Sai lầm chết người: Bẻ thuốc cho dễ uống, hóa ra đang tự đầu độc mình

Bẻ thuốc – thói quen nguy hiểm tiềm ẩn

Với nhiều người, việc bẻ viên thuốc cho dễ uống đã trở thành phản xạ quen thuộc. Người lớn tuổi sợ nghẹn, trẻ em ngại vị đắng, người bệnh nằm viện khó nuốt – tất cả đều nghĩ rằng “bẻ đôi cho dễ nuốt hơn thì có sao đâu”. Thậm chí, không ít người còn nghiền thuốc thành bột, hòa vào nước, hoặc trộn cùng thức ăn để “đỡ mùi”.

Đôi khi chỉ một hành động "bẻ thuốc cho dễ uống" lại khiến liều thuốc chữa bệnh biến thành liều thuốc độc - Ảnh: minh họa

Theo dược sĩ Trần Thị Khánh Ly – Khoa Dược, Bệnh viện Nhân dân 115 ( TP.HCM), thói quen tưởng chừng vô hại này lại tiềm ẩn nhiều rủi ro khôn lường. “Không phải viên thuốc nào cũng có thể bẻ, nghiền hay nhai. Mỗi dạng bào chế được thiết kế có chủ đích riêng, và khi phá vỡ cấu trúc đó, người dùng có thể khiến thuốc mất tác dụng, hoặc thậm chí gây ngộ độc”, dược sĩ Khánh Ly chia sẻ.

Người bệnh thường chỉ thấy một viên thuốc nhỏ bé, nhưng đằng sau đó là cả quá trình nghiên cứu và sản xuất phức tạp. Mỗi viên thuốc không đơn thuần là dược chất nén lại, mà còn được tính toán kỹ lưỡng về tốc độ hòa tan, độ ổn định, pH hấp thụ, màng bao bảo vệ, thời gian giải phóng dược chất...

Chỉ cần một thay đổi nhỏ – chẳng hạn như bẻ đôi hoặc nghiền nát – toàn bộ cơ chế đó có thể bị phá vỡ.

Khi ấy, thuốc có thể giải phóng quá nhanh, gây tăng nồng độ đột ngột trong máu, dẫn đến ngộ độc; phá hủy trước khi hấp thu, khiến hiệu quả điều trị giảm mạnh; hoặc tăng tác dụng phụ trên dạ dày, gan, thận.

“Đôi khi, chỉ một hành động "nghiền thuốc cho dễ uống" lại khiến liều thuốc chữa bệnh biến thành liều thuốc độc,” dược sĩ Ly cảnh báo.

6 nhóm thuốc không được bẻ, nghiền nát

Theo dược sĩ Linh có 6 nhóm thuốc tuyệt đối không được bẻ, nghiền nát. Cụ thể: Thuốc bao tan trong ruột (Enteric-coated, EC). Đây là dạng thuốc có lớp vỏ đặc biệt giúp dược chất không bị acid dạ dày phá hủy, chỉ tan khi đến ruột.Nếu bẻ hoặc nghiền, thuốc sẽ bị “phơi” ra trong môi trường acid, làm mất tác dụng và tăng kích ứng dạ dày. Chẳng hạn Aspirin EC chỉ đạt hiệu quả tối ưu khi pH môi trường đạt khoảng 8 – mức có ở ruột, chứ không phải trong dạ dày.

Thuốc giải phóng kéo dài (Extended-release, XR/SR/CR). Đây là dạng thuốc được “lập trình” để giải phóng dược chất từ từ trong nhiều giờ, giúp duy trì nồng độ thuốc ổn định trong máu. Nếu bị nghiền hoặc bẻ, toàn bộ lượng thuốc sẽ phóng thích cùng lúc dẫn đến nguy cơ quá liều, ngộ độc cấp tính. Chẳng hạn một viên giải phóng kéo dài 12 giờ nếu bị nghiền nát có thể khiến người bệnh hấp thu lượng thuốc tương đương 3–4 liều trong vài phút.

Thuốc ngậm dưới lưỡi hoặc trong má (Sublingual/Buccal). Các thuốc này cần hấp thụ trực tiếp qua niêm mạc miệng để phát huy tác dụng nhanh, thường dùng trong cấp cứu. Nếu người bệnh nghiền rồi nuốt, thuốc sẽ đi qua dạ dày – mất hoàn toàn tác dụng nhanh. Chẳng hạn thuốc Nitroglycerin ngậm dưới lưỡi – thuốc thường dùng trong cơn đau thắt ngực, nếu nuốt sẽ không còn hiệu quả tức thì.

Thuốc bao phim, bao đường có lớp che mùi vị đắng, giảm kích ứng dạ dày, và bảo vệ dược chất. Nếu bẻ hoặc nghiền, lớp bao bị phá vỡ khiến thuốc trở nên đắng, khó uống, dễ gây kích ứng niêm mạc. Chẳng hạn thuốc Cefuroxim - có vị cực đắng, dễ gây nôn; Alendronate - thuốc điều trị loãng xương có thể gây loét hầu họng nếu bị nghiền; Berberin - vị rất đắng, khó nuốt khi mất lớp bao.

Thuốc viên sủi được bào chế để hòa tan hoàn toàn trong nước trước khi uống. Nếu bẻ nhỏ cho vào miệng uống trực tiếp, phản ứng sinh khí xảy ra tại chỗ, có thể gây sặc, bỏng rát, nghẹn. Chẳng hạn viên sủi hạ sốt paracetamol hoặc viên sủi vitamin C.

Một số thuốc độc tế bào, hormone, thuốc có độc tính cao. Các thuốc này có thể gây nguy hiểm chỉ qua tiếp xúc hoặc hít phải bụi thuốc khi nghiền. Chẳng hạn thuốc Tamoxifen – có thể gây rối loạn nội tiết, thậm chí khối u; Methotrexate, dutasteride, hydroxyurea – có thể gây hại cho thai nhi nếu phụ nữ mang thai tiếp xúc.

Làm sao biết thuốc có thể bẻ hoặc nghiền được ?

Theo các chuyên gia, không phải lúc nào người bệnh cũng có thể tự nhận biết. Tuy nhiên, dược sĩ Trần Thị Khánh Ly khuyến cáo người sử dụng cần đọc kỹ tờ hướng dẫn sử dụng hoặc nhãn thuốc trước khi dùng, hoặc hỏi ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ nếu nghi ngờ. Nếu người bệnh khó nuốt viên thuốc, có thể đổi sang dạng khác như: dung dịch, siro, bột gói, ống uống hoặc thuốc tiêm.

Không ít tai biến y khoa đã xảy ra chỉ vì người bệnh “tiện tay” bẻ thuốc. Một báo cáo từ Bệnh viện 115 từng ghi nhận bệnh nhân tiểu đường bị tụt huyết áp, nôn mửa, chóng mặt sau khi nghiền thuốc giải phóng kéo dài metformin.

Một trường hợp khác, người phụ nữ lớn tuổi bị xuất huyết dạ dày do nghiền aspirin EC uống cùng cháo.

“Đó không phải chuyện hiếm. Phần lớn bệnh nhân đều nghĩ làm vậy tốt hơn, nhưng thật ra họ đang vô tình phá hủy thuốc”, dược sĩ Ly chia sẻ.

Trong thời đại mà người dân ngày càng tự chủ trong việc chăm sóc sức khỏe, thói quen “tự ý xử lý” thuốc lại đang trở thành mối nguy tiềm ẩn.

Một hành động nhỏ như bẻ viên thuốc đôi khi có thể quyết định giữa điều trị thành công và thất bại, giữa an toàn và ngộ độc.

“Một viên thuốc không chỉ chứa dược chất, mà còn là kết quả của công nghệ bào chế phức tạp. Mỗi chi tiết – từ lớp vỏ, độ nén, cho đến tốc độ tan – đều có mục đích cụ thể. Vì thế, đừng tùy tiện bẻ hoặc nghiền thuốc nếu không muốn “vô hiệu hóa” công sức của cả một dây chuyền khoa học”, dược sĩ Linh nhấn mạnh.

Hồ Quang