'Rage bait' – từ của năm 2025 và bài học về sự bình tĩnh trong kỷ nguyên mạng xã hội
Rage bait không làm xã hội tốt đẹp hơn. Nó chỉ làm ta mất bình tĩnh, mất thời gian và đôi khi mất luôn cả khả năng nhìn nhận nhau một cách thiện chí.
Oxford University Press vừa chọn “rage bait” làm Từ của Năm 2025. Đây là cụm từ mô tả những nội dung trên mạng được tạo ra chỉ để khiến người xem tức giận, nhằm thu hút bình luận, chia sẻ, lượt xem. Điều đáng nói là trong vòng một năm, tần suất xuất hiện của từ này đã tăng gấp ba lần, cho thấy nó phản ánh đúng nhịp đập cảm xúc của thời đại(1).
Trong thông báo của mình, Oxford giải thích rằng “rage bait” mô tả “những nội dung cố tình gây phẫn nộ để lôi kéo tương tác”, và đây là một hiện tượng nổi bật về đạo đức số và sức khỏe tinh thần cộng đồng trong năm 2025(1).
Thật ra, chúng ta không lạ gì với dạng nội dung này. Chỉ cần lướt vài phút trên mạng xã hội, đã có thể gặp những câu nói “chọc điên”, những tranh cãi nảy lửa, những quan điểm cực đoan được cắt gọt để gây sốc. Nhiều người bực bội, nhảy vào phản bác, nhưng không biết rằng chính điều đó lại vô tình làm bài viết nổi hơn.
Vì sao “rage bait” lan nhanh đến vậy?
Thứ nhất, con người phản ứng mạnh với cảm xúc tiêu cực. Giận dữ khiến nhịp tim tăng lên, khiến ta muốn đáp trả(2). Một cú nhấp chuột (click), một lời bình luận… và thuật toán hiểu rằng ta “hứng thú”, rồi tiếp tục đẩy những nội dung tương tự vào mắt ta.
Thứ hai, mạng xã hội ngày nay hoạt động giống những buồng vang (echo chamber). Bạn càng tương tác với một loại nội dung, thuật toán càng đưa bạn vào một “phòng” chỉ toàn người nghĩ giống bạn, tức giống bạn, hoặc phẫn nộ giống bạn. Trong buồng vang, những quan điểm cực đoan dễ được lặp đi lặp lại, khiến ta có cảm giác “cả thế giới cũng đang tức như mình”(3).
Thứ ba, nội dung càng tranh cãi thì càng dễ viral. Kể cả khi bạn vào để phản bác, thuật toán vẫn xem đó là “tương tác” và lập tức đẩy bài viết đến nhiều người hơn.
Những người biết tận dụng các yếu tố này thường không cần nhiều kiến thức hay năng lực. Họ chỉ cần biết một điều: muốn nổi tiếng nhanh, chỉ cần khiến người khác tức giận. Và trong một môi trường mà sự chú ý đồng nghĩa với giá trị, họ chỉ cần “quăng mồi”, phần còn lại, cộng đồng sẽ tự lo.
Những tác động của rage bait với sức khỏe tinh thần
Không cần những nghiên cứu lớn để thấy rằng sống trong môi trường đầy phẫn nộ khiến chúng ta mệt mỏi hơn, dễ căng thẳng và đôi khi trở nên cay nghiệt với nhau.
Những cuộc cãi vã nhỏ nhặt trên mạng có thể cuốn chúng ta hàng chục phút, thậm chí hàng giờ - thời gian mà lẽ ra ta có thể dành để nghỉ ngơi, trò chuyện tử tế hoặc làm điều quan trọng hơn. Rage bait không làm xã hội tốt đẹp hơn. Nó chỉ làm ta mất bình tĩnh, mất thời gian, và đôi khi mất luôn cả khả năng nhìn nhận nhau một cách thiện chí.
Để không rơi vào cái bẫy này, điều đầu tiên và quan trọng nhất là hiểu cơ chế lan truyền của mạng xã hội: bất cứ tương tác nào - dù là giận dữ - cũng là nhiên liệu giúp nội dung tiếp tục sinh sôi. Điều này có nghĩa: Nếu một nội dung vô lý khiến bạn khó chịu, thì phản ứng tốt nhất đôi khi không phải là phản bác, mà là phớt lờ.
“Đừng cho bánh thưởng” - nguyên tắc trong tâm lý học hành vi. Trong trị liệu hành vi, một nguyên tắc cơ bản là: hành vi nào được chú ý thì sẽ tăng lên. Hành vi nào bị bỏ mặc, không nhận được phản hồi, sẽ giảm dần. Người làm nội dung gây sốc cũng vậy: họ dựa vào sự chú ý của khán giả để duy trì động lực. Khi ta ngừng phản ứng, sức hút của họ giảm đi đáng kể. Việc phớt lờ không phải là thờ ơ với những điều sai trái; nó là chiến lược bảo vệ năng lượng tinh thần, tránh bị lợi dụng, và không góp phần khuếch đại những giá trị lệch lạc.
Tự hỏi: “Nội dung này có xứng đáng với năng lượng của mình không?”. Trước khi tham gia vào một bài viết, hãy tự hỏi mình “Tại sao ta muốn tương tác? Vì tức giận? Hay vì muốn hiểu?”. Cảm xúc là nguồn lực quan trọng. Mỗi lần bực bội hay tranh luận, ta tiêu hao năng lượng tinh thần vốn có thể dành cho gia đình, công việc, đọc sách hay chăm sóc sức khỏe. Khi tự hỏi câu này, bạn sẽ nhận ra nhiều tranh cãi trên mạng không đáng để mình hao tâm tổn trí.
Nhìn lại cơ chế buồng vang. Buồng vang khiến ta tưởng thế giới ngoài kia cũng giống như những gì mình nhìn thấy trên mạng. Nhưng thực ra, phần lớn những phát ngôn gây sốc chỉ tồn tại trong một vòng tròn nhỏ. Chúng ta càng nhận ra điều này, càng dễ giữ bình tĩnh, và không bị cuốn vào bức tranh méo mó do thuật toán tạo ra.
Đặt giới hạn cá nhân. Việc chọn lọc nội dung xem, hạn chế số lần kiểm tra mạng xã hội trong ngày, và chủ động “dọn dẹp” nguồn tin tức là cách để bảo vệ tâm trí. Một môi trường sạch sẽ hơn giúp ta ít bị kích thích hơn.
Những đề xuất cho cộng đồng
Ưu tiên lan tỏa điều tử tế. Đừng chỉ tương tác với những điều sai; hãy dành tương tác cho những nội dung hữu ích, những người sáng tạo có trách nhiệm. Điều này giúp thuật toán ưu tiên điều tốt.
Xây dựng văn hóa mạng lành mạnh. Gia đình, trường học và truyền thông đều có thể góp phần bằng cách giáo dục kỹ năng phản hồi trên mạng và tư duy phản biện.
Khuyến khích thảo luận thực chất. Khi gặp ý kiến trái chiều, hãy xem như một cơ hội học hỏi thay vì lập tức xem đó là cuộc chiến. Tranh luận dựa trên bằng chứng, sự kiện có thật, không dựa vào cảm xúc hoặc dựa vào đa số thắng thiểu số.
Giảm thói quen “chụp mũ - tấn công”. Những cuộc đối thoại lành mạnh sẽ giảm cơ hội cho những nội dung gây sốc tồn tại.
Chọn cuộc chiến của mình - và giữ năng lượng cho điều quan trọng
Ở cuối cùng của mọi chuyện, điều đáng nói nhất có lẽ nằm ở lựa chọn của mỗi người. Trong tiếng Anh, có hai từ dễ bị nhầm: intelligence và wisdom.
Intelligence là sự thông minh trong lý luận, khả năng nhận biết và phân tích. Đôi khi, người thông minh lại dễ “nhảy vào” mọi cuộc tranh luận, vì họ nghĩ mình có thể làm rõ đúng - sai. Trong khi wisdom là trí tuệ ở nghĩa sâu hơn, như biết điều gì xứng đáng để mình bỏ công sức, và điều gì nên bỏ qua. Người có wisdom hiểu rằng năng lượng tinh thần là hữu hạn, và nên được sử dụng cho những điều thật sự quan trọng đối với bản thân mình.
Trong bối cảnh mạng xã hội đầy mồi câu gây phẫn nộ, có lẽ wisdom chính là biết lúc nào nên lên tiếng, và lúc nào nên lặng lẽ bước đi. Nói theo cách dân gian: “Choose your battles wisely”.
Và đôi khi, cuộc chiến tốt nhất là… không tham gia vào nó.
(1) Oxford University Press. (2025). The Oxford Word of the Year 2025 is... rage bait. Oxford Languages.
(2) Christin, A. (2025). Why we can’t stop clicking on rage bait. Stanford Report.
(3) Jiang, B., Karami, M., Cheng, L., Black, T., & Liu, H. (2021). Mechanisms and Attributes of Echo Chambers in Social Media.
