RÁC THẢI - TÀI NGUYÊN CHO PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG (*): Hướng đi bắt buộc

Không thể mãi chôn lấp khi mỗi ngày phát sinh hơn 14.000 tấn rác thải, thời gian qua, TP HCM có hàng loạt động thái xử lý vấn đề này.

Đồng bộ nhiều giải pháp

Bên cạnh nỗ lực hoàn thiện hệ thống thu gom, trạm trung chuyển, giảm điểm tập kết gây ô nhiễm…, UBND TP HCM đã giao sở, ngành liên quan rà soát khu xử lý hiện hữu, thúc đẩy các nhà đầu tư nhanh chóng chuyển sang công nghệ đốt rác phát điện.

Theo Sở Tài nguyên và Môi trường TP HCM, hiện 5 doanh nghiệp xử lý rác lớn gồm Công ty Cổ phần Vietstar, Công ty Cổ phần Đầu tư Phát triển Tâm Sinh Nghĩa, Công ty Cổ phần Tasco, Công ty TNHH Xử lý chất thải Việt Nam, Công ty TNHH MTV Môi trường Đô thị TP HCM đã nộp hồ sơ chuyển đổi công nghệ sang đốt rác phát điện có thu hồi năng lượng. Các dự án này đều được triển khai theo tinh thần Nghị quyết số 98/2023 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP HCM.

Ứng xử với rác là một chuỗi hoạt động gồm phân loại, thu gom, tạo ý thức văn minh đô thị... Ảnh: ÁI MY

UBND TP HCM cũng đã giao Sở Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với cơ quan liên quan, Ban Quản lý các Khu Chế xuất và Công nghiệp, Ban Quản lý Khu Công nghệ cao… tập huấn cho đơn vị trên địa bàn quản lý những nội dung đáng chú ý của Luật Bảo vệ môi trường cũng như văn bản do thành phố ban hành. Từ đó, tuyên truyền sâu rộng đến nhóm đối tượng chủ nguồn thải, hộ gia đình, cá nhân, đồng thời vận động nhân dân thành phố giữ gìn vệ sinh môi trường, không xả rác ra đường phố và kênh rạch.

Còn trước đó, năm 2023, HĐND TP HCM ban hành Nghị quyết số 28/2023 quy định tiêu chí, tiêu chuẩn, lộ trình đối với công nghệ được chuyển đổi và điều kiện, định mức, đơn giá, giá đặt hàng đối với nhà đầu tư chuyển đổi công nghệ sang xử lý chất thải rắn sinh hoạt có thu hồi năng lượng… Đến hiện tại, thành phố đang xây dựng lại mô hình quản lý rác phù hợp với cơ cấu chính quyền địa phương 2 cấp. Đồng thời, tiến hành rà soát hạ tầng kỹ thuật để từ đó xây dựng đề án phân loại rác tại nguồn một cách khả thi, thực tiễn và hiệu quả hơn.

Biến thách thức thành cơ hội

Đề cập công nghệ xử lý rác, PGS-TS Phùng Chí Sỹ, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam, cho biết khái niệm "chuyển hóa chất thải thành năng lượng" (Waste to Energy - WtE) nói chung và "đốt rác phát điện" nói riêng xuất hiện tại Việt Nam chưa lâu nhưng đây là xu hướng xử lý chất thải rắn mới tại Việt Nam.

Hiện nay, khối lượng rác thải phát sinh ngày càng tăng là vấn đề cấp bách đối với đô thị cả nước. WtE là giải pháp hiệu quả, góp phần giảm thiểu lượng rác thải chôn lấp, sản xuất năng lượng bền vững, giảm thiểu ô nhiễm môi trường và phát thải khí nhà kính.

... đến việc buộc những “ngọn núi” gây nhiều nguy cơ cho môi trường tạo ra năng lượng có ích. Ảnh: QUỐC ANH

Nhìn nhận áp dụng mô hình đốt rác phát điện ở Việt Nam còn chậm, việc đầu tư phát triển các dự án WtE đang gặp không ít trở ngại, PGS-TS Phùng Chí Sỹ đề xuất một số giải pháp. Cụ thể như ban hành cơ chế, chính sách thực sự khuyến khích và hỗ trợ dự án WtE lựa chọn công nghệ tiên tiến phù hợp với điều kiện Việt Nam; thực hiện triệt để việc phân loại chất thải rắn tại nguồn. Ngoài ra, giám sát chặt chẽ công nghệ WtE song song với tạo mọi điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp Việt Nam tự chủ sản xuất trang thiết bị cho công nghệ này.

Đồng quan điểm, TS Phạm Viết Thuận, Viện trưởng Viện Kinh tế Tài nguyên và Môi trường TP HCM, nhất trí rằng cần khuyến khích đầu tư công nghệ đốt rác phát điện vì đây là xu thế tất yếu. Bên cạnh đó, nên đồng bộ chính sách - công nghệ - phân loại tại nguồn; triển khai vận động mỗi người dân là "mắt xích" trong chuỗi tuần hoàn năng lượng, coi phân loại rác như hành vi văn minh.

Cũng theo TS Thuận, để làm tốt việc biến rác thải thành năng lượng cần xây dựng "hệ sinh thái kinh tế tuần hoàn rác thải" với sự liên kết nhà nước, doanh nghiệp, khoa học và cộng đồng… Hoàn thiện chính sách ưu đãi thuế, giá điện, tín dụng xanh cho các dự án đốt rác phát điện; phát triển chuỗi công nghiệp hỗ trợ WtE - từ thu gom, vận chuyển, phân loại, đến tái chế tro xỉ… cũng là những việc cần làm ngay.

"Rác thải không còn là gánh nặng mà là nguồn tài nguyên chiến lược cho một nền kinh tế xanh. Nếu biết quy hoạch và đầu tư đúng hướng, Việt Nam hoàn toàn có thể biến thách thức môi trường thành cơ hội năng lượng" - TS Thuận nói.

Thắp sáng lộ trình xanh

Để rác thực sự trở thành tài nguyên, từ khâu phân loại, thu gom, vận chuyển đến xử lý phải được vận hành bởi quy trình thống nhất, tiêu chuẩn kỹ thuật và cơ chế giám sát rõ ràng. Nhiều chuyên gia năng lượng cũng như doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực liên quan chung nhận xét điều quan trọng không chỉ là công nghệ mà là quy chuẩn hóa toàn chuỗi như trên. Đặc biệt, công nghệ đốt rác rất quan trọng, để tránh phát sinh ra hệ lụy, gây ô nhiễm môi trường thì cần chính xác trong việc lựa chọn nhà đầu tư vì bởi điều đó đồng thời mang ý nghĩa lựa chọn công nghệ.

Trong số này, Harvest Waste được biết đến như một doanh nghiệp tiên phong trong xử lý rác thải tại Hà Lan, khẳng định tính hiệu quả của công nghệ được trả lời bằng lượng phát thải thấp nhất nhưng tạo ra nhiều điện năng nhất trên mỗi tấn rác thải. Doanh nghiệp này tự tin với năng lực của mình và cho hay sẽ thông qua các dự án tại Việt Nam để chuyển giao kiến thức cũng như công nghệ, góp phần cho mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) của Việt Nam vào năm 2050.

Được biết, khối tư nhân, nhà đầu tư nước ngoài đang đóng vai trò ngày càng lớn trong câu chuyện biến rác trở nên hữu ích. Theo đó, ngoài các tập đoàn đầu tư điện rác, nhiều doanh nghiệp nhỏ đang khai thác chuỗi tái chế rác nhựa, rác hữu cơ thành phân compost, vật liệu xây dựng...

Ở tầm chính sách, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ rà soát bất cập trong Luật Bảo vệ môi trường và những nghị định liên quan để đề xuất sửa đổi, bổ sung; ban hành quy chuẩn quốc gia về bãi chôn lấp chất thải rắn sinh hoạt; hướng dẫn đầu tư theo hình thức đối tác công - tư (PPP) trong lĩnh vực xử lý rác. Đồng thời, yêu cầu địa phương xây dựng quy trình kỹ thuật và ban hành giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, xử lý dựa trên khối lượng hoặc thể tích.

(*) Xem Báo Người Lao Động từ số ra ngày 19-10

QUỐC ANH - THU HỒNG - ÁI MY