Rác thải điện tử: Cơn sóng ngầm của thời đại số

Rác điện tử giải phóng chất cực độc ra môi trường.

Tái chế vẫn hạn chế, nhưng các giải pháp như ở Nhật Bản cho thấy cách ứng phó hiệu quả với cuộc khủng hoảng toàn cầu này.

Mối nguy hiểm hiện rõ

Theo Liên Hợp Quốc, mỗi năm thế giới thải ra hàng chục triệu tấn rác điện tử, từ điện thoại, máy tính đến tivi, pin và tấm pin năng lượng mặt trời. Chỉ khoảng 17% trong số đó được tái chế đúng cách. Phần còn lại bị chôn lấp hoặc đốt bỏ, thải ra môi trường hàng loạt chất độc hại và lãng phí các vật liệu quý như vàng, đồng hay kim loại đất hiếm.

Nguyên nhân của “núi rác” này nằm ở tốc độ đổi mới công nghệ chóng mặt, vòng đời sản phẩm ngắn và nhu cầu tiêu dùng ngày càng tăng. Các thiết bị mới ra đời liên tục, trong khi sản phẩm cũ nhanh chóng bị bỏ rơi dù vẫn hoạt động tốt.

Ở các nước phát triển, phần lớn rác điện tử còn bị xuất khẩu sang các quốc gia đang phát triển dưới dạng “hàng cũ” hoặc “tái chế”, gây thêm gánh nặng môi trường cho các nước này.

Rác điện tử chứa hỗn hợp kim loại, nhựa và hóa chất. Khi bị đốt hoặc chôn lấp, chúng giải phóng những chất cực độc như dioxin, furan – các hợp chất có thể gây ung thư, rối loạn nội tiết và tổn thương hệ hô hấp. Tại nhiều bãi rác không chính thức ở châu Phi hay châu Á, người dân đốt dây điện để lấy đồng, hít phải khói độc mà không hề có đồ bảo hộ.

Không chỉ con người, hệ sinh thái cũng chịu hậu quả nặng nề. Các kim loại nặng và hóa chất ngấm vào đất, nước, đi vào chuỗi thức ăn, gây đột biến gen và suy giảm khả năng sinh sản ở động vật.

Tái chế rác điện tử không đúng cách sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người.

Khoảng trống khi tái chế

Tái chế là giải pháp cần thiết, nhưng việc thực hiện vẫn còn hạn chế. Quy trình này gồm thu gom, phân loại, nghiền nhỏ và tách riêng các vật liệu để tái sử dụng. Tuy nhiên, phần lớn quốc gia chưa đầu tư đủ cho hệ thống thu gom chính quy, khiến rác điện tử bị xử lý thủ công, thiếu an toàn.

Nhật Bản là một trong những quốc gia châu Á đi đầu trong xử lý rác thải điện tử. Chính phủ nước này đã hợp tác với doanh nghiệp tư nhân để xây dựng 10 trung tâm tái chế, đặt mục tiêu tái chế 500 nghìn tấn rác điện tử vào năm 2030.

Rác điện tử giải phóng chất cực độc ra môi trường.

Không chỉ dừng ở đó, Tokyo còn yêu cầu tất cả khu dân cư xây dựng sau tháng 4/2025 phải lắp đặt tấm pin năng lượng mặt trời, nhằm giảm khí thải carbon và thúc đẩy năng lượng sạch. Khi các tấm pin hết hạn, chúng sẽ được chuyển tới cơ sở tái chế có thể xử lý và thu hồi tới 95% vật liệu. Năm 2020, Nhật Bản đã tái chế khoảng 350 nghìn tấn thiết bị điện tử, trong đó 40% là phế liệu nhập khẩu.

Từ năm 2025, nước này sẽ siết chặt quy định xuất khẩu rác điện tử để hạn chế ô nhiễm xuyên biên giới. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế, nếu thế giới muốn đạt mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050, nhu cầu đồng toàn cầu có thể lên tới 30 triệu tấn vào năm 2030. Hành động của Nhật Bản góp phần đáng kể vào thực hiện mục tiêu trên nhờ tái chế rác điện tử.

Nguyễn Minh (TH)