Trung Quốc tận dụng 'triết lý Kaizen' và bài học từ 'câu chuyện bút bi và bút chì' trong ngành AI

Cách mà DeepSeek đạt được những bước tiến này có thể không chỉ đơn giản là một cuộc chạy đua về thuật toán hay sức mạnh tính toán, mà còn là bằng chứng về việc Trung Quốc đã thành thạo triết lý Kaizen - một phương pháp cải tiến liên tục vốn đã từng giúp Nhật Bản đánh bại phương Tây trong lĩnh vực sản xuất vào những năm 1980.

Điều này có thể báo hiệu một sự thay đổi trong cục diện công nghệ toàn cầu, nơi phương Tây không chỉ phải lo lắng về khoảng cách công nghệ, mà còn về cách tiếp cận đổi mới đang thay đổi cuộc chơi.

Trung Quốc ứng dụng Kaizen vào AI, giúp DeepSeek phát triển nhanh, rẻ, hiệu quả hơn, đe dọa vị thế công nghệ phương Tây - Ảnh: FT

Bài học từ câu chuyện bút bi và bút chì

Câu chuyện về DeepSeek khiến nhiều người nhớ lại giai thoại nổi tiếng về cuộc đua không gian giữa Mỹ và Liên Xô. Khi đối mặt với việc viết trong môi trường không trọng lực, NASA đã chi hàng triệu USD để phát triển một chiếc bút bi có thể hoạt động trong vũ trụ, trong khi người Nga chỉ đơn giản sử dụng… bút chì.

Dù câu chuyện này không hoàn toàn chính xác - cả hai bên đều thử bút chì và cuối cùng đều sử dụng Bút không gian Fisher, một sản phẩm được phát triển bởi khu vực tư nhân, nhưng nó vẫn mang ý nghĩa sâu xa về sự khác biệt trong tư duy đổi mới.

Câu chuyện này ám chỉ một nỗi sợ hãi cố hữu: Liệu có một hệ thống nào đó được thiết kế thông minh hơn, tiết kiệm hơn và hiệu quả hơn không? Và nếu có, liệu phương Tây có đang tụt lại phía sau trong cuộc đua công nghệ? DeepSeek, với cách tiếp cận AI chi phí thấp nhưng mạnh mẽ, có thể chính là ví dụ thực tế về nỗi lo này.

Kaizen - triết lý đã giúp Nhật Bản và giờ là Trung Quốc

Khái niệm Kaizen (cải tiến liên tục) lần đầu tiên trở nên phổ biến vào những năm 1980, khi phương Tây tìm cách lý giải tại sao các công ty Nhật Bản lại có thể đánh bại họ về giá cả lẫn chất lượng trong lĩnh vực ô tô, điện tử tiêu dùng và chất bán dẫn.

Kaizen không phải là một cuộc cách mạng ngay lập tức, mà là một hệ thống cải tiến liên tục, nơi mọi quy trình và sản phẩm đều được tối ưu hóa từng chút một qua thời gian.

Nhờ triết lý này, Nhật Bản đã vươn lên trở thành cường quốc kinh tế vào những năm 1970-1980, với Toyota, Sony và nhiều công ty khác trở thành biểu tượng toàn cầu. Tuy nhiên, sau khi bong bóng kinh tế Nhật Bản vỡ vào thập niên 1990, Kaizen không biến mất mà tiến hóa thành một siêu cường sinh tồn. Trong bối cảnh giảm phát kéo dài, các công ty Nhật Bản không thể tăng giá sản phẩm mà buộc phải tối ưu hóa chi phí đến mức tinh vi nhất.

Trong khi đó, Trung Quốc quan sát tất cả những điều này và tìm ra cách để làm chủ Kaizen theo cách riêng của mình. Nếu Nhật Bản áp dụng triết lý này vào sản xuất phần cứng, thì Trung Quốc đang đưa nó vào cả phần cứng lẫn phần mềm, đặc biệt là trong lĩnh vực AI. DeepSeek có thể là ví dụ điển hình cho cách tiếp cận này - một sản phẩm cạnh tranh với các công ty hàng đầu của Mỹ nhưng được phát triển với chi phí thấp hơn nhiều.

DeepSeek - bước đột phá nhờ Kaizen?

Phương Tây từng có quan điểm cho rằng thành công công nghệ của Trung Quốc đến từ việc sao chép hoặc đánh cắp tài sản trí tuệ. Nhưng điều đó không còn đủ để giải thích những bước tiến gần đây.

Mặc dù có những cáo buộc về ép buộc chuyển giao công nghệ hoặc vi phạm sở hữu trí tuệ, nhưng DeepSeek không chỉ đơn thuần là một phiên bản sao chép của OpenAI hay Google. Nó phản ánh một cách tiếp cận tinh chỉnh liên tục, nơi từng phần của công nghệ được tối ưu hóa một cách hệ thống để đạt hiệu quả cao nhất.

Điều này khiến phương Tây lo lắng hơn, bởi vì nếu Nhật Bản từng sử dụng Kaizen để thống trị ngành sản xuất, thì Trung Quốc đang sử dụng một phiên bản thậm chí còn nguy hiểm hơn: quy mô lớn hơn, tốc độ nhanh hơn và có khả năng phá vỡ trật tự công nghệ truyền thống.

Vì sao Kaizen của Trung Quốc đáng gờm hơn Nhật Bản?

Lợi thế lớn nhất của Trung Quốc so với Nhật Bản là quy mô. Trong khi Nhật Bản chỉ có hơn 120 triệu dân, Trung Quốc có tới 1,4 tỉ người, đồng nghĩa với nguồn nhân lực khổng lồ để triển khai Kaizen ở mức độ chưa từng có. Nếu như trước đây, Kaizen chỉ có thể phát huy tác dụng trong các nhà máy Toyota hay Sony, thì giờ đây nó có thể được áp dụng trên hàng trăm công ty công nghệ và sản xuất khác nhau của Trung Quốc.

Ngoài ra, sự phát triển của AI và dữ liệu lớn cũng giúp quá trình cải tiến trở nên nhanh hơn nhiều so với trước đây. Ngày nay, khi một sản phẩm chưa hoàn thiện, người tiêu dùng có thể ngay lập tức phản hồi, giúp các công ty nhanh chóng sửa đổi và tinh chỉnh. Trung Quốc, với thị trường nội địa khổng lồ và sự chấp nhận nhanh chóng của người dùng, có thể tận dụng điều này để tối ưu hóa sản phẩm theo thời gian thực.

Một yếu tố khác khiến phương Tây lo ngại là sự kết hợp giữa Kaizen của Trung Quốc và nhân lực từ Nhật Bản. Theo các đại lý tuyển dụng tại Tokyo, nhiều kỹ sư Nhật Bản có kinh nghiệm trong lĩnh vực bán dẫn, đường sắt và robot đang được các công ty Trung Quốc mời làm cố vấn với mức lương cao hơn. Nhật Bản có truyền thống cho kỹ sư nghỉ hưu sớm, và điều này tạo cơ hội để Trung Quốc thu hút những chuyên gia giàu kinh nghiệm mà không cần phải đánh cắp công nghệ.

Một kỹ sư giàu kinh nghiệm có thể tiết kiệm hàng năm trời thử nghiệm và nghiên cứu bằng cách chỉ ra những gì đã thất bại trong quá khứ. Đây chính là lợi thế của DeepSeek nói riêng và ngành công nghệ Trung Quốc nói chung - không phải chỉ nhờ vào những phần mềm tiên tiến, mà là nhờ vào một hệ sinh thái liên tục tinh chỉnh, tối ưu hóa và cải tiến.

Câu chuyện về bút bi không trọng lực và bút chì của Nga đã từng là bài học cảnh tỉnh về sự lãng phí tài nguyên trong cách tiếp cận đổi mới. Bây giờ, DeepSeek đang đặt ra câu hỏi tương tự cho phương Tây khi nó không chỉ là một cuộc đua công nghệ, mà là một lời nhắc nhở rằng cách tiếp cận đổi mới quan trọng không kém gì bản thân công nghệ.

Trong khi Kaizen từng giúp Nhật Bản thống trị ngành sản xuất, thì phiên bản của Trung Quốc có thể định hình lại cục diện công nghệ toàn cầu. Phương Tây có thể sẽ sớm nhận ra rằng họ không chỉ phải cạnh tranh với Trung Quốc về công nghệ, mà còn về cách tiếp cận đổi mới.

Nếu phương Tây vẫn tiếp tục tin rằng ngân sách lớn và tài năng là đủ để duy trì vị thế dẫn đầu, thì họ có thể sẽ phải đối mặt với một thực tế khác - nơi những đối thủ như DeepSeek đang sử dụng cách tiếp cận hiệu quả hơn để đạt được kết quả tương tự, hoặc thậm chí tốt hơn.

Hoàng Vũ