Rau xanh tăng giá - ngẫm về sự canh tác

Mới đây, phóng viên Báo Lào Cai có cuộc khảo sát quanh các chợ, điểm bán lẻ thực phẩm trên địa bàn thành phố Lào Cai và phản ánh trên Báo Lào Cai, trong đó nêu: Giá rau muống tăng gấp đôi, từ 5 nghìn đồng đến 7 nghìn đồng/bó lên 10 nghìn đồng đến 12 nghìn đồng/bó; cải ngọt tăng từ 15 nghìn đồng/kg lên 30 nghìn đồng đến 35 nghìn đồng/kg; rau cải xanh, rau mồng tơi có giá 40 nghìn đến 45 nghìn đồng/kg; giá bắp cải bình thường chỉ 8 nghìn đến 12 nghìn đồng/kg thì nay lên 25 nghìn đồng đến 30 nghìn đồng/kg… Riêng rau gia vị như hành lá, rau mùi, mùi tàu thì tăng “chóng mặt”, trước đây chỉ 20 nghìn đến 30 nghìn đồng/kg thì nay tăng lên 60 nghìn đến 70 nghìn đồng/kg, thậm chí có thời điểm giá rau gia vị tới 150 nghìn đồng/kg, cao hơn cả giá thịt lợn. Các loại củ, quả như khoai tây, khoai lang, khoai sọ, cà chua, bí xanh, bí đỏ, cà rốt, dưa chuột… cũng có đà tăng mạnh.

Giá rau xanh tăng khiến một số ít người sản xuất, dịch vụ cung ứng hưởng lợi nhưng tác động lớn đến nền kinh tế quốc dân.

Vì sao rau xanh tăng giá trong khi thời tiết, khí hậu không tác động xấu đến sản xuất, thậm chí là thuận lợi? Hãy nghĩ đến quy luật có tính cổ xưa, cơ bản, phổ quát nhất, đó là vấn đề cung - cầu. Nguồn cung từ bên kia biên giới bị gián đoạn bởi sự kiểm soát chặt chẽ của hai quốc gia do dịch bệnh, cũng chính dịch bệnh khiến nguồn cung rau, củ, quả từ các tỉnh miền xuôi tới Lào Cai giảm rõ rệt. Cung không đáp ứng đủ nhu cầu, hàng khan hiếm, đương nhiên là giá bán tăng, tăng trong cả chuỗi cung ứng và thiệt hại cuối cùng, trực tiếp là người tiêu dùng. Trên địa bàn tỉnh đang có hơn 70% dân số sinh sống tại khu vực nông thôn, hơn 60% lao động (do ảnh hưởng dịch bệnh, con số này hiện cao hơn) đang sản xuất nông nghiệp nhưng khi những bữa ăn hằng ngày khẩu phần rau xanh lại có giá trị bằng tiền cao hơn thực phẩm dinh dưỡng là thịt, cá. Cơ cấu tiêu dùng mỗi tháng cho rau xanh của một gia đình có nhân khẩu bình thường đã tới hàng triệu đồng thì quả là bất thường.

Lào Cai có những cánh đồng mênh mông, quỹ đất dồi dào, phì nhiêu, có nền khí hậu thích hợp để trồng rau xanh, đặc biệt là mùa cuối năm thời tiết thuận lợi để các loại rau, củ ôn đới, bán ôn đới sinh trưởng. Vùng thấp có thuận lợi của vùng thấp, vùng cao có cái dễ của vùng cao. Nhiều cô giáo vùng cao thừa nhận vào vụ rau những ngày cuối năm chỉ cắm cây giống xuống đất là rau cứ thế mơn mởn vươn lên, độ ẩm cao, đất tốt nên gần như không phải bón phân, tưới nước mà rau vẫn xanh tốt.

Trồng rau “kiếm tiền triệu dễ như bỡn”, các nhà quản lý vẫn thống kê ở mức giá bình thường mỗi ha rau xanh tạo nguồn thu vài trăm triệu đồng/năm. Vậy nhưng rau xanh tăng giá mà chỉ có số rất ít nông dân hưởng lợi, thu nhập, đơn giản và dễ giải thích là đang chỉ có ít cư dân sinh sống tại vùng nông thôn trồng rau xanh làm hàng hóa.

Cách đây ít năm, tác giả từng viết chùm bài trên Báo Lào Cai với chủ đề “Những lãn nông thế kỷ 21” (lãn nông có nghĩa là nông dân lười), giờ đây, hiện tượng xã hội đó không có nhiều thay đổi. Mùa rau xanh chính vụ mà tiếc nuối cho những cánh đồng trơ trọi gốc rạ, những mảnh vườn cỏ hoang mọc um tùm, thay vì sản xuất vụ đông, trồng rau, củ, quả, nhiều lao động lúc nông nhàn (sau vụ gặt) thực sự đã nghỉ ngơi đúng nghĩa. Mặc cho ngoài chợ nông thôn, ven quốc lộ kia tiểu thương mua rau của nông dân tại thành phố Hà Nội, tỉnh Hưng Yên, Hải Dương, Vĩnh Phúc… mang về bán với giá cao ngất ngưởng. Điều trớ trêu nhất là trong khi những nông dân thực thụ đang nghỉ ngơi cùng đồng đất bát ngát thì những thị dân có mức sống cao hơn lại tận dụng từng vụn đất ở vỉa hè, góc phố, từng khoảng trống không gian trên tầng thượng, tận dụng từng phút giây trong một ngày làm việc để trồng rau xanh nhằm hạn chế mức chi tiêu ngoài chợ cho khẩu phần rau xanh, vừa tạo niềm vui, sự hứng khởi lao động.

Nói như vậy không có nghĩa các miền quê Lào Cai hiếm người trồng rau, đúng hơn là thói quen sản xuất hàng hóa chưa thực sự phổ biến, tư duy “tự cung tự cấp” vẫn chiếm số đông, hầu như nhà ai cũng có mảnh vườn, đôi luống rau nho nhỏ ở đầu hồi, sau nhà nhưng bao đời nay trồng rau “đủ ăn”. Mà cái nghĩa “đủ ăn” của không ít người cũng khó định lượng, thu được nhiều thì luộc rau, xào rau, trồng được ít thì dăm ba cọng nấu canh cho xanh nước cũng là… “đủ ăn”. Và rồi rất nhiều bữa ăn với thực đơn rau xanh của một số gia đình khu vực nông thôn vẫn phụ thuộc vào việc ra chợ, tìm đến những cửa hàng.

Có thể rau xanh tăng giá cao chỉ là tạm thời, khi hơn 2.700 ha rau xanh hiện nay (báo cáo của ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn) của toàn tỉnh thu hoạch rộ, giá rau sẽ quay đầu. Nếu giá giảm, thậm chí về mức bình thường như mọi năm không có nghĩa là nông dân thua lỗ. Vậy nên, câu chuyện quản lý, hoạch định sản xuất cần gắn chặt với tuyên truyền, vận động để nông dân nhận thức rõ rằng không cần phải vượt qua biên giới, đâu chỉ có việc vượt hàng nghìn cây số tới các tỉnh, thành phố xa xôi mới kiếm được việc làm, mà cái sự canh tác để mang lại ấm no, thịnh vượng có ở ngay trên đồng đất quê mình. Tuyên truyền để những nông dân tự chủ hơn trong sản xuất, không trông chờ, ỷ lại vào các chương trình, dự án của Nhà nước như việc cấp phát không thu tiền hạt giống, hỗ trợ phân bón; tuyên truyền để người dân canh tác, làm nên sản phẩm thực sự an toàn, giữ uy tín với khách hàng. Cũng cần tuyên truyền để hiểu rằng giá bán hôm nay có thể về mức thông thường nhưng không có nghĩa là ngày mai nản chí, để đồng đất, bãi bờ ngủ yên, người người ngơi nghỉ để rồi một phần lớn mức thu nhập dành cho việc hằng ngày ra chợ mua rau.

Và ở một khía cạnh khác, giá rau xanh tăng chóng mặt cũng cần xét tới các bản báo cáo với những con số. Lẽ nào mọi thông số thành tích canh tác đều tăng mà nguồn cung vẫn thiếu, giá rau xanh cũng theo chiều biến thiên?