Rào cản với doanh nghiệp xuất khẩu gạo

Bộ Công Thương vừa công bố dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 107/2018/NĐ-CP và Nghị định 01/2025/NĐ-CP về kinh doanh xuất khẩu gạo với nhiều nội dung mới. Trong đó, một số quy định được cho là tạo rào cản đối với doanh nghiệp (DN), nhất là DN nhỏ và vừa, không phù hợp với tinh thần tự do kinh doanh trong nền kinh tế thị trường.

Không quản được thì cấm?

Một điểm đáng chú ý trong dự thảo là quy định DN xuất khẩu gạo bắt buộc phải sở hữu kho chứa và cơ sở xay xát, thay vì có thể thuê như hiện nay.

Theo ban soạn thảo, quy định này nhằm ngăn chặn tình trạng thương nhân thuê kho chứa, cơ sở xay xát thóc gạo chỉ để "đối phó" điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo mà không vận hành thực tế. Bởi lẽ, việc không phải đầu tư cơ sở vật chất khiến giá thành xuất khẩu của nhóm thương nhân này thấp hơn, tạo ra sự cạnh tranh không công bằng với các DN đầu tư bài bản.

Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng quy định này không hợp lý và đi ngược với thực tiễn kinh doanh. Là người trong cuộc, bà Dương Thanh Thảo, Phó Giám đốc Công ty CP Gạo Ông Thọ (TP HCM), cho rằng việc thuê kho là bình thường trong hoạt động thương mại. DN của bà sở hữu kho riêng nhưng vẫn cho thuê hoặc thuê thêm kho gần vùng nguyên liệu để tối ưu chi phí.

"Nếu quy định bắt buộc sở hữu kho được thực thi, nhiều DN sẽ bị rút giấy phép xuất khẩu gạo dù vẫn đang hoạt động hợp pháp. Thay vào đó, cơ quan chức năng nên xử lý các trường hợp thuê kho hình thức để có giấy phép" - bà Thảo đề xuất.

Đại diện một DN xuất khẩu gạo thuộc tốp 10 của Việt Nam cũng kiến nghị không nên bắt buộc DN xuất khẩu gạo phải sở hữu kho. Bởi lẽ, DN hoàn toàn có thể thuê kho do hiện nay, công suất kho hiện hữu rất lớn. Việc yêu cầu DN phải sở hữu kho sẽ tạo áp lực chi phí, đồng thời gây lãng phí nguồn lực từ các kho hiện có, khiến nhiều thương nhân không thể vươn lên trở thành DN xuất khẩu.

Góp ý về nội dung này, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhìn nhận mục tiêu chính của việc quy định điều kiện về kho chứa là nhằm giúp cơ quan quản lý nắm được thông tin về năng lực vận hành của DN, bảo đảm kho đó được sử dụng đúng mục đích chứa thóc, gạo. Trên thực tế, việc DN sở hữu hay thuê kho đều có thể đạt được mục tiêu này.

Do đó, theo VCCI, chỉ cần DN đáp ứng được các tiêu chí về năng lực kho bãi thì việc lựa chọn hình thức sở hữu hay thuê kho phải được xem là quyền tự do kinh doanh, phù hợp với nguyên tắc của nền kinh tế thị trường.

VCCI cho rằng sở dĩ có tình trạng thương nhân thuê kho chứa, cơ sở xay xát chỉ để đáp ứng điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo, không quan tâm duy trì kho chứa là do họ không thực hiện đúng điều kiện kinh doanh chứ không phải nằm ở bản thân quy định. Với trường hợp này, nhà nước có thể thu hồi giấy phép của DN nếu không đáp ứng điều kiện kinh doanh.

Bên trong một nhà máy chế biến gạo xuất khẩu ở An Giang

Hạn chế quyền kinh doanh

Đại diện VCCI cho biết quan điểm góp ý của họ dựa trên tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân, trong đó có yêu cầu về việc loại bỏ các rào cản tiếp cận thị trường nhằm bảo đảm môi trường kinh doanh thông thoáng, dễ tuân thủ và chi phí thấp.

VCCI nhận định dự thảo của Bộ Công Thương lại làm gia tăng chi phí tuân thủ cho DN. Yêu cầu DN phải sở hữu kho làm gia tăng đáng kể chi phí gia nhập thị trường, hạn chế sự tham gia của DN nhỏ và vừa, ảnh hưởng đến tính cạnh tranh trên thị trường xuất khẩu gạo, từ đó ảnh hưởng đến thu nhập của nông dân và tính bền vững của chuỗi giá trị lúa gạo.

Một quy định khác cũng được xem là rào cản khi DN gia nhập thị trường: Thương nhân mới phải bảo đảm dự trữ tối thiểu 1.250 tấn gạo sau 45 ngày được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh, đồng thời duy trì cho đến khi có thành tích xuất khẩu gạo.

Theo VCCI, quy định này sẽ gia tăng đáng kể điều kiện gia nhập thị trường với các DN mới. Trong giai đoạn chưa ký được hợp đồng xuất khẩu, yêu cầu phải nhập và dự trữ một lượng lớn gạo sẽ khiến DN phải huy động vốn lớn, chịu chi phí lưu kho, bảo quản, từ đó gia tăng chi phí không cần thiết. Chưa kể, DN còn dễ bị động trong hoạt động thu mua lúa gạo dự trữ do khó khăn trong việc xác định thời gian cấp giấy phép.

Đại diện một DN thẳng thắn cho rằng quy định này không phù hợp với DN xuất khẩu gạo đặc sản. Bởi lẽ, việc dự trữ gạo thời gian dài sẽ làm giảm chất lượng, nhất là với các loại như ST25, ST24, Nàng Hoa 9,…

Thực tế, hồi đầu tháng 3, một số DN xuất khẩu gạo quy mô nhỏ qua hình thức ủy thác đã gửi đơn lên Thủ tướng "kêu cứu". Theo đó, những DN thương mại quy mô nhỏ, có đơn hàng sẽ "ủy thác" cho DN có giấy phép xuất khẩu và trả phí khoảng 1 USD/tấn. Tuy nhiên, quy định này sau đó vẫn thực thi khiến hàng loạt DN đã rời thị trường.

Đại diện Công ty V.G (TP HCM) cho hay trước đây có thể xuất khẩu "ủy thác" khoảng 3.000 tấn/năm sang các thị trường như: EU, Úc, Mỹ nhưng đã dừng từ tháng 3 theo quy định mới. Hiện nay, DN gặp rất nhiều khó khăn bởi đây là hoạt động chính. "Mới đây, VCCI kiến nghị cho phép thực hiện hình thức này, chúng tôi rất mừng, hy vọng khách hàng truyền thống quay lại" - đại diện này kỳ vọng.

Trong khi đó, ông Nguyễn Vĩnh Trọng, Giám đốc Công ty TNHH Việt Hưng (Tiền Giang), bày tỏ ủng hộ việc tạo điều kiện thuận lợi cho DN xuất khẩu gạo nhưng phải dựa trên nguyên tắc cạnh tranh lành mạnh và bảo đảm an ninh lương thực. Đối với hoạt động xuất khẩu gạo ủy thác, ông cho hay trước giờ công ty không thực hiện dịch vụ này bởi không phải đơn giản là thu phí của khách hàng mà đi kèm là phải chịu trách nhiệm về pháp lý cho lô hàng.

Bài và ảnh: NGỌC ÁNH