Robot không thể thay lượng lao động bị thiếu hụt nếu đưa sản xuất iPhone về Mỹ

Khi các nhà máy tại Mỹ đang vật lộn để tìm lao động, với nửa triệu người làm vẫn chưa được lấp đầy trong tháng 3, chính quyền Trump và một số lãnh đạo doanh nghiệp đã hình dung việc sử dụng robot để bù đắp khoảng trống đó.

Tuy nhiên, các chuyên gia trong ngành lại tỏ ra hoài nghi. Trong bối cảnh kinh tế bất định, các nhà sản xuất đang phải đối mặt chi phí lớn, mất nhiều thời gian để triển khai và thiếu hụt lao động có tay nghề kỹ thuật - tất cả đều là rào cản với việc đẩy nhanh tự động hóa.

“Doanh nghiệp không thể xoay trục ngay lập tức”, Ken Goldberg, giáo sư robot học tại Đại học California - Berkeley (Mỹ) và là Giám đốc khoa học tại công ty Ambi Robotics (Mỹ), nhấn mạnh.

Chi phí là trở ngại lớn nhất. Dù giá robot công nghiệp đang giảm nhanh nhờ các nhà sản xuất Trung Quốc, loại robot rẻ hơn được gọi là cobot vẫn có giá từ 25.000 đến 50.000 USD.

Robot chỉ là một phần nhỏ trong tổng chi phí tích hợp tự động hóa vào nhà máy. Ví dụ, robot xếp hàng hóa lên pallet có thể tốn đến 150.000 USD để lắp đặt khi tính cả cảm biến, hàng rào an toàn, băng chuyền và hạ tầng khác, theo Jorg Hendrikx - Giám đốc điều hành nền tảng thương mại robot Qviro.

Những chi phí này khiến nhiều nhà sản xuất tại Mỹ không đủ khả năng đầu tư vào robot. Theo Cục Thống kê Dân số Mỹ, chỉ 20% các nhà máy từ 50 đến 150 nhân viên sở hữu robot, bằng một nửa tỷ lệ ở các nhà máy có trên 1.000 nhân viên.

Ngoài ra, robot còn gặp hạn chế bởi loại sản phẩm được sản xuất. Trong các lĩnh vực mà sản phẩm thay đổi liên tục, robot thường kém hiệu quả do cần lập trình và cấu hình lại. Có đến 2/5 robot công nghiệp tại Mỹ đang được sử dụng trong ngành ô tô, nơi các dây chuyền thường sản xuất cùng một mẫu sản phẩm giá trị cao qua nhiều năm.

Các doanh nghiệp có xu hướng trở nên thận trọng hơn và ít muốn chi những khoản tiền lớn để đầu tư vào các dự án dài hạn như xây dựng nhà máy hoặc cơ sở sản xuất mới sau các đợt áp thuế mạnh tay của ông Trump.

“Nhiều doanh nghiệp sẽ trì hoãn đầu tư vì không biết tương lai sẽ ra sao”, Carl Benedikt Frey, giáo sư về AI và công việc tại Viện Internet Oxford, nhận định.

“Nếu muốn chi tiêu cho tự động hóa, bạn cần chắc chắn đó là chiến lược dài hạn”, Susanne Bieller, Tổng thư ký Liên đoàn Robot Quốc tế (IFR), cho biết.

Susanne Bieller nói thêm rằng việc tăng thuế nhập khẩu sẽ là “gánh nặng lớn” cho các công ty Mỹ muốn mua robot. Mỹ phụ thuộc vào nhập khẩu cả robot hoàn chỉnh lẫn các linh kiện chủ chốt, khi tất cả nhà sản xuất hàng đầu ở lĩnh vực này như ABB (Thụy Sĩ), KUKA (liên doanh Trung-Đức) và Fanuc (Nhật Bản) đều đặt trụ sở ngoài nước Mỹ.

Robot không không giải được bài toán đưa hoạt động sản xuất iPhone trở về Mỹ - Ảnh: FT

"Chính sách khuyến khích rõ ràng và mạnh mẽ"

Các chuyên gia không đồng tình cách tiếp cận “chỉ ép buộc mà không khuyến khích” của chính quyền trong việc thúc đẩy đưa sản xuất trở lại Mỹ.

“Thuế quan mang tính trừng phạt. Tôi không nghĩ sẽ có sự chuyển dịch thực sự sang tự động hóa nếu không có các chính sách khuyến khích rõ ràng và mạnh mẽ”, Melonee Wise, Giám đốc sản phẩm tại công ty robot hình người Agility Robotics, nhận xét.

Ngược lại, Trung Quốc và Hàn Quốc đã chứng kiến sự bùng nổ trong việc áp dụng robot nhờ vào sự hậu thuẫn lớn từ chính phủ, gồm cả tín dụng thuế, trợ cấp và các sáng kiến toàn quốc như Made in China 2025.

Từ năm 2018 đến 2022, chính phủ Mỹ đầu tư khoảng 6 tỉ USD vào nghiên cứu và phát triển robot, theo Public Spend Forum. Tuy nhiên, Mỹ vẫn thiếu một chiến lược quốc gia về robot và ngân sách khoa học liên bang đang bị cắt giảm dưới thời ông Trump.

Public Spend Forum là nền tảng nghiên cứu và cộng đồng toàn cầu chuyên cung cấp kiến thức, dữ liệu và công cụ liên quan đến mua sắm công, tức là quá trình chính phủ và các tổ chức nhà nước mua hàng hóa, dịch vụ, công nghệ…

Bất chấp những lời quảng bá về robot hình người và robot tích hợp AI có thể “tự học”, Susanne Bieller cho biết những công nghệ này vẫn còn quá đắt và chưa đủ tinh vi để triển khai rộng rãi.

Tự động hóa gia tăng sẽ làm tăng nhu cầu nhân lực có kỹ năng để cài đặt và vận hành robot, như lập trình, thiết kế hệ thống, kỹ thuật và bảo trì, vốn đang thiếu hụt trên toàn cầu.

“Các nhà sản xuất đang vật lộn để tuyển được lao động có trình độ. Hệ thống giáo dục hiện nay không đào tạo đủ nhân tài để đáp ứng nhu cầu ngành”, Catherine Ross, chuyên gia phát triển nhân lực tại Hiệp hội Công nghệ Sản xuất, cho hay.

Saman Farid, nhà sáng lập kiêm Giám đốc điều hành công ty robot theo mô hình dịch vụ Formic, nói rằng nhiều nhà máy có “nghĩa địa robot” với thiết bị bị bỏ xó do thiếu kỹ thuật viên bảo trì.

Sự phản đối tự động hóa ở Mỹ

Một vấn đề khác là sự phản đối mạnh mẽ từ các công đoàn lao động với tự động hóa.

Các công đoàn đại diện cho nhiều ngành nghề, từ tài xế giao hàng, nhân viên khách sạn đến thu ngân siêu thị, ngày càng đấu tranh để hạn chế việc sử dụng robot tại nơi làm việc hoặc yêu cầu bồi thường cho lao động bị thay thế. Năm ngoái, công nhân cảng thuộc Hiệp hội Bốc xếp Quốc tế đã đình công tại hơn 30 cảng Mỹ để phản đối tự động hóa, khiến nền kinh tế nước này thiệt hại hàng tỉ USD.

Dù những người ủng hộ cho rằng tự động hóa là xu hướng không thể đảo ngược do thiếu hụt lao động, họ vẫn cảnh báo điều này sẽ không xảy ra trong tương lai gần.

“Tôi nghĩ điều quan trọng là phải thiết lập kỳ vọng thực tế... Robot sẽ không thể đảm nhận nhiều công việc trong tương lai gần. Đây là một vấn đề rất khó”, giáo sư Ken Goldberg nói.

Sơn Vân