Rủi ro sức khỏe từ thực phẩm siêu chế biến trong chế độ ăn hiện đại

Các loại thực phẩm siêu chế biến cần hạn chế. (Ảnh: iStock)

Khi nhắc tới thực phẩm “siêu chế biến” gây hại cho sức khỏe, chúng ta thường nghĩ đến khoai tây chiên, bánh quy hay nước ngọt, nhưng có một số lựa chọn khác ít rõ ràng hơn, chẳng hạn ngũ cốc ăn sáng hay phômai lát công nghiệp, cũng là những “thủ phạm” âm thầm đe dọa sức khỏe.

Các nhà khoa học cảnh báo chế độ ăn nhiều thực phẩm siêu chế biến có thể làm tăng nguy cơ cao huyết áp, bệnh tim, tiểu đường, béo phì và thậm chí một số loại ung thư.

Thực phẩm siêu chế biến là gì?

Thuật ngữ này xuất phát từ hệ thống phân loại NOVA, do Đại học São Paulo (Brazil) phát triển, phân loại thực phẩm thành bốn nhóm từ gần tự nhiên tới siêu chế biến.

Nhóm siêu chế biến chứa nhiều thành phần nhân tạo như chất bảo quản, chất nhũ hóa, hương liệu, màu, cùng đường, muối, chất béo bão hòa cao. Chúng thường có thời hạn dài, dễ tìm thấy trong giămbông, xúc xích, bánh mỳ công nghiệp, kem, sữa chua hương trái cây, nước ngọt và một số đồ uống có cồn.

Thực phẩm siêu chế biến không chỉ chiếm chỗ của các thực phẩm giàu dinh dưỡng mà còn có thể làm rối loạn quá trình trao đổi chất, ảnh hưởng tới sức khỏe đường ruột, đồng thời kích hoạt tình trạng viêm trong cơ thể - một yếu tố liên quan tới mảng bám trong mạch máu, đau tim hay đột quỵ.

Những thực phẩm dễ bỏ qua

Thực phẩm siêu chế biến hấp dẫn về hương vị, tiện lợi về thời gian nhưng ẩn chứa nguy cơ sức khỏe.

Các nghiên cứu chỉ ra rằng khi thực phẩm được chế biến quá mức, các phân tử gây viêm hoạt động mạnh hơn trong cơ thể, từ đó tăng nguy cơ tích tụ mảng bám trong mạch máu, dẫn tới đau tim hoặc đột quỵ.

Ngũ cốc ăn sáng thuộc nhóm thực phẩm siêu chế biến. (Ảnh: iStock)

Ngay cả những sản phẩm hàng ngày như bánh mì công nghiệp hay ngũ cốc ăn sáng, vốn được nhiều người coi là lành mạnh, cũng được xếp vào nhóm thực phẩm siêu chế biến vì chúng chứa chất nhũ hóa, chất tạo ngọt hay hương liệu nhân tạo.

Phômai cũng là ví dụ điển hình: các loại phômai tươi như Cheddar, Brie, mozzarella hay Edam thuộc nhóm thực phẩm chế biến, trong khi phômai lát, phômai phết hay phômai chay công nghiệp lại thuộc nhóm siêu chế biến, chứa nhiều muối, chất béo bão hòa và các thành phần nhân tạo.

Bằng chứng khoa học

Một nghiên cứu được trình bày tại Đại hội Tim mạch châu Âu 2023 theo dõi 10.000 phụ nữ Australia trong 15 năm cho thấy nhóm ăn nhiều thực phẩm siêu chế biến có nguy cơ cao huyết áp cao hơn 39% so với nhóm ăn ít nhất.

Một phân tích tổng hợp 10 nghiên cứu với hơn 325.000 người chỉ ra rằng tăng 10% lượng thực phẩm siêu chế biến hàng ngày làm tăng 6% nguy cơ mắc bệnh tim, đột quỵ hay đau thắt ngực.

Bánh mì trắng cũng thuộc nhóm thực phẩm siêu chế biến. (Ảnh: iStock)

Một nghiên cứu tại Tây Ban Nha theo dõi gần 20.000 sinh viên cũng cho thấy nhóm tiêu thụ nhiều thực phẩm siêu chế biến nhất có nguy cơ tử vong sau trung bình 10 năm cao hơn 62% so với nhóm tiêu thụ ít.

Dù vậy, tất cả các nghiên cứu này đều mang tính quan sát, chưa thể chứng minh mối quan hệ nhân quả.

Victoria Taylor, chuyên gia dinh dưỡng cấp cao của Tổ chức từ thiện tim mạch của Anh - BHF, nhấn mạnh rằng những yếu tố như hàm lượng chất béo, muối, đường, chất phụ gia hay lối sống có thể ảnh hưởng tới sức khỏe, chứ không chỉ riêng quá trình chế biến.

Làm sao để cắt giảm?

Loại bỏ hoàn toàn thực phẩm siêu chế biến không thực tế với nhịp sống hiện đại. Các chuyên gia khuyên nên cân bằng chế độ ăn, ưu tiên thực phẩm chế biến tối thiểu như trái cây, rau, cá, các loại đậu và hạt.

Thay sữa chua có đường bằng sữa chua nguyên chất kết hợp trái cây tươi, thay ngũ cốc ăn sáng nhiều đường bằng cháo trái cây và hạt, thay nước sốt đóng hộp bằng món tự nấu tại nhà.

Sữa chua Hy Lạp tốt cho sức khỏe hơn sữa chua có đường. (Ảnh: iStock)

Đọc nhãn thực phẩm giúp nhận diện các chất phụ gia, đường, muối, chất béo bão hòa. Khi lựa chọn thực phẩm siêu chế biến, ưu tiên ngũ cốc nguyên hạt, bánh mì tự làm hoặc đậu nướng thay vì khoai tây chiên, kẹo hay pizza.

Các chuyên gia khuyến nghị áp dụng chế độ ăn Địa Trung Hải, giàu thực phẩm ít hoặc chưa qua chế biến, kết hợp tập thể dục đều đặn và hạn chế thuốc lá, để giảm nguy cơ bệnh tim mạch.

Thực phẩm siêu chế biến không hoàn toàn xấu, nhưng cần lựa chọn thông minh, ưu tiên loại giàu dinh dưỡng hơn, kết hợp thói quen đọc nhãn và chế biến tại nhà để kiểm soát đường, muối, chất béo bão hòa, bảo vệ sức khỏe tim mạch và tuổi thọ./.

(Vietnam+)