'Sách của Krasznahorkai là đại tiệc cho tiềm thức'

Tác giả László Krasznahorkai mới đây đã đoạt giải Nobel Văn học 2025. Cuốn A Mountain to the North, a Lake to the South, Paths to the West, a River to the East của tác giả đang được dịch giả Bùi An Bình hoàn thiện việc chuyển ngữ sang tiếng Việt. Dịch giả Bùi An Bình cũng là người đã dịch Jon Fosse trước khi ông đoạt giải Nobel.

Chia sẻ với Tri thức - Znews, cả Fosse và Krasznahorkai đều là những tác giả mà Bùi An Bình rất yêu thích. Dịch giả đã dự đoán đúng năm đoạt giải Nobel của họ.

“Hãy để cho văn học đích thực được lên ngôi”

- Dự đoán người đoạt giải Nobel Văn học là cuộc chơi mà người yêu sách trên toàn thế giới đều mong ngóng mỗi khi Thu về. Hội đồng xét giải của Viện Hàn lâm Thụy Điển chưa bao giờ công bố tiêu chí chọn người thắng cuộc, thế nên, cuộc chơi càng thêm hấp dẫn. Đặc biệt, sau bê bối lộ kết quả ít năm trước, mọi người không còn có thể dựa nhiều vào tỷ lệ đặt cược của các nhà cái nữa.

Những năm gần đây, dự đoán giải Nobel Văn học phần lớn dựa vào những yếu tố phi nghệ thuật, ví dụ như giới tính, khu vực, độ nổi tiếng, tỷ lệ đặt cược,... thậm chí là có ồn ào chính trị gì gần đây không. Trong phỏng vấn trước thềm trao giải năm nay, thành viên hội đồng xét giải cũng thừa nhận rằng họ thường bị chỉ trích vì những vấn đề không liên quan, như hay chọn các tác giả ở khu vực châu Âu. Thế nên, năm nay, rất nhiều chuyên gia không nghĩ László Krasznahorkai sẽ đoạt giải. Lý do là vì ông là nam giới, ở châu Âu, quá nổi tiếng, không drama và… luôn ở top đầu các bảng cá độ.

Tuy vậy, (và dù đã nhiều năm ủng hộ Krasznahorkai mà không thành), tôi vẫn có một niềm tin chắc chắn hơn bao giờ hết là năm nay ông sẽ đoạt giải. Gần như một linh cảm. Nhưng cũng có thể giải thích rằng vì bản thân tôi thấy năm nay là một năm quá nhiều hỗn loạn nói chung trên thế giới. Tôi cảm thấy tất những ồn ào, màu mè, tranh giành,... đều đã quá mức chịu đựng. Và chính vì thế, hãy để cho văn học đích thực được lên ngôi. Trong phạm vi những tác giả tiềm năng đoạt giải năm nay mà tôi biết, tôi chỉ thấy duy nhất Krasznahorkai là người đã đưa được cái đẹp văn chương lên trên mọi tranh cãi.

Thật trùng hợp khi phát biểu trao giải của Viện hàn lâm Thụy Điển cũng nói giống như vậy, rằng Krasznahorkai được trao vì “tác phẩm lôi cuốn và đầy viễn kiến của ông, giữa nỗi kinh hoàng tận thế, đã tái khẳng định sức mạnh của nghệ thuật”.

“Cuốn ‘Chiến tranh và chiến tranh’ là đại tiệc cho tiềm thức”

- Tôi vẫn còn nhớ như in lần đầu đọc Krasznahorkai. Khi đó, tôi đang ở trong hiệu sách, xem thử các đầu sách mới. Tôi có thói quen đọc thử một trang sách mới, thích quá thì mua ngay, hơi đắn đo thì mới phải tra tác giả, dịch giả. Krasznahorkai là kiểu ngay từ trang đầu, mà có lẽ là ngay từ câu đề từ - “Thiên đường thì buồn” - tôi đã thích tác giả này.

Nhưng thú thật, suốt cả cuốn sách đầu tiên tôi đọc của Krasznahorkai, cuốn Chiến tranh và chiến tranh, tôi cơ bản không hiểu gì. Sau đó, tôi có mang các thắc mắc đi hỏi một số bạn sách, kết quả là cũng chẳng ai hiểu mấy. Nhưng nghệ thuật đôi khi có lẽ không phải để hiểu. Khi đó, tôi gọi cuốn sách này là đại tiệc cho tiềm thức. Mặc dù không hiểu nhưng tôi vẫn có thể cảm nhận rõ sự sung sướng vô cùng khi đọc. Nói như Nabokov thì đó là “những ân phước thẩm mỹ”. Sau đó, tôi tiếp tục đọc vài cuốn khác của Krasznahorkai với cùng “tình trạng” trên.

Cuốn A Mountain to the North, a Lake to the South, Paths to the West, a River to the East. Ảnh: New Directions Publishing.

Mãi tới khi đọc A Mountain to the North, a Lake to the South, Paths to the West, a River to the East, bên cạnh vẻ đẹp xuất thế đó, tôi mới hiểu hơn một chút về văn chương của Krasznahorkai. Có thể vì trong cuốn này, Krasznahorkai đi về châu Á, tìm sâu vào minh triết của Phật giáo - vốn gần gũi hơn với tôi.

Nhưng chỉ một chút hiểu thêm về Krasznahorkai đã khiến tôi vô cùng sững sờ trước trí tuệ của ông, cùng kiểu trí tuệ mà tôi đọc trong Vi diệu pháp của nhà Phật. Và đó là lý do tôi bắt đầu dịch A Mountain to the North, a Lake to the South, Paths to the West, a River to the East.

Nhưng để phân tích sâu về nghệ thuật của Krasznahorkai thì quả thật tôi không dám lộng ngôn.

- Krasznahorkai đã được dịch ở Việt Nam từ lâu. Bắt đầu với cuốn Chiến tranh và chiến tranh phát hành năm 2017 và sau đó là Vũ điệu quỷ Satan năm 2022. Tất cả đều do dịch giả gạo cội Giáp Văn Chung dịch. Bác Chung là người có gu đọc thượng thặng, đã giới thiệu nhiều tác giả đỉnh cao mà ít người biết ở Việt Nam.

Tôi từng nói chuyện với bác Chung về Krasznahorkai, khi tôi bắt đầu dịch cuốn A Mountain to the North, a Lake to the South, Paths to the West, a River to the East. Dịch Krasznahorkai, như bác nói là “rất tổn thọ”. Người đọc Krasznahorkai cũng rất kén. Tôi không có thống kê chính xác nhưng nhìn các trao đổi trong giới đọc sách và thấy tình trạng giảm giá sâu sau nhiều năm phát hành cũng có thể phần nào đoán ra.

Bác Chung - cũng như nhiều người bạn - cũng khuyên tôi nên tìm đơn vị xuất bản trước khi dịch vì nhiều khả năng sẽ không xuất bản được vì ít người đọc. Dù vậy, cũng như Jon Fosse, tôi dịch Krasznahorkai vì quá yêu thích, cũng như một cách để đọc sâu hơn. Nếu không thể xuất bản thì cũng có thể chia sẻ cho vài người bạn cùng gu, để cùng hưởng thụ thứ văn chương tuyệt vời này.

Hi vọng, với giải Nobel Văn học lần này, sách của Krasznahorkai sẽ được dịch và đọc nhiều hơn ở Việt Nam.

Thúy Hạnh

Ảnh: Telex