở Anh đã từng xem nội dung bạo lực hoặc người lớn trên mạng.

Nhiều quốc gia đang đối mặt với thách thức về chủ quyền dữ liệu. Theo báo cáo “An ninh mạng và Ổn định tài chính” của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), tấn công mạng quy mô lớn có thể gây thiệt hại tương đương 0,3-1% GDP toàn cầu mỗi năm, đặc biệt tại các nước đang phát triển, nơi thiếu hạ tầng phòng vệ số và phụ thuộc vào nền tảng nước ngoài.

Xây dựng hệ sinh thái số có trách nhiệm

Trước nguy cơ gia tăng của việc lạm dụng dữ liệu, nhiều quốc gia đã triển khai các biện pháp toàn diện kết hợp giữa luật pháp, công nghệ và đạo đức số nhằm khôi phục niềm tin và bảo vệ người dùng.

Tại Mỹ, các bang như California, Texas và Maryland đã đi đầu với các quy định yêu cầu nền tảng áp dụng nguyên tắc bảo mật ngay từ thiết kế, xác minh độ tuổi, giới hạn tính năng gây nghiện và bắt buộc sự đồng ý của phụ huynh khi trẻ em truy cập dịch vụ. Một số bang phạt đến 50.000 USD cho mỗi vi phạm quyền riêng tư trẻ vị thành niên. Ở cấp quốc gia, Đạo luật GUARD được ban hành để bảo vệ trẻ em khỏi chatbot (trợ lý ảo) có yếu tố cảm xúc, trong khi Đạo luật Quản trị trí tuệ nhân tạo (AI) có trách nhiệm của bang Texas yêu cầu doanh nghiệp lưu trữ hồ sơ quản lý rủi ro AI.

Tại châu Âu, Liên minh châu Âu (EU) đi đầu với 3 đạo luật lớn: Luật AI, Luật Dữ liệu và Luật Công bằng kỹ thuật số, nhằm mở rộng quyền riêng tư sang quyền được bảo vệ khỏi các hành vi thao túng trực tuyến. Bà Christel Schaldemose - báo cáo viên của IMCO, nhấn mạnh: “Cần nâng ngưỡng an toàn khi trẻ em truy cập mạng xã hội, đồng thời bắt buộc áp dụng nguyên tắc an toàn ngay từ thiết kế và cấm các cơ chế tương tác gây nghiện, dễ thao túng người dùng nhỏ tuổi”.

Ở Vương quốc Anh, Đạo luật An toàn trực tuyến yêu cầu các nền tảng kỹ thuật số xác minh độ tuổi người dùng, giám sát thuật toán gợi ý và công khai biện pháp xử lý nội dung độc hại. Cơ quan Ofcom đang thực hiện hàng chục cuộc điều tra để đảm bảo an toàn cho trẻ em và nhóm yếu thế.

Tại Indonesia, chính phủ coi chuyển đổi số là vấn đề nhân phẩm và công lý xã hội, xây dựng khung quản trị AI dựa trên minh bạch, trách nhiệm và niềm tin, đồng thời kêu gọi hợp tác quốc tế nhằm chống lại sự phụ thuộc vào công nghệ và hạ tầng nước ngoài.

Ở Mexico, Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) phối hợp với Phòng Công nghiệp điện tử, viễn thông và CNTT Mexico (CANIETI) và Tập đoàn Microsoft phát triển “Mô hình Mexico”, một bộ công cụ giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa tự đánh giá rủi ro đạo đức trong suốt vòng đời của hệ thống AI. Trong khi đó, Viện Khoa học và Công nghệ ứng dụng Hồng Kông (ASTRI) áp dụng mô hình học liên kết, cho phép nhiều tổ chức cùng huấn luyện AI mà không cần chia sẻ dữ liệu gốc, vừa tăng hiệu quả vừa bảo vệ quyền riêng tư.

Ngành công nghệ toàn cầu cũng tự chuẩn hóa hoạt động của mình. Phòng thí nghiệm công nghệ quảng cáo tương tác (IAB Tech Lab, Mỹ) đã công bố 2 tiêu chuẩn mới: Giao thức Quyền riêng tư toàn cầu (GPP) và Khung yêu cầu xóa dữ liệu (DDRF), giúp doanh nghiệp đơn giản hóa quy trình xóa dữ liệu và bảo đảm quyền riêng tư xuyên biên giới. Giám đốc điều hành Anthony Katsur khẳng định: “Chúng tôi đặt minh bạch và quyền lựa chọn của người dùng ở trung tâm mọi tiêu chuẩn”.

Khi dữ liệu trở thành huyết mạch của xã hội hiện đại, quyền riêng tư và đạo đức số đóng vai trò nền tảng của niềm tin và phát triển bền vững. Chỉ khi công nghệ được thiết kế lấy con người làm trung tâm và vận hành với trách nhiệm, thế giới số mới thật sự phục vụ lợi ích chung của toàn xã hội.

Khi dữ liệu trở thành tài nguyên mới, thế giới cũng bước vào cuộc khủng hoảng niềm tin về quyền riêng tư và đạo đức số.

Hồng Nhung