Quyền Sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực công nghệ Pin

Pin đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hiện đại, vượt xa vai trò lưu trữ năng lượng thông thường. Từ việc cung cấp năng lượng cho điện thoại, xe điện (EV) đến các hệ thống lưu trữ năng lượng trên lưới điện, sự đổi mới trong công nghệ pin đang thay đổi cách chúng ta sử dụng và quản lý năng lượng.

Trong thập kỷ qua, hàng tỷ USD đã được đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D) để cải tiến pin, với mục tiêu kéo dài tuổi thọ và nâng cao độ tin cậy. Sự cạnh tranh khốc liệt đã biến công nghệ pin trở thành một trong những lĩnh vực hấp dẫn nhất, không chỉ đối với các công ty công nghệ mà còn với các nhà đầu tư. Đặc biệt, từ hệ thống lưu trữ năng lượng lớn cho đến các phương tiện sử dụng năng lượng tái tạo, việc cải tiến pin đã trở thành động lực quan trọng cho chuyển đổi năng lượng bền vững.

Quyền sở hữu trí tuệ đóng vai trò thiết yếu trong việc bảo vệ những đổi mới này. Bằng sáng chế (patent) thường là lựa chọn hàng đầu để bảo vệ công nghệ. Năm ngoái, hơn 170.000 bằng sáng chế và đơn đăng ký liên quan đến công nghệ pin đã được công bố trên toàn cầu, trong đó Trung Quốc chiếm hơn một nửa. Dự báo con số này sẽ tiếp tục tăng khi ngành công nghiệp pin phát triển mạnh mẽ tại các thị trường lớn như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ và Đức.

Tuy nhiên, không phải lúc nào sáng chế cũng là phương pháp bảo vệ tối ưu. Bí mật thương mại cũng đóng vai trò quan trọng trong chiến lược quyền sở hữu trí tuệ. Không giống như sáng chế, bí mật thương mại không yêu cầu công khai thông tin, giúp doanh nghiệp bảo vệ các quy trình sản xuất hoặc công nghệ độc quyền. Đặc biệt, trong ngành sản xuất pin, nơi quy trình sản xuất thường rất phức tạp và khó sao chép, bí mật thương mại trở thành một lợi thế cạnh tranh đáng kể.

Dù vậy, việc chỉ dựa vào bí mật thương mại cũng tiềm ẩn rủi ro. Nhân viên có thể chuyển sang làm việc cho đối thủ cạnh tranh, mang theo kiến thức quan trọng về công nghệ. Điển hình là vụ kiện của Tesla đối với hai cựu nhân viên bị cáo buộc đánh cắp bí mật thương mại để thành lập một công ty pin tại Trung Quốc. Những vụ việc như vậy nhấn mạnh tầm quan trọng của việc sử dụng kết hợp cả sáng chế và bí mật thương mại để bảo vệ công nghệ một cách toàn diện.

Ngoài ra, các quy định mới cũng đang ảnh hưởng đến cách các công ty bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trong ngành pin. Quy định về pin của Liên minh Châu Âu (EU Batteries Regulation), yêu cầu tăng cường tính minh bạch trong ngành. Ví dụ, "hộ chiếu pin" (battery passport) buộc các nhà sản xuất công khai một phần thông tin về sản phẩm, nhằm hỗ trợ sửa chữa, tái sử dụng hoặc tái chế. Điều này có thể làm giảm hiệu quả của bí mật thương mại, khi các công ty phải chia sẻ dữ liệu vốn được coi là độc quyền.

Việc hợp tác giữa các công ty trong nghiên cứu và phát triển cũng đặt ra nhiều thách thức về quyền sở hữu trí tuệ. Trong các dự án hợp tác, quyền sở hữu và cấp phép quyền sở hữu trí tuệ cần được xác định rõ ràng ngay từ đầu để tránh tranh chấp sau này. Khi quyền sở hữu trí tuệ được phát triển chung, các vấn đề phức tạp như quyền sở hữu, sử dụng và cấp phép có thể làm giảm khả năng thương mại hóa sản phẩm trong tương lai nếu không được quản lý chặt chẽ.

Ngoài việc bảo vệ công nghệ, quyền sở hữu trí tuệ cũng có thể trở thành một công cụ tạo doanh thu. Các công ty có thể cấp phép công nghệ cho bên thứ ba hoặc sử dụng quyền sở hữu trí tuệ để khởi kiện vi phạm, thu hồi thiệt hại hoặc đạt được thỏa thuận thương mại. Xu hướng này đang ngày càng phổ biến trong ngành pin. Chẳng hạn, LG Energy Solution và Panasonic Energy đã thành lập nhóm bằng sáng chế Tulip, với hơn 5.000 sáng chế từ 1.500 họ sáng chế. Nhóm này giúp các công ty nhỏ dễ dàng tiếp cận công nghệ mà không phải đối mặt với rủi ro pháp lý từ nhiều bên.

Tuy nhiên, sự gia tăng số lượng sáng chế cũng đi kèm nguy cơ vi phạm quyền sở hữu trí tuệ của bên thứ ba. Các công ty cần thường xuyên theo dõi và phân tích cảnh quan sáng chế để đảm bảo sản phẩm của mình không xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ của người khác. Việc thực hiện kiểm tra "khả năng tự do khai thác" (freedom-to-operate) trước khi tung sản phẩm ra thị trường là một bước đi cần thiết để giảm thiểu rủi ro.

Tiêu chuẩn hóa trong ngành cũng là một vấn đề quan trọng, đặc biệt trong lĩnh vực sạc xe điện. Các tiêu chuẩn như Hệ thống Sạc Kết hợp (Combined Charging System) đã tạo ra những nền tảng cơ bản, nhưng vẫn còn nhiều tiềm năng để tăng cường sự đồng bộ trong ngành.

Nếu ngành công nghiệp hướng tới các tiêu chuẩn toàn cầu thống nhất, các sáng chế liên quan sẽ cần được cấp phép theo các điều khoản công bằng, hợp lý và không phân biệt đối xử (FRAND). Điều này cho phép các quyền sở hữu trí tuệ được tích hợp vào tiêu chuẩn công nghiệp, nhưng đồng thời yêu cầu chủ sở hữu phải cấp phép công bằng. Việc quản lý cấp phép FRAND, vốn đã là trọng tâm trong ngành viễn thông, giờ đây cũng đang nổi lên trong lĩnh vực ô tô và pin.

Ngành công nghệ pin đang phát triển với tốc độ nhanh chóng, mở ra cả cơ hội lẫn thách thức về quyền sở hữu trí tuệ. Để dẫn đầu trong cuộc đua này, các công ty cần xây dựng chiến lược quyền sở hữu trí tuệ toàn diện, vừa bảo vệ sáng tạo, vừa tận dụng chúng để tạo ra giá trị. Đồng thời, việc theo dõi chặt chẽ các thay đổi về quy định và tiêu chuẩn sẽ giúp các doanh nghiệp duy trì lợi thế cạnh tranh trong một thị trường đầy biến động.

Theo Sở hữu trí tuệ