Sâm đất - Món quà từ lòng đất ăn giòn ngon lại mát, để càng lâu càng ngọt

Củ sâm đất (còn gọi là khoai sâm, Hoàng Sin Cô, địa tàng thiên, Yacon) được trồng nhiều ở vùng núi phía Bắc, đặc biệt là các tỉnh Lào Cai, Sơn La, Lai Châu...

Cứ vào tháng 10 hằng năm, nếu du khách có dịp lên các xã vùng cao của huyện Bát Xát (tỉnh Lào Cai) như A Lù, Y Tý, nhất định sẽ được thưởng thức một loại sản vật đặc biệt ở nơi đây. Chính là những củ sâm đất, hay còn có những cái tên khác như khoai sâm, sâm hoàng sin cô.

Cây sâm đất có vẻ ngoài khá giống cây hoa dã quỳ, một gốc mọc ra nhiều thân, cao hơn đầu người. Mỗi gốc sâm đất lại mọc ra nhiều củ giống như gốc sắn. Ảnh: My Lai.

Củ sâm đất có vỏ màu đen, nhiều vết nứt nẻ xấu xí, nhưng khi gọt lớp vỏ mỏng lộ ra màu vàng hồng như hổ phách, ruột trong như thạch. Nhiều người bất ngờ vì thứ củ lạ lùng này lại chứa nhiều nước có vị ngọt mát như thạch, ăn đến đâu thấy mát lịm đến đó vô cùng sảng khoái. Ngoài việc gọt vỏ ăn sống, bà con địa phương còn chế biến củ sâm đất thành nước giải khát, ngâm rượu hoặc làm các món ăn như xào, nộm, nấu canh.

Vài năm gần đây, củ sâm đất ngày càng được biết đến và sử dụng phổ biến hơn, thu hút thực khách miền xuôi tìm mua và thưởng thức.

Dù có tên gọi là sâm đất nhưng loại củ này lại không có họ hàng gì với những loại sâm như sâm ngọc linh, sâm đương quy… Cây sâm đất nhìn hơi tương tự cây hoa dã quỳ. Gốc mọc ra nhiều thân, cao hơn đầu người. Mỗi gốc sâm đất lại mọc ra nhiều củ giống như cây sắn.

Theo các tài liệu nghiên cứu, trong củ sâm đất có hàm lượng Saponin giống như trong củ sâm Hàn Quốc, rất bổ dưỡng, có lẽ vì thế mà khi đang mệt hoặc đói, ăn vài miếng củ này thấy tỉnh táo hẳn người, bao mệt mỏi tiêu tan.

Không nên ăn quá nhiều để tránh bị ngộ độc.

Sâm đất có thể gọt ăn sống tráng miệng, hầm xương, xào thịt hoặc ngâm rượu đều rất tốt và ngon miệng. Khi nấu canh, sâm đất rất ngọt nước, củ hơi dẻo. Hoặc khách mua về có thể thái mỏng trộn nộm, ăn các món cuốn cũng rất thơm ngon.

Chị Hà Duyên (xã Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu) cho biết, cây sâm đất trồng lấy củ là loại thân thảo, có hệ rễ khỏe. Cây dễ trồng, thích hợp với khí hậu mát mẻ quanh năm ở vùng núi cao. Khi trồng, chỉ cần bón lót một lần cho mầm cây và làm cỏ ba lần là có thể đợi đến mùa thu hoạch.

Người dân địa phương thường trồng sâm đất từ trước tết Nguyên đán. Khoảng từ tháng 8 đến tháng 10 dương lịch, khi cây trổ hoa vàng tươi là thời điểm thu hoạch củ.

Vài năm gần đây, sâm đất trở thành loại cây trồng có giá trị kinh tế cao ở một số địa phương. Ảnh: Oong Tải.

Một gốc sâm đất thường cho thu hoạch khoảng 2–3kg củ. Cây nào gốc to, già thì càng nhiều củ, củ lớn, có thể đạt 4–5kg. Củ sâm đất sau khi đào lên, nếu để ở nơi khô ráo có thể bảo quản từ vài tuần đến cả tháng. Đặc biệt, loại củ này để càng lâu càng ngon, vị ngọt đậm hơn so với lúc mới nhổ.

Không giống các loại củ quen thuộc khác, củ sâm đất có thể ăn ngay mà không cần qua công đoạn sơ chế. Bà con địa phương cho rằng, củ vừa đào lên, gọt vỏ và ăn sống sẽ ngon hơn là rửa qua nước, vì như vậy sẽ giữ được độ thanh mát và vị ngọt tự nhiên.

Củ sâm đất ngon nhất là gọt vỏ ăn ngay sau khi vừa nhổ lên. Ảnh: Hà Duyên.

"Khi ăn sống, củ sâm đất có độ giòn, ngọt, thanh mát như củ đậu, lại nhiều nước như quả lê nhưng dậy mùi thơm đặc trưng giống nhân sâm", chị Duyên miêu tả.

Ngoài việc thưởng thức tươi, người dân vùng cao còn tận dụng củ sâm đất làm nguyên liệu chế biến nhiều món ăn, phổ biến nhất là nấu canh, xào hoặc làm nộm. Ở một số khu vực, bà con còn sáng tạo, biến loại củ này thành món chè giải nhiệt hay món miến lạ miệng, dai ngon.

Từ đầu tháng 8 đến nay, sâm đất được rao bán tại nhiều địa phương và xuất hiện phổ biến trên các chợ mạng ở Hà Nội với giá từ 30.000–50.000 đồng/kg (tùy loại và tùy nơi).

Hương Giang (t/h)